Lieve Lely Samenvatting Arbeid & Recht
Samenvatting stof – Sociaal zekerheidsrecht
Overzicht periode
Week 1 Trends en ontwikkelingen
Week 2 Werkloosheid
Week 3 Bijstand
Week 4 Ziekte en arbeidsongeschiktheid I
Week 5 Ziekte en arbeidsongeschiktheid II
Week 6 Langdurige arbeidsongeschiktheid I
Week 7 Langdurige arbeidsongeschiktheid II
Week 8 Tentamen
Week 1 – Ontwikkelingen en trends in het sociale zekerheidsrecht
- S. Klosse/G.J. Vonk, Hoofdzaken Socialezekerheidsrecht, hoofdstuk 1 en 2.
- Eindrapport Commissie Regulering van Werk (Borstlap): ‘In wat voor land willen we werken?’;
met name paragraaf 3.6 (probleemanalyse), paragraaf 5.4 (blijven leren en ontwikkelen),
paragraaf 5.5 (basisinkomenszekerheid voor alle werkenden), paragraaf 5.6 (activerend en
inclusief arbeidsmarktbeleid).
- WRR: ‘Het betere werk; de nieuwe maatschappelijke opdracht’; met name deel 2 en deel 3.
- SER: ‘Meer zekerheid voor mensen, een wendbare economie en herstel van de samenleving’,
SER-advies 2021/8, met name bijlage 1, onderdeel B en C, inclusief proactieve
arbeidsmarktinfrastructuur.
Hoofdstuk 1 – Inleiding
Wat is sociale zekerheid?
- Solidariteit = het gaat erom dat de sterken een bijdragen leveren aan de bescherming van
zwakkeren.
o Horizontale solidariteit = leden van een groep delen onderling de risico’s.
o Verticale solidariteit = eenzijdige steun van rijken ten opzichte van armen.
- Inkomensbescherming bestaanszekerheid
o Sociale verzekeringen = verzekering is verplicht gesteld – betalen van premie – en de
geldbedragen worden uitgekeerd in de vorm van uitkeringen. Bijvoorbeeld:
werkloosheidsuitkeringen, arbeidsongeschiktheidsuitkeringen.
o Sociale voorzieningen = de uitkering wordt verstrekt als men op enig moment aan de
wettelijke voorwaarden voldoet. Bijvoorbeeld: sociale bijstand.
o Eigen spaarvormen = de betrokkene heeft op een spaarrekening ondergebracht
waaruit hij voor bepaalde doeleinden gelden kan onttrekken zonder dat de fiscus
daar heffingen oplegt. Bijvoorbeeld: levensloopregeling (inmiddels afgeschaft).
Werkdefinitie sociale zekerheid = regelingen die bescherming bieden bij sociale risico’s en bij
behoeftigheid en die uitkeringsgerechtigden steun geven bij het vinden van werk. Traditioneel wordt
inkomensbescherming als het primaire doel beschouwd van de sociale zekerheid (waarborgfunctie).
Functies sociale zekerheid
1. Waarborgfunctie inkomensbescherming heeft een dubbele betekenis:
o Minimumbescherming
o Bescherming tegen inkomensderving
2. Activeringsfunctie uitkeringsgerechtigden moeten re-integreren op de arbeidsmarkt. De
activering is gekoppeld aan de verplichting van uitkeringsgerechtigden om zich ter
Pagina 1 van 37
,Lieve Lely Samenvatting Arbeid & Recht
beschikking te stellen van de arbeidsmarkt en zich in te spannen om snel weer aan het werk
te komen.
Sociale risico’s = bepaalde gebeurtenissen in het (werkzame) leven van mensen die aanleiding
hebben gegeven tot de opkomst van sociale verzekeringen medische zorg, ziekte, werkloosheid,
ouderdom, arbeidsongevallen en beroepsziekten, gezinslasten, moederschap, invaliditeit en
overlijden.
Recht op sociale zekerheid en overheidsverantwoordelijkheid
Het begrip sociale zekerheid impliceert een bepaalde overheidsverantwoordelijkheid art 22
UVRM, art 9 IVESCR, art 12 ESH, art 34 HGRvEU, art 20 lid 2 en 3 Gw, art 22 lid 1 Gw
(bestaanszekerheid, art 20 lid 1 Gw).
