In dit document staat een heleboel voor je opgesteld:
1. syllabus
2. tijdlijn van alle historische contexten - jaartallen die je letterlijk moet kennen voor je CSE
3. alle belangrijke namen + wie het zijn (per historische context)
4. belangrijke steden + waarom zijn deze belangrijk (per hist...
Paragraaf 1: wat maakte de opkomst van de stedelijke burgerij van de
Nederlandse gewesten mogelijk?
Kenmerkende aspecten
- De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van
een agrarisch- urbane samenleving.
- De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van
steden.
De stof
Vanaf de 11e eeuw deed zich in Europa een aantal veranderingen voor. De landbouw
veranderde, de bevolking groeide, de handel bloeide op en er ontstond weer een
monetaire economie van grotere omvang. In het noorden ontwikkelde vooral
Vlaanderen zich tot een van de meest verstedelijkte gebieden van Europa.
Om hun economische belangen te beschermen kregen, bevochten en kochten
stedelingen zelfbestuur in de vorm van stadsrechten. Vanwege hun marktfunctie
vertakte het netwerk tussen die steden en het verzorgingsgebied zich steeds fijner.
Om zichzelf in stand te houden had de stad een constante toestroom nodig van
kapitaalkrachtige of kundige aspirant-poorters.
Startpunt van stedelijke dynamiek in de Nederlandse gewesten was Atrecht. Door de
hoge landbouwproductiviteit en de schapenhouderij in de regio veroverde die stad
een centrale plaats in de lakennijverheid. Handelaren in deze bisschopsstad vonden
aansluiting op een handelsnetwerk dat zich via jaarmarkten in Frankrijk uitstrekte tot
de Italiaanse stadstaten. Rijke kooplieden versterkten hun positie door zich te
organiseren in koopliedengilden. Ook door leningen te verstrekken aan edellieden
kregen ze het stadsbestuur in handen.
Tegen 1300 werd Atrecht als centrum van nijverheid overvleugeld door Vlaamse
steden als Brugge, die via de Noordzee aansluiting vonden op de handel met steden
van de Hanze, maar ook met gebieden in Spanje en Italië. Patriciërs in Vlaamse
steden knoopten banden aan met de adel en maten zich steeds meer een adellijke
levensstijl aan. Tussen hen en het gemeen, aangevoerd door ambachtslieden,
ontstonden steeds meer spanningen over bestuur en over werkomstandigheden. Met
de Guldensporenslag lieten Vlaamse ambachtslieden en boeren in 1302 zien dat ze
waren opgewassen tegen patriciërs en feodale heren.
1
, Paragraaf 2: welke invloed hadden sociaal-economische en politieke
ontwikkelingen op de positie van de stedelijke burgerij in de Nederlandse
gewesten? 1302-1602
Kenmerkende aspecten
- De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van
steden.
- Het begin van staatsvorming en centralisatie.
- De protestantse reformatie die de splitsing van de christelijke kerk in West-
Europa tot gevolg had.
- Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een
Nederlandse staat.
De stof
Rond 1300 vormden Vlaanderen en Brabant het economische zwaartepunt van de
Nederlandse gewesten. Brugge vormde het handelscentrum van een netwerk
waarbinnen elke stad door innovatie en schaalvergroting de eigen positie én het
netwerk als geheel versterkte. Steden hadden in dat netwerk een eigen positie.
Antwerpen had een goede verbinding met het Europese achterland en was
toegankelijk voor de nieuwe, grotere zeeschepen.
In Brugge combineerden handelaren de principes van de wisselbrief en de bank tot
de eerste koopmansbeurs. Het noordelijke Amsterdam werd in de loop van de 14 e
eeuw een gespecialiseerde voorhaven voor de graanhandel met het Oostzeegebied.
Behalve van de adel, nam de stedelijke burgerij ook taken van de geestelijkheid over,
zoals sociale zorg en onderwijs, en ontwikkelde zij ideeën over het algemeen belang
of bonum commune van de stedelingen. Met de vestiging van bedelorden en
begijnhoven probeerde de geestelijkheid omgekeerd aansluiting te vinden bij een
meer individuele geloofsbeleving van stedelingen, de moderne devotie.
