Preventie & Straffen
Week 1 – Rechtvaardiging en doelen van straf
Hoorcollege
Rode draad = rechtvaardiging en doelen van straf i.r.t. straffen in de praktijk
Onderzoeksopdracht
- Onderzoek ‘Straftoemeting bij Doodslag’
- Met elkaar data verzamelen: minstens 10 respondenten per persoon
- Link verspreiden via WhatsApp, social media, email
- Deadline voor invullen:
o Maandag 13 september 15:00 uur.
- Deadline voor bijbehorende opdracht:
o Maandag 20 september 13:00
Wat is straf?:
- Men vindt straf vanzelfsprekend.
o We vinden dat zo vanzelfsprekend, wanneer er geen straf volgt? dan is er geen
rechtvaardiging voor de daad.
Dit zorgt voor eigenrichting
- We spreken over straf binnen allemaal domeinen:
o Straf binnen het gezin: als een kind ene koekje pakt, kan hem straf toekomen
o Straf binnen school: strafwerk
o Straf binnen de werkplek: loonconsequenties
o Het strafrecht: formele strafrechtelijke regels (Hier hebben wij het over)
Er zijn boeken volgeschreven over straf. Toch zijn er gemeenschappelijke elementen in de meest
gangbare definities van straf. Straf is …:
- … leed (doet pijn), deprivatie (je onderneemt geld of tijd): iets dat onaangenaam wordt
gevonden door de ontvanger.
- … dat wordt opgelegd voor een overtreding van een rechtsregel.
- … wat opzettelijk opgelegd en als straf bedoeld door de mensen die het opleggen.
- … die mensen hebben het formele recht dat te doen, ter voorkoming van eigenrichting.
Neem als voorbeeld: iemand breekt in bij iemand, springt uit het raam en breekt zijn been. De rechter
verlaagt de straf van 6 naar 4 maanden, omdat de dief zijn been heeft gebroken. Wat klopt hier niet
aan?
- Het breken van de been is niet een opzettelijk opgelegde straf, en levert zo een niet eerlijke
straf op.
Laten we kijken naar een definitie van straf:
, - Straf is een als zodanig bedoeld door de overheid toegebracht leed op grond van een in het
strafwetboek as delict omschreven normschending (Kelk, 1994, p.14)
- “An authority’s infliction of a penalty, something involving deprivation or distress, on an
offender, someone found to have broken a rule, for an offence, an act of the kind prohibited
by the rule.” (Honderich, 1989, p. 15)
Straf is problematisch…
- Omdat er sprake is van bedoelde toevoeging van leed
- Waarom toevoegen van leed en niet andere reactie
o Why is it tat crime makes suffering appropriate (Duff)
Er is dus een coherente rechtvaardiging voor nodig. Hart (1969) gaf een handig instrument om daar
een antwoord op te geven, we moeten twee lagen maken:
- General justification: waarom straf en niet iets anders?
- Rules for allocation: wie, wat voor, en hoeveel?
o When the legitimacy of inflicting punishment is admitted, how many conflicting
conceptions of justice come to light in discussing the proper apportionment of
punishments to offences (John Stuart Mill, 1867, p. 53)
Maar hoe zien die belangrijkste benaderingen er dan uit?:
- Retributivisme: rechtvaardige straf door de intrinsieke waarde die de straf heeft.
o Vergeldingstheorie
o Absolute theorie
o Just Desert
o (deontologische theorie: )
Allemaal benamingen voor dezelfde theorie
- Utilitarisme: omdat straf een instrument is om een doel te bereiken, straf als middel ter doel
van wat er in de toekomst mee geprobeerd bereikt te worden.
o Nutstheorie
o Relatieve theorie
o Instrumentalisme
o Consequentialisme (teleologische theorie)
Allemaal benamingen voor dezelfde theorie
- Verenigingstheorie: een mix van retributivisme en utilisme
o Hybride theorie
o Mixed theory
- Herstelrecht: hierbij wordt straf anders gedefinieerd. Er moet sprake zijn van het herstel van
het leed bij het slachtoffer. Dit kan erg lang zijn als een slachtoffer zijn hele leven is
vernietigd.
o Restorative Justice
Retributivisme
- Straf is verdiend leed en daarmee intrinsiek goed
- Straf is retrospectief; geen doelen in de toekomst maar enkel ter vergelding
o General justification
- Er zijn twee varianten van retributivisme:
o Negatief retributivisme: negatief in de zin dat straf een beperkende limiteerdheid
toekent
Straf moet niet, maar als het wel moet dan:
, Moet aan twee regels voldoen:
1. Alleen schuldigen komen in aanmerking voor straf
2. Een schuldige kan niet zwaarder gestraft worden dan wat evenredig is
aan ernst en mate van schuld
a. Algemene rechtvaardiging: nee, die is er niet, slecht een
limiterende werking.
o Positief retributivisme (Emanuel Kant): positief in de zin dat straf moet.
Straf heeft intrinsieke morele waarde
Categorisch imperatief: Kant zei dat mensen morele wezens zijn: wij zijn in
staat tot het begrijpen van moreel, daarom is het onze plicht om mensen op
hun moraliteit aan te spreken. Daarom is straf een morele plicht die alle
mensen toekomt.
Lex talionis: oog om oog, tand om tand. Wie een misdrijf pleegt, komt een
misdaad toe.
Algemene rechtvaardiging: nee! Waarom moeten we straf
gebruiken? Een dader komt iets toe, doordat ze morele wezens zijn.
Maar waarom moet dit straf zijn?
o Mens is een rationeel en moreel wezen dat in staat is tot
moreel begrip
o Mens mag daarom nooit als middel worden aangewend voor
toekomstig (collectief) doel.
Toch hebben de retributivisten geprobeerd aan deze algemene rechtvaardiging te voldoen, door
bijvoorbeeld:
- Intuïtionisme:
o Wraak?
o Waar komt dat gevoel van intuïtie tot straffen vandaan? Misschien hebben we wel
behoefte aan wraak, maar dat is iets anders dan ons collectieve formele straf
toelegging.
- Verstoorde balans herstellen:
o Door middel van straf de morele balans herstellen. Een misdrijf brengt de morele
balans uit evenwichtig en door middel van straf kan dit misdrijf ‘herstelt’ worden.
Oneigenlijk verkregen voordeel ontnemen (Benefits & Burdens)
Maar waarom moet dat met straf en waarom moet dat met
leedtoevoeging?
Andrew Von Hirsch is een van de grondleggers van het moderne retributivisme. Hij vroeg zich af
waarom straf ipv balans herstellen met iets dat niet het morele stigma heeft dat straf wel met zich
meebrengt? Von Hirsch zegt hierover:
- Straf is verdiend leed (just desert)
- Met straf wordt een afkeurende boodschap uitgedragen aan rationele wezen die in staat zijn
tot moreel begrip
o Die afkeuring heeft vorm van leedtoevoeging zodat de boodschap aankomt …
… en zodat er voor iedereen in de samenleving i.h.a. een goede reden is van
misdaad af te zien. Want er volgt op misdaad een pijnlijke straf.
Maar zo heeft Von Hirsch het utilitarisme in het retributivisme
ingetrokken.
o De straf moet proportioneel zijn aan ernst van het misdrijf en de verwijtbaarheid van
de dader
- The principle ensures, as no utilitarian criterion of allocation can, that the rights of the
person punished not be unduly sacrificed for the good of others.