Publieke sociale zekerheid
Socialezekerheidsregelingen geven aanspraak op bepaalde prestaties. Als deze aanspraak
rechtstreeks in gefundeerd op een publiekrechtelijke regeling, is sprake van publieke sociale
zekerheid. De oudste publieke tak van de sociale zekerheid is de sociale bijstand. Ook sociale
verzekeringen hebben zich tot publieke regelingen ontwikkeld. Voldoet men aan de betreffende, in
de wet gestelde voorwaarden – men is ingezetene, werknemer of werkgever enz. – dan behoort men
van rechtswege tot het stelsel. Enerzijds komt men dan in aanmerking voor de uitkeringen en andere
prestaties. Anderzijds kan het ook betekenen dat men moet bijdragen aan de financiering van het
stelsel.
Private sociale zekerheid
Naast de publieke sociale zekerheid staat de private sociale zekerheid. Hiervan is sprake als de
aanspraak op de desbetreffende prestatie (een uitkering of voorziening) is gebaseerd op een
civielrechtelijke overeenkomst. Bijvoorbeeld: pensioenproducten vanuit banken of particuliere
verzekeringsmaatschappen, maar ook de doorbetaling van loon door de werkgever (de overheid
schrijft wel het kader voor) en de Zorgverzekeringswet (de aanspraken op medische voorzieningen
die deze wet biedt, vloeien niet voort uit de wet, maar uit een overeenkomst tussen burger en
ziektekostenverzekeraar).
Driepijlerstelsel
Zuiver
private
voorzie
ningenvan de
Aanspraken
werknemer ten opzichte van
de werkgever (collectieve
sociale zekerheid)
Wettelijk sociaalzekerheidsstelsel
Pagina 2 van 37
,Lieve Lely Samenvatting Arbeid & Recht
Hoofdstuk 2 – Het socialezekerheidsstelsel
Het stelsel van sociale zekerheid is het geheel van regelingen gericht op het bevorderen van
bestaanszekerheid en van de instanties die bij die regelingen als uitvoerder, toezichthouder of
rechter betrokken zijn.
Sociale verzekeringen = wettelijk gegarandeerde aanspraak op een uitkering als tegenprestatie
voor de betaalde premies bij een vooraf gedefinieerde onzekere gebeurtenis.
Volksverzekeringen Werknemersverzekeringen
AOW Anw AKW Wlz Zvw WAO Wet WIA ZW WW WAZ
Sociale voorzieningen = financiële steun in geval van armoede waarbij de uitkerende instanties vrij
zijn de vorm en de omvang van de steun te bepalen.
Pw IOAW IOAZ IOW TW WAJONG Wsw WMO Wet KB Wzt
Tegenwoordig zijn veel regelingen die zowel kenmerken hebben van sociale verzekeringen als van
sociale voorzieningen. De twee benaderingen zijn naar elkaar toe gegroeid. Over de vraag wat het
onderscheidende kenmerk tussen verzekeringen en voorzieningen is, bestaat dan ook discussie.
Sommigen zoeken het in het verzekeringsbeginsel dat kenmerkend zou zijn voor verzekeringen.
- Verzekeringsbeginsel = er moet evenredigheid bestaan tussen de hoogte van de aan een
verzekeraar te betalen premie en het risico. Dit wordt ook wel het equivalentiebeginsel
genoemd.
Op het verzekeringsbeginsel wordt in de sociale zekerheid echter veelvuldig inbreuk gemaakt. Dit
gebeurt onder andere om redenen van solidariteit met groepen die een relatief zwakke
inkomenspositie hebben of een groot risico vertegenwoordigen. De meest wezenlijke inbreuk is dat
men ook zonder premiebetaling aanspraak op een uitkering heeft. Men is verzekerd van rechtswege.
Iemand die nooit AOW-premie heeft betaald, maar wel altijd in Nederland heeft gewoond, heeft bij
het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd tot recht op AOW-pensioen.
