Inleiding in de wetenschappelijke methoden PB2802
Open Universiteit
0
,Beste studenten van de Open Universiteit,
Hierbij een volledige en uitgebreide samenvatting van de behandelde stof in Inleiding in de
wetenschappelijke methoden (PB2802). De opbouw van de samenvatting bestaat per studietaak uit
het verhelderen van de gebruikte bronnen, de leerdoelen per studietaak en hoeveel tentamenvragen
er per studietaak aan bod komen in het tentamen. In deze samenvatting zoveel mogelijk gewerkt
met citaten uit de gebruikte bronnen, waarna de citaten volgen uit YouLearn. Ook is de informatie uit
de podcast verwerkt. Het gebruiken van citaten is helpend om misinterpretatie van de stof te
voorkomen en citaten worden veelal gebruikt in het tentamen. Het puntsgewijs formuleren helpt om
de verschillende onderwerpen per studietaak te kunnen onderscheiden. Deze samenvatting maakt
gebruik van de figureren in de bronnen en YouLearn ter verduidelijking van de stof. Daarnaast zijn er
diverse schematische overzichten gemaakt om de stof goed te kunnen onthouden. Deze
samenvatting bevat dan ook alle informatie over het vak en zal voldoende voorbereiding zijn voor
een mooi eindresultaat op het tentamen.
1
,Taak 0 Voorbereiding
Informatie uit YouLearn. Geen bron vanuit de reader. (2 tentamenvragen)
Leerdoelen:
• een definitie geven van kennis in termen van een ware en gerechtvaardigde opvatting, en het verschil tussen
kennis en een mening omschrijven
• benoemen welke vier methoden om tot opvattingen te komen er zijn volgens Peirce, en voorbeelden van elk
van deze methoden herkennen en zelf formuleren
• omschrijven wat het verschil is tussen fundamenteel en toegepast onderzoek, en dit onderscheid herkennen
in concrete voorbeelden van dergelijk onderzoek
• benoemen welke doelen er respectievelijk door toegepast en fundamenteel onderzoek nagestreefd worden
• uitleggen wat het verschil is tussen descriptieve en normatieve uitspraken
In de breedste zin is wetenschap een manier om tot kennis te komen. De tak van sport die zich (al vanaf de
Griekse oudheid) bezighoudt met vragen naar kennis is de epistemologie (epistèmè = 'kennis'; logos = 'de leer'),
oftewel kennisleer of kenleer. De wetenschap zoals deze met name de laatste paar eeuwen is vormgegeven, is
dus een specifieke epistemologische benadering en daarmee tevens een voortvloeisel uit de klassieke filosofie.
Een gangbare manier om kennis te definiëren is aan de hand van een aantal (noodzakelijke) kenmerken
(Ichikawa & Steup, 2018; Potochnik et al., 2018). Vaak worden er drie kenmerken gekoppeld aan het concept
kennis:
1) het is een opvatting
2) de opvatting moet waar zijn
3) er moet een rechtvaardiging bestaan voor de opvatting
Een ander soort opvatting, meningen (bijvoorbeeld, 'Volkswagen is bij uitstek het beste automerk op de
markt'), worden ook vaak gekenmerkt door gebrekkige rechtvaardiging voor de opvatting. Het belangrijkste
element dat een mening kenmerkt, is dat er geen noodzaak is om er een sterke rechtvaardiging voor te geven.
Om van kennis te spreken, moet er echter wel een goede rechtvaardiging bestaan voor de opvatting.
Wetenschappelijk onderzoek is een manier om tot nieuwe of aangepaste opvattingen te komen en levert ons
geregeld nieuwe kennis = een opvatting, die waar en gerechtvaardigd is.
Twijfel en zoektocht
Al in 1877 schreef de filosoof Charles Sanders Peirce een nog altijd vaak-aangehaald artikel ‘The fixation of
belief’. Hierin betoogde Peirce dat de mens van nature bepaalde zekere opvattingen over de wereld wil hebben
en dat twijfel over bepaalde opvattingen een gevoel van onrust veroorzaakt. Peirce begint met de aanname dat
er twee mogelijke toestanden zijn waarin de mens zich kan bevinden: een overtuigingstoestand en een
toestand van twijfel.
Peirce betoogde dat wetenschappelijk onderzoek de beste methode is om van twijfel af te komen, maar ook
dat er, naast wetenschap, alternatieve methoden zijn. Andere methoden om wankelingen in je opvattingen te
voorkomen of op te lossen waren volgens hem: volharden en vermijden, autoriteit en de a-priori-methode.
1. De methode van volharden en vermijden houdt niets anders in dan dat we alle situaties en personen
die twijfel in ons kunnen oproepen, uit de weg gaan.
2. Methode van autoriteit De tweede manier is om opvattingen te 'fixeren', zoals Peirce dat noemde,
door een beroep op autoriteit te doen. Bij deze vorm van fixatie leggen wij de verantwoordelijkheid
voor de vorming van onze overtuigingen dus deels bij de mensen om ons heen (vier artsen beweren
dat sporten goed is. Dit wordt geloofd). Dat is vaak een pragmatische strategie, zeker in het primair en
secundair onderwijs, maar het is niet de methode van een wetenschapper.
3. A-priori-methode. Wanneer het niet mogelijk is om twijfel te voorkomen door blootstelling aan
informatie via (teksten van) andere personen, die mogelijk de autoriteit waarop ik mij beroep in twijfel
trekken, dan biedt de a-priori-methode een verdere uitweg. Sommige opvattingen bezitten
eigenschappen die hen aantrekkelijk maakt of lijken anderszins goed aan te sluiten bij bepaalde
voorkeuren en opvattingen die we hebben. Smaak is hier een voorbeeld van.
