Inleiding tot het internationaal en Europees recht
Powerpoint + lesnotities
Inleiding tot het recht (Vrije Universiteit Brussel)
Prof. Dr. Luca Ferro
,Inhoudsopgave
1. Inleiding tot het internationaal recht.....................................................................................8
1.1. Definititie....................................................................................................................... 8
1.2. Ontwikkeling van het internationaal recht......................................................................8
1.2.1. Naar een systeem van soevereine staten..............................................................8
1.2.2. Groei van statengemeenschap...............................................................................9
1.2.3. Functies en basiskenmerken................................................................................10
1.2.3.1. Functies......................................................................................................... 10
1.2.3.2. Basiskenmerken............................................................................................10
1.2.3.2.1. Geen centrale wetgever..........................................................................10
1.2.3.2.2. Geen centrale rechter..............................................................................12
1.2.3.2.3. Geen centrale rechtshandhaving.............................................................13
1.2.3.2.4. Tenuitvoerlegging....................................................................................13
1.2.3.2.5. Differentiatie............................................................................................14
1.2.3.2.6. Fragmentatie...........................................................................................14
1.2.3.2.7. Differentiatie/fragmentatie.......................................................................15
2. Bronnen van het internationaal recht.............................................................................16
2.1. Algemeen................................................................................................................ 16
2.1.1. Basiskenmerken...............................................................................................16
2.1.1.1. Géén centrale wetgever.............................................................................16
2.2. Verdragen (treaties)................................................................................................17
2.2.1. Verdragen – inleiding........................................................................................17
2.2.2. Verdragen – definitie.........................................................................................18
2.2.3. Verdragen – soorten.........................................................................................19
2.2.4. Verdragen – totstandkoming.............................................................................20
2.2.4.1. Opstellen van de verdragstekst..................................................................20
1.2.4.2. Uitdrukking van wilsuiting...........................................................................21
2.3. Internationaal gewoonterecht (customary international law)....................................21
2.3.1. Bronnen............................................................................................................ 21
2.3.1.1. Statenpraktijk.............................................................................................22
2.3.1.2. Opinio juris.................................................................................................23
2.3.1.3. Voorbeelden...............................................................................................24
2.3.2. Gewoonte codificeren?.....................................................................................25
2.3.3. Algemene rechtsbeginsels................................................................................25
2.3.3.1. Algemene rechtsbeginselen – voorbeelden................................................26
, 2.3.4. Rechtspraak en rechtsleer (case law and doctrine)..........................................27
2.3.5. Overige.............................................................................................................29
2.3.6. Hiërarchie.........................................................................................................30
3. Subjecten van het internationaal recht...........................................................................31
3.1. Staten...................................................................................................................... 31
3.1.1. Definitie.............................................................................................................31
3.1.2. Definitie – Art. 1 Verdrag van Montevideo (1933).............................................31
3.1.3. Definitie – Constitutieve bestanddelen..............................................................31
3.1.4. Varia................................................................................................................. 33
3.1.5. Staatsvorming...................................................................................................33
3.1.5.1. Totstandkoming van Staten........................................................................33
3.1.5.1.1. Het recht op zelfbeschikking (self-determination) en dekolonisatie......34
3.1.5.1.2. Secessie of afscheiding buiten dekolonisatie.......................................35
3.1.5.1.3. Dismembratio......................................................................................36
3.1.5.1.4. Fusie....................................................................................................36
3.1.5.2. Verwerving van grondgebied......................................................................36
3.1.5.2.1. Verwerving van terra nullius.................................................................37
3.1.5.2.2. Geografische nabijheid........................................................................37
3.1.5.2.3. Overdracht of cessie............................................................................37
3.1.5.2.4. Verwervende verjaring of usucapio......................................................38
3.1.5.2.5. Verovering of annexatie.......................................................................38
3.1.5.3. Verovering..................................................................................................38
3.1.5.4. Erkenning...................................................................................................38
3.1.5.5. Statenopvolging.........................................................................................40
3.1.5.5.1. Statenopvolging – bronnen..................................................................41
3.1.5.5.2. Statenopvolging – rechtsgevolgen.......................................................42
3.2. Andere.................................................................................................................... 42
3.2.1. Overige.............................................................................................................42
3.2.1.1. International organisaties...........................................................................42
