01-02-2023: kunst, filosofie & wereldbeeld in de 19e eeuw
Ontstaan Romantiek
Als reactie op veranderingen in de leefwereld:
o Rationalisme van de Verlichting & ontwikkeling van wetenschap
o Industrialisatie; men wilde terug naar de natuur
o Politieke omwentelingen: Franse Revolutie & Napoleontische oorlogen waren
periode van chaos & terreur; men wilde terug naar tradities & (vermeende)
harmonie
Vorm van escapisme; men wilde ontsnappen aan de huidige wereld, dat uitte zich in
de politiek, kunst, literatuur, muziek; is een tijdloos gevoel, maar in de Romantiek
werd dit sterker
Basisthema’s
Het ervaren van een breuk tussen heden & verleden niet wenselijk, men wil
vasthouden aan dit verleden, ervaren dit als authentieker
Emotie belangrijk; individualiteit, persoonlijke gevoelswereld, subjectivisme
Belang van mysterie & fantasie, het geheimzinnige, andere werelden
Houvast vinden in religie, men wil hier een soort natuurlijke geborgenheid vinden
‘Heelwording’ van de wereld; huidige wereld is gefragmentariseerd, moet weer één
overzichtelijk geheel worden
Nadruk op het unieke i.p.v. het generieke
Preromantiek
‘Sturm und Drang’: Duitse beweging die persoonlijke driften en impulsen wilde
omarmen en op zoek gaan naar emotie (bijv. Goethe, Schiller)
Jean-Jacques Rousseau:
o Idealiseert de ‘nobele wilde’; men moet zijn primitieve, natuurlijke
levensstijl nastreven
o Dit begint al met opvoeding & onderwijs; laat kinderen leren in de natuur en
met hun handen werken
o Zocht de natuur en de eenzaamheid op en schreef over zijn overpeinzingen
Edmund Burke:
o Dacht na over sublieme ervaringen; het sublieme was overweldigend en
beroerde je mens-zijn, was iets anders dan slechts schoonheid
Romantiek & imperialisme
Opkomst modern imperialisme: men wilde juist beschaving brengen aan de
primitieve ‘nobele wilden’ politiek & militair gezag vestigen
Hier zat ook een culturele dimensie aan: het ontwikkelen en uitdragen van ideeën
waarmee praktijken werden uitgelegd, gelegitimeerd en vanzelfsprekend gemaakt
Dit gebeurde o.a. d.m.v. beelden:
o Legden nadruk op de ontwikkeling & voorsprong van Europeanen
o Legden nadruk op stilstand & primitiviteit van andere volken
o Legden nadruk op het anders-zijn (bijv. in biologische & culturele kenmerken)
Dit gebeurde ook in de ontwikkeling van kennis & wetenschap
o Bijv. het maken van kaarten; militair overwicht, was dus in dienst van
imperialisme
o Opkomst etnografie (volkenkunde); was ook in dienst van imperialisme, kon
ook alleen maar plaatsvinden daar waar Europees gezag was in koloniën;
! hier werkt Verlichting door in Romantiek: je ziet de behoefte om de wereld in
kaart te brengen en te classificeren
, Paradox: er is wel veel interesse voor andere werelden, maar de kunst, literatuur, etc.
die hier betrekking op hebben legitimeren het imperialisme, dat de ‘nobele wilde’ juist
wil onderwerpen i.p.v. zijn levensstijl nastreven
Mensen uit het oosten worden neergezet als passief, primitief, zinnelijk, irrationeel en
gewelddadig
Afrika (als eenvormige entiteit) wordt vaak neergezet als enerzijds primitief &
gewelddadig, anderzijds als spiritueel en inspirerend
Nationalisme
Komt als eerste op in de Duitse gebieden:
Duitsers worden verslagen door Napoleon in slag bij Jena gaan op zoek naar
verklaring, naar de Duitse identiteit; men komt tot de conclusie dat het ligt aan een
lage weerbaarheid; schrijver & intellectueel Friedrich Ludwig Jahn komt met
meerdere oplossingen:
o Duitsers moeten meer aan sport & gymnastiek gaan doen
o Cultuur: Duitsers hadden volgens hem een hoge, intellectuele cultuur (Goethe,
Schiller) en een rijk verleden met krachtige, stoere helden; men moest dit
meer gaan waarderen
o Bildung: nieuwe vorm van humanisme; persoonlijke culturele ontwikkeling,
het verwerven van veel algemene kennis en een kritische, kosmopolitische
houding
Ook anti-Franse gevoelens kwamen hier zeer sterk naar voren; Duitsers waren alles
wat Fransen niet waren (sterk, stoer, mannelijk, etc.)