4. Wetenschappelijke methode. Tot slot benoemt Peirce, onder het mom van 'the truth is out there', de
wetenschappelijke methode als de relatief beste (let wel: niet per se makkelijkste) methode om twijfel
over onze opvattingen te verminderen. Onze opvattingen bestaan volgens hem onafhankelijk van de
2
, werkelijkheid. Om onze opvattingen meer in lijn met deze werkelijkheid te krijgen, kunnen we actief
zoeken naar empirische (waarneembare) gegevens om onze opvattingen te toetsen. Dat verzamelen
van nieuwe gegevens over de wereld, om zo opvattingen te vormen welke meer stroken met de
werkelijkheid, is de essentie van wetenschap, aldus Peirce. → wetenschapper
Wetenschap als zoektocht naar kennis
We laten de overige methoden beschreven door Peirce achter ons en richten ons in deze cursus op wat Peirce
de wetenschappelijke methode noemt. Daarbij plaatsen we direct de kanttekening dat deze benaming ons op
het verkeerde spoor kan zetten. Er is niet één wetenschappelijke methode, maar de moderne wetenschap
hanteert verscheidene methoden.
De moderne wetenschap is natuurlijk meer dan wetenschappers die hun eigen twijfels willen adresseren. Er
zijn allerlei doelen die nagestreefd worden in het hedendaagse onderzoek. De filosoof Ryle (1947) sprak in zijn
boek The concept of mind (waarin hij zijn visie geeft op wat de menselijke geest is) over het verschil tussen
weten dat en weten hoe. Dit onderscheid is ook nuttig om de verschillende doelen van wetenschap te
begrijpen. Sommige wetenschappers zijn met name gericht op 'weten dat' terwijl anderen geïnteresseerd zijn
in 'weten hoe'. Zo kan iemand weten dat het brein uit allerlei verschillende structuren bestaat en deze wellicht
op detailniveau benoemen, maar daarmee is niet gezegd hoe deze kennis gebruikt kan worden om een
depressie te behandelen.
Het verkrijgen van kennis kan dus een doel op zichzelf zijn. Soms wordt deze tak van onderzoek ook wel
aangeduid als fundamenteel onderzoek. Fundamentele onderzoekers zijn meestal niet alleen geïnteresseerd in
het bij elkaar rapen van willekeurige stukjes kennis (hoewel ze daar soms wel van beticht worden; zie
bijvoorbeeld Forscher, 1963). Naast het systematisch beschrijven van de werkelijkheid beoogt fundamenteel
onderzoek ook te verklaren waarom dingen zijn zoals ze zijn. Dit laatste doen wetenschappers vaak door het
construeren van hypothesen en theorieën die kunnen bijdragen aan het verklaren van fenomenen.
Echter, wetenschappers zijn ook geïnteresseerd in het toepassen van verworven kennis om bepaalde
problemen op te lossen, om onze maatschappij te verbeteren of om bepaalde nieuwe technologieën te
ontwikkelen. Het ‘weten hoe’ kenmerkt toegepast onderzoek. In deze tak van onderzoek legt de onderzoeker
dus niet de nadruk op het beschrijven en verklaren van bepaalde fenomenen (zoals geestesziekte), maar op het
kunnen voorspellen van en het uitoefenen van controle op bepaalde gebeurtenissen of fenomenen. Zo wil de
toegepaste onderzoeker niet primair weten wat de exacte causale geschiedenis van een psychopathologie is,
maar kunnen voorspellen onder welke omstandigheden het optreedt en wat men eraan kan doen om de
psychopathologie te veranderen of te voorkomen. Hoewel fundamenteel en toegepast onderzoek hier als
aparte wetenschapsbeoefening worden neergezet, is het belangrijk te beseffen dat fundamenteel en toegepast
onderzoek met elkaar in samenspel zijn.
Belangrijk bij het gebruikmaken van literatuur is om goed oog te houden voor de kwaliteit en betrouwbaarheid
van dergelijke bronnen. Daarom is het verstandig om hierbij bijvoorbeeld de CRAAP criteria te hanteren, te
weten currency (recent), relevance (relevantie), authority (autoriteit van de auteur), accuracy (nauwkeurigheid)
en purpose (doel van de auteur bij het schrijven). Deze worden in de gelinkte video kort besproken.
Definities van wetenschap
Er zijn verschillende manieren om te duiden wat wetenschap is. Wetenschap wordt gekenmerkt door de
methoden en werkwijzen die zij hanteert. Wetenschap is een traditie met een eigen geschiedenis.
Een alledaagse definitie van wetenschap is dat wetenschap een verzameling is van kennis die afkomstig is van
de zintuigen (Chalmers, 1999). Dat wil zeggen is een belangrijk kenmerk van wetenschap dat zij empirisch is.
Het woord empirisch is vermoedelijk via het Latijnse empiricus ontleend aan de Griekse term empeirikos, wat
zoiets betekende als een arts die werkte op basis van ervaringen en waarneming. Deze alledaagse definitie van
wetenschap benadrukt dus onze zintuigen als een cruciaal instrument en tevens startpunt van de weg naar
nieuwe kennis. Wat de wetenschapper ziet, hoort en voelt, zijn allemaal vertrekpunten om tot nieuwe
inzichten over de wereld te komen (Potochnik, 2018).
Het empirische karakter heeft een lange geschiedenis welke te herleiden is tot de start van de
wetenschappelijke revolutie (rond 1593), toen Copernicus voorstelde om het geocentrisch model (de aarde als
middelpunt van het universum) te vervangen door het heliocentrisch model (de zon als middelpunt). Belangrijk
bewijs voor het heliocentrisch model werd tenslotte geleverd door Galileo Galilei aan de hand van directe
3