3.2.1.1.1. Internationale organisaties - ICJ Reparations for Injuries AO (1949). . .44
3.2.1.2. Heilige stoel................................................................................................44
3.2.1.3. Bevrijdingsbewegingen..............................................................................45
3.2.1.4. Individu.......................................................................................................46
3.2.1.5. Niet-gouvernementele organisaties (Ngo’s)...............................................47
3.2.1.6. Trans -of multinationale ondernemingen....................................................48
4. Verhouding tussen het internationaal en nationaal recht...............................................49
, 4.1. Positie van het nationale recht in de internationale rechtsorde................................49
4.1.1. Basiskenmerken – tenuitvoerlegging................................................................49
4.1.2. Uitgangspunten.................................................................................................49
4.1.3. Nationaal wordt internationaal..........................................................................50
4.2. Positie van het internationale recht in de nationale rechtsorde................................51
4.2.1. Internationaal wordt nationaal...........................................................................51
4.3. Doorwerking van het internationaal recht in de nationale rechtsorde......................53
4.3.1. Doorwerking.....................................................................................................53
4.3.1.1. Wanneer maakt internationaal recht deel uit van nationaal recht?.............53
4.3.1.2. Instrumenten van doorwerking in het intern recht.......................................55
4.3.1.2.1. Directe of rechtstreekse werking van verdragsbepalingen...................55
4.3.1.2.2. Andere wijzen van doorwerking van verdragsbepalingen....................56
4.3.1.2.3. Internationaal gewoonterecht in de Belgische rechtsorde....................58
4.3.1.2.4. Verhouding internationaal recht en grondwet.......................................59
4.3.1.2.4.1. Verhouding verdragsrecht en grondwet........................................60
4.3.1.2.4.2. Verhouding secundair EU-recht en grondwet................................60
4.4. Conclusie................................................................................................................60
5. Recht der internationale organisaties & verenigde naties..............................................61
5.1. Recht der internationale organisaties......................................................................62
5.1.1. Soorten.............................................................................................................62
5.1.2. Bevoegdheden.................................................................................................63
5.1.2.1. Beginsel van toegewezen bevoegdheden..................................................63
5.1.2.2. Impliciete bevoegdheden...........................................................................63
5.1.2.3. Bevoegdheden van de organen.................................................................64
5.1.3. Lidmaatschap...................................................................................................64
5.1.4. Organen............................................................................................................65
5.1.4.1. Besluitvormingsprocedures........................................................................66
5.1.5. Rechtspersoonlijkheid.......................................................................................67
5.1.6. Financiën.......................................................................................................... 67
5.2. Verenigde naties.....................................................................................................68
5.2.1. Volkenbond.......................................................................................................68
5.2.1.1. OG internationale organisaties...................................................................68
5.2.2. Algemeen.........................................................................................................69
5.2.3. Algemene vergadering (general assembly).......................................................69
5.2.3.1. Samenstelling.............................................................................................69
5.2.3.2. Organisatie.................................................................................................70
, 5.2.3.3. Bevoegdheden...........................................................................................70
5.2.3.4. VN algemene vergadering..........................................................................71
5.2.3.4.1. Stemrecht (Art. 18 HVN)......................................................................71
5.2.4. Veiligheidsraad (the security council)................................................................72
5.2.4.1. Algemeen...................................................................................................72
5.2.4.2. Samenstelling.............................................................................................72
5.2.4.3. Bevoegdheden...........................................................................................73
5.2.4.4. Stemrecht...................................................................................................74
5.2.5. International gerechtshof (international court of justice)....................................75
5.2.5.1. Algemeen...................................................................................................75
5.2.5.2. Samenstelling – Artt. 2-4 statuut IGH.........................................................75
5.2.5.3. Toegang.....................................................................................................76
5.2.5.4. Adviezen....................................................................................................76
5.2.6. ECOSOC-raad (economic and social council)..................................................76
5.2.6.1. Algemeen...................................................................................................77
5.2.6.2. Lidmaatschap.............................................................................................77
5.2.6.3. Bevoegdheden...........................................................................................77
5.2.7. Secretariaat......................................................................................................78
5.2.7.1. Algemeen...................................................................................................78
5.2.7.2. Bevoegdheden...........................................................................................78
5.2.8. Secretaris-generaal..........................................................................................79
5.2.8.1. Algemeen...................................................................................................79
5.2.9. Trustschapsraad...............................................................................................80