Dit alles moest de Duitse nationale eenheid (Gemeinschaft) versterken
Erfenissen
Totalitaire ideologieën hebben veel overgenomen van romantische ideeën (bijv. over
vaderlandse gevoelens, radicalisme, ideeën over ‘zuiverheid’ en ‘puurheid’)
Jongerenculturen; kenmerken zich door escapisme; zoeken naar het authentieke, het
eigene
Neonationalisme
02-02-2023: wetenschap in de 19e eeuw
Opkomst van wetenschappen
Moderne staten bevorderen wetenschap & wetenschapsinstituten
Industriële Revolutie stimuleert wetenschappelijke ontwikkelingen
Franse Revolutie maakte nieuwe denkwijzen ‘denkbaar’; men ervoer een breuk met
het verleden en ging anders naar de werkelijkheid kijken
bevordering fundamentele ontdekkingen
Algemene kenmerken
Op zoek naar elementen & elementaire deeltjes (de kern) van bep. fenomenen en ook
naar de verbanden hiertussen
Op zoek naar wetmatigheden in de natuur & maatschappij
Determinisme: mens is onderworpen aan deze wetmatigheden, kan er niet aan
ontsnappen
Geloof in lineaire weg naar een betere toekomst
Natuurwetenschappen
Scheikunde
1789: Lavoisier wil het menselijk leven analyseren a.d.h.v. verschillende chemische
processen
1803: Dalton stelt dat materie bestaat uit kleine deeltjes (atomen) en doet hier
onderzoek naar
, 1828: Woehler maakt d.m.v. inorganische, kunstmatige processen stoffen die in het
menselijk lichaam voorkomen; tot dan toe werd gedacht dat dit niet kon
1869: Mendelev creëert het periodieke systeem; laat hierin ook enkele open plekken
van elementen waarvan hij dacht dat ze nog ontdekt zouden worden, gebeurt ook;
wetenschap heeft dus een voorspellende kracht
Biologie
1838: Schleiden & Schwann beweren dat alle levende materie uit cellen bestaat,
mensen dus ook; de mens volgt dus de natuurwetten
1854: Pasteur stelt dat ziektes verwekt worden door bacteriën, die altijd overal
aanwezig zijn; bedenkt ook ‘pasteurisatie’, het verhitten van voedsel om bacteriën
te vernietigen
Natuurkunde
1786-1800: uitvinding van stroom en de batterij
1820: Oersted & Faraday werken het verband tussen elektriciteit & magnetisme uit;
1824-1840: verschillende wetenschappers experimenteren met stoommachines en
ontdekken verbanden tussen energie en warmte (de wetenschap van de
thermodynamica); stellen dat energie alleen omgezet kan worden in een andere vorm,
niet vernietigd of gecreëerd
1865: Maxwell stelt dat elektriciteit, magnetisme en licht allemaal uitingen zijn van
energie
Sociale wetenschappen
Sociale wetenschappen eigenden zich deze manier van denken toe; ook in de samenleving
zijn er wetmatige processen die we moeten analyseren emancipatie van sociale
wetenschappen
Economie
o Smith publiceerde The Wealth of Nations, formuleerde hierin de wet van
vraag en aanbod
o Malthus stelde dat bevolking exponentieel groeide en de economie lineair
probleem; op een gegeven moment kan de bevolking niet meer verder groeien
crisissituatie (‘Malthusiaanse catastrofe’) zoals oorlog of hongersnood om
daarna weer van voor af aan te beginnen; vond dat armen geen kinderen
moesten krijgen om dit verder tegen te gaan
Statistiek
o Quetelet probeerde het gedrag van mensen vast te leggen in statistische
patronen & wetmatigheden
o Gaat dus niet uit van vrije wil; leven van mensen is te voorspellen
Geschiedenis
o Von Ranke streeft naar objectieve kennis over het verleden
o Feiten als elementaire bouwstenen en vervolgens verbanden zoeken
o Historici mogen hun eigen standplaatsgebondenheid niet op de geschiedenis
projecteren
Rechtsgeleerdheid
o Von Savigny doet onderzoek naar het ontstaan van het recht, gaat op zoek
naar de oorsprong om het beter te begrijpen
Theologie
o Strauss onderzoekt de Bijbel als historische bron; wil weten hoe deze tot
stand is gekomen ontdekt tegenstellingen en incoherenties
o Publiceert Das Leben Jesu, gaat op zoek naar historische figuur Jezus komt
tot de conclusie dat hij wel bestaan heeft, maar sterk is gemythologiseerd en
geen wonderen heeft verricht christelijke wereld in shock
Taalwetenschappen