Het tweede criterium voor het onderscheid tussen sociale verzekeringen en sociale voorzieningen is
de wijze van financiering. Sociale verzekeringen zijn regelingen waarvan de lasten worden betaald uit
de premies die door de verzekerden en de werkgevers van verzekerden worden opgebracht. De
kosten van de sociale voorzieningen komen daarentegen ten laste van de algemene middelen. Dit is
echter niet zo zwart-wit: de overheid draagt namelijk bij aan de financiering van sociale
verzekeringen door middel van een rijksbijdrage.
Personele werkingssfeer = heeft betrekking op de vraag welke personen onder het bereik van een
regeling vallen. Hoort men tot de doelgroep, dan kan men in beginsel in aanmerking komen voor de
prestaties van de betreffende regeling.
Zelfstandigen
Werknemers
Niet-actieven
Pagina 3 van 37
, Lieve Lely Samenvatting Arbeid & Recht
Personele werkingssfeer voor sociale verzekeringen
De belangrijkste doelgroep van de sociale verzekeringen zijn de genoemde verzekerden. In dit
verband spreekt men ook wel van de kring van verzekerden. Elke sociale verzekering bepaalt in
beginsel zelf wie voor die regeling als verzekerde wordt aangemerkt.
De sociale verzekeringen kan je onderverdelen in:
- Volksverzekeringen = richten zich op ingezetenen. Dat zijn personen die in Nederland hun
woonplaats hebben. Bovendien behoren degenen die niet in Nederland wonen, maar hier als
werknemer of als zelfstandige aan het arbeidsprocesdeelnemen tot de doelgroep.
- Werknemersverzekeringen = richten zich op werknemers die in een dienstbetrekking of in
een daarmee gelijkgestelde arbeidsverhouding werkzaam zijn en allerlei groepen die niet
(meer) aan het arbeidsproces deelnemen, maar een uitkering ontvangen.
Personele werkingssfeer voor sociale voorzieningen
Elke sociale voorziening heeft haar eigen personele werkingssfeer.
Materiële werkingssfeer
De materiële werkingssfeer van de socialezekerheidsregelingen wordt bepaald door de gebeurtenis
die recht geeft op de prestatie. Dit wordt in verband gebracht met het sociaal risico. Het risico is de
oorzaak van het nadeel waarmee de betrokkenen worden geconfronteerd.
Risico’s Regelingen
Ziekte en arbeidsongeschiktheid Art 7:629 BW/ZW, Wet WIA, WAO. WAJONG,
WAZ, Wsw
Werkloosheid WW, Wet WIA
Ouderdom AOW
Overlijden Anw
Kinderen AKW, Wet KB, Wkkp
Gezondheid Wlz, Zvw, WMO 2015, Wzt
Bestaansminimum (is men behoeftig of niet) Participatiewet, IOAW, IOAZ, IOW, TW
Uitkeringssystematiek
De uitkeringen die worden verstrekt op grond van de werknemersverzekeringen zijn veelal
loondervingsuitkeringen. Ze vormen een percentage van het dagloon dat een persoon heeft genoten
voorafgaande aan de verzekerde gebeurtenis.
Volksverzekeringen zoals de AOW en de Anw zijn geen loondervings- maar
minimumbehoefteregelingen. De Participatiewet en de TW zijn bestaansminimumregelingen. De
uitkeringen op grond van deze regelingen corresponderen met het sociaal minimum. Het sociaal
minimum is uitgedrukt in een percentage van het minimumloon. Bestaansminimumregelingen zijn
gebaseerd op een middelentoets: ook andere middelen moeten worden benut, zoals een partner of
andere kostendelers.
Alle uitkeringsbedragen worden halfjaarlijks aangepast aan de ontwikkeling van de contractlonen
(indexering). Ook de hoogte van het minimumloon is gekoppeld aan de ontwikkeling van de
contractlonen (zie art 14 WML).
Uitvoering
Bij de uitvoering van de socialezekerheidsregelingen zijn diverse instanties betrokken. Bij het
beschrijven van de uitvoeringsorganisatie moet een onderscheid worden gemaakt tussen de
Pagina 4 van 37