5.2.9.1. Algemeen...................................................................................................80
6. Europese organisaties met intergouvernementeel karakter...........................................80
6.1. Europese organisaties.............................................................................................80
6.1.1. Raad van Europa..............................................................................................80
6.1.1.1. Mensenrechtenbescherming......................................................................81
6.2. Organisatie voor veiligheid en samenwerking in Europa.........................................83
6.2.1. OVSE................................................................................................................ 83
6.2.1.1. Flashpoints.................................................................................................83
6.2.1.2. Internationale vrede en veiligheid...............................................................84
6.2.1.2.1. Mensenrechten en fundamentele vrijheden.........................................84
6.2.1.2.2. Wapenbeheersing................................................................................84
6.2.1.2.3. Grensbeheer........................................................................................84
6.2.1.2.4. Conflictpreventie en -bemiddeling........................................................84
, 6.3. Noord-Atlantische verdragsorganisatie....................................................................85
6.3.1. NAVO............................................................................................................... 85
6.3.1.1. Internationale vrede en veiligheid...............................................................85
6.4. Organisatie voor economische samenwerking en ontwikkeling...............................86
6.4.1. OESO............................................................................................................... 86
6.4.1.1. Flashpoints.................................................................................................87
6.5. Beneluxunie............................................................................................................ 88
6.5.1. BENELUX.........................................................................................................88
6.5.1.1. Flashpoints.................................................................................................88
7. Europese unie................................................................................................................ 89
7.1. Ontstaan................................................................................................................. 89
7.2. Historiek..................................................................................................................89
7.3. Instellingen.............................................................................................................. 92
7.3.1. Europese raad..................................................................................................93
7.3.2. Europees parlement.........................................................................................93
7.3.3. Raad van de Europese unie.............................................................................94
7.3.4. Europese commissie........................................................................................94
7.3.5. Hof van justitie..................................................................................................94
7.3.6. Europese centrale bank....................................................................................95
7.3.7. Europese rekenkamer......................................................................................96
7.4. Sociaaleconomische samenwerking.......................................................................97
7.3.2. Interne markt....................................................................................................97
7.3.3. Vrij verkeer van goederen.................................................................................98
7.3.4. Vrij verkeer van personen.................................................................................99
7.4.7. Economische en monetaire unie.....................................................................100
8. Europese rechtsorde...................................................................................................100
8.1. Bronnen................................................................................................................100
8.2. Bevoegdheid tot het nemen van besluiten.............................................................106
8.2.1. Algemene en specifieke bevoegdheden.............................................................106
8.2.1.1. Attributiebeginsel.........................................................................................106
8.2.1.2. Proportionaliteitsbeginsel.............................................................................106
8.2.1.3. Subsidiariteitsbeginsel.................................................................................107
8.2.2. Impliciete en expliciete bevoegdheden...............................................................107
8.2.3. Exclusieve, gedeelde en coördinerende bevoegdheden....................................107
8.2.4. Besluitvormingsprocedure..................................................................................109
8.2.4.1. Gewone wetgevingsprocedure.....................................................................109
, 8.2.4.2. Bijzondere wetgevingsprocedure.................................................................109
8.2.5. GBVB................................................................................................................. 109
8.2.6. Stemverdeling in de raad van de Europese Unie...............................................110
8.2.6.1. Gewone meerderheid..................................................................................110
8.2.6.2. Gekwalificeerde meerderheid......................................................................110
8.2.6.3. Eenparigheid van stemmen.........................................................................111
8.2.7. Keuze voor de rechtsbasis.................................................................................111
8.3. Karakteristieken....................................................................................................111
8.3.1. Rechtstreekse toepasselijkheid en werking van Europees recht........................112
8.3.2. Voorrang van het Europees recht.......................................................................112
8.4. Examenformat.......................................................................................................113
, 1.Inleiding tot het internationaal recht
1.1. Definititie
= internationaal recht, volkenrecht
Vroeger klonk de definitie: ‘Het geheel van rechtsnormen dat de betrekkingen regelt tussen
staten’
Nu is de definitie geëvolueerd: ‘Het geheel van regels die de internationale betrekkingen
beheersen.’ en zijn we weg van enkel affaires tussen staten. Het internationaal recht regelt
nu ook zaken tussen Ngo’s, individuen, interne organisaties, etc. Er is een uitbreiding van
actoren maar staten blijven hier het belangrijkst.
