Aangezien het tweede deel van bewustzijnsfilosofie in collegejaar 2022/ 2023 herschreven is, zal deze samenvatting een compleet beeld geven van de gegeven lesstof in deel 2 van het vak. De samenvatting is gebaseerd op de slides van de hoorcolleges, aangevuld met aantekeningen tijdens de hoorcollege...
Hoorcollege 7: de natuurlijke methode............................................................................................... 2
Joseph Levine: Explanatory gap (verklaringskloof).....................................................................2
Argumenten tegen materialisme:................................................................................................3
De natuurlijke methode............................................................................................................... 8
Hoorcollege 8: de grote illusie............................................................................................................ 9
Het moeilijke probleem als illusie probleem................................................................................9
Visuele perceptie: de grote illusie...............................................................................................9
De grote illusie aanpakken........................................................................................................ 12
Hoorcollege 9: aandacht................................................................................................................... 16
Volkspsychologie en fenomenologie......................................................................................... 16
Problemen voor volksidee......................................................................................................... 18
Aandachtstheorieën.................................................................................................................. 20
Hoorcollege 10: de eenheid van bewustzijn.....................................................................................24
Het bindingsprobleem............................................................................................................... 24
Verstoorde eenheid van bewustzijn.......................................................................................... 25
Oplossingen voor het bindingsprobleem...................................................................................28
Hoorcollege 11: het zelf.................................................................................................................... 31
Fenomenologie van het zelf: gedachten-experimenten............................................................31
Egotheorie................................................................................................................................ 32
Bundeltheorie............................................................................................................................ 32
Afwijkende “zelven”................................................................................................................... 34
Specifieke theorieën over het zelf............................................................................................. 35
Hoorcollege 12: de vrije wil............................................................................................................... 40
Coneptuele clarificatie: wat is de vrije wil?................................................................................40
Het debat over vrije wil.............................................................................................................. 41
Het experiment van libet........................................................................................................... 42
Kritiek op verschillende posities in het debat............................................................................43
Morele implicaties van (ongeloof in) vrije wil.............................................................................45
Hoorcollege 13: evolutie en de geest van dieren..............................................................................47
Evolutietheorie.......................................................................................................................... 47
Bewustzijn bij dieren................................................................................................................. 49
De evolutie van bewustzijn....................................................................................................... 51
, HOORCOLLEGE 7: DE NATUURLIJKE METHODE
In aankomende colleges wordt het standpunt aangenomen dat materialisme op de een of
andere manier correct is. Vanuit daar wordt bewustzijn en het bewuste zelf onderzocht. Doel:
ontmaskeren van illusies omtrent bewustzijn. Dit wordt gedaan vanuit een naturalistisch
standpunt: vragen zijn best te beantwoorden via de wetenschap.
JOSEPH LEVINE: EXPLANATORY GAP (VERKLARINGSKLOOF)
Fenomenaal bewustzijn: verwijst naar hoe het voelt om jou te zijn als bewust wezen;
subjectief ‘what-it-is-likeness’ of quala (kwalitatieve aspecten van een ervaringen). Dit kan
op twee manieren worden achterhaald:
Introspectie: stilstaan bij de fenomenologie van jouw ervaring.
Rapporteren: iemand anders vertelt over de fenologie van hun ervaring.
Probleem: hoe kan een materialistische theorie van bewustzijn qualia/ subjectieve ervaring/
het fenomenale verklaren?
Er lijkt iets te ontbreken als we een
puur fysieke verklaring geven van
bewustzijn, door te verwijzen naar
de werking van het fysieke brein:
Hoe verklaart een
dergelijke uitleg wat het is om een aardbei te proeven?
Waar komt ons subjectieve bewustzijn vandaan als ons brein onbewuste materie is?
Hoe zorgt een actieve van neuronen voor de kwalitatieve aspecten van het ruiken
van een kopje koffie.
Bovenstaand wordt ook het “moeilijke probleem van bewustzijn genoemd” (hard problem of
consciousness). Er zijn twee interpretaties:
1. De verklaringskloof is een epistemologisch probleem: er is een probleem met de
manier waarop wij over de wereld nadenken. Een materialistische verklaring voor het
fenomenale is misschien wel mogelijk, maar wij hebben er (nog) niet de cognitieve
capaciteiten voor.
2. De verklaringskloof is een metafysisch probleem: de kloof ontstaat door hoe de
wereld in elkaar zit, dat is: qualia zijn simpelweg niet fysiek! Een materialistische
theorie, die uitgaat van het feit dat alles fysiek is, zal dus nooit qualia kunnen
verklaren want materialisme is simpelweg fout.
,Chalmers maakt een onderscheid tussen makkelijke problemen en moeilijke problemen:
Makkelijke problemen: “Those that seem directly susceptible to the standard methods
of cognitive science.”
o Problemen over bewuste mentale toestanden waarvan we perfect kunnen zeggen
wat de functie of causale rol ervan is.
o We kunnen dan namelijk wetenschappelijk onderzoeken welke breinstructuren
deze functies vervullen (zogenaamde “neurale correlaten” vinden).
o VB. van een makkelijk probleem: hoe we informatie opslaan en later weer oproepen.
Moeilijke problemen: kunnen niet op dergelijke wijze worden onderzocht en opgelost.
o Gaan over qualia of het fenomenale bewustzijn: “De roodheid van rood”, “de
pijnlijkheid van pijn”, “hoe het voelt zicht iets te herinneren”, ...
o Het subjectieve gevoel van bewustzijn kan niet zomaar verklaard worden door te
verwijzen naar breinstructuren of ‘neurale correlaten’.
o Deze problemen zijn moeilijk aan te pakken via onze wetenschappelijke methode.