In de late middeleeuwen kwam de positie van de steden onder druk te staan. Het
particularisme van de Brabantse en Vlaamse steden botste met het beleid van de
Bourgondische hertogen die in de 15e eeuw grip probeerden te krijgen op bestuur en
rechtspraak in hun Nederlandse gebieden. Mede doordat zij een centrale rol in de
handel met Spaanse en Portugese koloniën in kon nemen, profiteerde Antwerpen hier
het meeste van en nam zij de centrale positie van Brugge over.
In de 16e eeuw zetten de Habsburgse vorsten Karel V en Philips II de
centralisatiepolitiek door en breidden deze vanwege de opkomst van lutheranisme en
calvinisme uit naar de godsdienst. Zij wilden het protestantisme, dat zich
concentreerde in de steden, terugdringen. Na de Beeldenstorm en het harde
optreden door Alva brak er onder leiding van Willem van Oranje een opstand uit
tegen het Spaanse gezag. Door de opstand, die in de praktijk een oorlog tegen
steden was, verloor Antwerpen vanaf 1585 haar stapelmarktfunctie en trokken veel
kapitaalkrachtige inwoners naar Holland. De noordelijke gewesten stichtten een
republiek. Vanaf de oprichting van de VOC in 1602 ontwikkelde die zich tot een
handelsgrootmacht met een wereldwijd handelsnetwerk.
2
, Paragraaf 3: in hoeverre bepaalde de burgerij de ontwikkelingen in de
Republiek in de Gouden eeuw?
Kenmerkende aspecten
- Het streven van vorsten naar absolute macht.
- De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en
cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek.
- Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een
wereldeconomie.
De stof
In de Republiek ontwikkelde zich een oorlogseconomie. Handel was nodig om de
strijd tegen de Habsburgers te financieren. Regenten zagen die strijd tegelijk als een
middel om de Spaanse handelspositie te verzwakken. Naast economische
samenwerking en innovatie beschouwden zij het handhaven van het particularisme
van steden en gewesten en de gewetensvrijheid van burgers als belangrijke
voorwaarden voor welvaart. De stadhouders, die meer eenheid en aanzien
nastreefden, moesten die vrijheden respecteren.
In het Heilige Roomse Rijk belemmerde de Dertigjarige Oorlog de economische groei
van deze gebieden. In Engeland en Frankrijk deden dat de spanningen tussen vorsten
en adel. Een tijdlang kon de Republiek hierdoor de Europese tussenhandel en de
wereldhandel beheersen en trok zij zeer veel arbeidsmigranten aan. De steden in
vooral de zeegewesten groeiden explosief.
In Holland en Utrecht ontstond een ring van steden die al in de 17 e eeuw verbonden
waren met een netwerk van openbaar vervoer. De snelheid en omvang van de groei
was het meest zichtbaar in Amsterdam, dat door haar stapelmarktfunctie en haar
eigen versie van de koopmansbeurs een reeks aan grote uitbreidingen nodig had: de
grachtengordel. Rijke kooplieden investeerden in steeds betere molens,
droogmakerijen en de teelt van nieuwe gewassen, maar verkregen ook adellijke titels
en lieten stadspaleizen en buitens bouwen om hun status te verhogen. Onder hen
vonden kunstenaars als Rembrandt een enorme markt. Ook kooplieden van
buitenlandse afkomst konden binnen de Republiek relatief snel opklimmen.
In de periode na 1648 stabiliseerde de situatie in de omliggende landen zich.
Engeland en het absolutistische Frankrijk voerden een mercantilistisch beleid waar
de handel van de confederale Republiek onder leed. Veel regenten trokken zich terug
uit de handel van de Republiek, leenden hun geld uit aan buitenlandse ondernemers
en machthebbers en probeerden hun politieke en economische macht veilig te
stellen. Dit riep onvrede op bij het gemeen, dat minder had geprofiteerd van de
relatieve welvaart van de Gouden Eeuw. Dat stelde zich steeds Oranjegezinder op,
terwijl regenten als Johan de Witt juist staatsgezind en tegen de Oranjes waren.
Het Rampjaar 1672 luidde het einde in van de Gouden Eeuw. Investeringen in het
buitenland en oligarchisering namen daarna toe. Door toenemende concurrentie in
de wereldhandel raakte de Republiek haar leidende positie kwijt aan Engeland en
nam Londen de rol van Amsterdam als centrum van handel en bankwezen over.
3
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper erinvanleeuwen. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,98. Je zit daarna nergens aan vast.