Chalmers: “Door dit onderscheid te maken, wordt ons onderzoek van bewustzijn minder
overweldigend (dus makkelijker): door eerst de makkelijke problemen aan te pakken, kunnen
we misschien uiteindelijk ook de moeilijke oplossen.”
Het moeilijke probleem ontstaat dus omdat het vanuit materialisme lastig is om ons
fenomenaal bewustzijn te verklaren. Daarom kan het niet zomaar genegeerd worden.
Vormen fenomenaal bewustzijn en het fenomeen van qualia inderdaad een probleem voor
materialisme?
ARGUMENTEN TEGEN MATERIALISME:
1. Thomas Nagel: “What is it like to be a bat?”: Bewustzijn hebben betekent bewuste,
subjectieve ervaringen hebben. Een wezen heeft bewustzijn als het de ervaring heeft
van ‘hoe het is’ om dat wezen te zjin.
Probleem: het is precies deze ‘hoe het is’ of subjectieve ervaring, die niet kan
beschreven worden in een materialistische, wetenschappelijke theorie. Een dergelijke
theorie kan enkel objectieve verklaringen bieden.
VB.: echolocatie: we kunnen op wetenschappelijke wijze uitleggen hoe vleermuizen via
echolocatie de wereld verkennen, maar we weten daarmee nog niet wat het is om een
vleermuis te zijn of aan echolocatie te doen.
Met andere woorden: het probleem voor materialistische benaderingen van het
fenomenale bewustzijn is dat dat bewustzijn zelf uit de wetenschappelijke verklaring
wegblijft. Het subjectieve karakter, het ‘hoe het is’, kan niet in objectieve termen
worden uitgelegd.
We kunnen enkel iets nuttigs zeggen over ons eigen bewustzijn en enkel in
subjectieve termen:
Je kan niet weten hoe het is om een vleermuis of iemand anders te zijn.
Je kan niet uitleggen hoe blauw eruitziet aan iemand die blindgeboren is.
Je kan niet uitleggen hoe aardbeien smaken aan iemand die het niet kent.
, Is Nagel zijn argument problematisch voor het materialisme?
Nagel zijn argument is eigenlijk niet problematisch voor materialisme: het probleem is
dat wetenschap objectief wil zijn en fenomenaal bewustzijn net subjectief is: het
subjectieve wordt altijd net weggelaten in de wetenschap! Maar Nagel geeft zelf aan dat
zijn argument niet noodzakelijk aantoont dat materialisme fout is, maar enkel dat er een
epistemologisch probleem is: we hebben (nog) niet de nodige kennis.
Nagel is zelf een beetje optimistisch: misschien zullen we ooit wel de nodige kennis en
concepten hebben om de geest-lichaam relatie te begrijpen.
2. Frank Jackson: Mary de superwetenschapper; een gedachte-experiment = een
hypothetische situatie wordt voorgesteld om de waarschijnlijkheid en de gevolgen van
een bepaald idee of een theorie te overdenken.
Daniel Dennett: “Intuïtiepompen” (intuïntion pumps): een gedachte experiment dat is
opgesteld om een intuïtie op te wekken en te onthullen (en ons eventueel in staat te
stellen om via deze intuïtie een antwoord te formuleren op een probleem of vraag).
Mary is een superwetenschapper. Ze lieeft in een (hypothetische) toekomst waarin
onze wetenschappelijke kennis over kleur, kleurervaringen en licht compleet is. Mary
kent alle objectieve, wetenschappelijke en fysieke feiten over kleur(ervaringen).
Mary bracht haar hele leven door in een zwart-wit-grijs kamer. Ze zag nog nooit kleur.
Ze weet (van zwart-wit foto’s) hoe bananen er uit zien. Ze kent bovendien elk
(objectief, wetenschappelijk, fysiek) feit over de geel-ervaring.
Mary wordt een banaan laten zien; leert Mary iets nieuws over geel? Zou Mary in
staat zijn te weten dat dit blauw en niet geel is? Heeft Mary’s perceptie van de
banaan haar iets geleerd over geel dat nog niet tot haar uitputtende,
wetenschappelijke kennis van geel behoorde?
Intuïtie: Mary leert inderdaad iets ieuws. Dus was er iets wat zij nog niet wist over
‘geel’ en dat zij pas leert wanneer ze de subjectieve ervaring van geel heeft. Ze leert
was de geel-quale is. Maar Mary wist alle materiële feiten over geel... dus: als je
gelooft dat Mary iets nieuws leert, dan geloof je dat qualia niet materiële/ niet fysieke
fenomenen zijn.
Is Frank Jackson’s gedachte-experiment problematisch voor materialisme?
Op het eerste gezicht wel: als qualia/ fenomenaal bewuste ervaringen niet-materieel
zijn, dan kunnen ze nooit op materialistische wijze worden beschreven, uitgelegd of
verklaard. MAAR: Niet echt, want zijn argumentatie is zelf problematisch:
- Intuïties kunnen fout zijn:
Dennet: natuurlijk leert Mary niets nieuws, ze wist alles toch al?
Jackson’s hele argument steunt op een intuïtie die niet door iedereen gedeeld
wordt. Als Mary niets nieuws leert, is materialisme niet weerlegd.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper heubergernoa. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,98. Je zit daarna nergens aan vast.