Of nog: “Het geheel van regels dat zijn geldigheid ontleent aan de algemeen geaccepteerde
internationale rechtsbronnen zoals verdragen, gewoonterecht, algemene rechtsbeginselen,
jurisprudentie en doctrine”
Dit houdt in dat de regelgeving komt uit rechtsbronnen en dat de regels niet zijn terug te
voeren naar 1 rechtsbron of 1 verdrag.
Internationaal publiekrecht (IPUR)
Niets specifiek over gezegd in de les
Internationaal privaatrecht (IPR)
Is eigenlijk afkomstig van nationaal recht per land. Het zijn regels om vast te stellen welk
(nationaal) recht van toepassing is op een privaatrechtelijke rechtsbetrekking die
aanknopingspunten heeft met meer dan één nationale rechtsorde.
Bv. Koopovereenkomst tussen Italiaan en Duitser, schadeveroorzakende botsing op
de Franse snelweg tussen een Belg en een Spanjaard, schenking van een
geldbedrag door een Griekse aan een Britse burger, etc.
Pop quiz: Staten sluiten verdragen om de nationale regels van het internationaal
privaatrecht te harmoniseren.
Welke rechtsbetrekking?
Hoort bij het IPUR want het gaat over rechtsbetrekking tussen 2 soevereine
staten ipv tussen 2 rechtssubjecten.
1.2. Ontwikkeling van het internationaal recht
1.2.1. Naar een systeem van soevereine staten
Weg naar een systeem van actoren die juridisch gelijkwaardig zijn, wat de basis van
internationaal recht is.
, 1. Teloorgang van de middeleeuwse Respublica Christiana.
Respusblica Christiana: Gemeenschap van Christelijke volken en staten verenigd en
gebogen onder keizer en paus. Een turbulente periode waarin er uitdagingen bestonden als
Reformatie, godsdienstoorlogen, opkomst van lokale heersers
Leidt tot:
2. Nieuw systeem van soevereine, gelijke staten
- Eeuwenlang proces zonder exact begin- of eindpunt
- Kantelpunt is 1648 met vredesverdragen van Westfalen.
- Wetenschappelijke ontwikkelingen vergroten belang van territorialiteit
Het wordt stilaan duidelijker dat het belangrijk is territoriale macht te hebben en te willen
verdedigen. Dit zal leiden tot splitsing staat en machthebber.
- Centralisering van geweld en uitbreiding takenpakket territoriale machthebber
3. Inclusief opslitsing staat en machtshebber (of regering)
Vrede van westfalen (1648)
Einde van Dertigjarige Oorlog (1618-1648)
Europese oorlog rond godsdienst en politieke macht
Westfaalse vredesverdragen van 1648
1. Münster: Keizer HRR en Franse Koning
o Eerder in 1648 erkende de Spaanse Koning ook de onafhankelijkheid van de
Nederlanden
2. Osnabrück: Keizer HRR en Zweedse Koningin
Belangrijke elementen
o Exclusieve territoriale bevoegdheid over religie
o Non-interventie: houdt in dat je onafhankelijk bent en zonder inmenging van
buitenaf
o Opschuiven naar soevereine en gelijke ‘staten’: Hier werden meer rechten
toebedeeld
Actua: Verkiezingen zijn enkel voor het land zelf. Bv. Rusland en VS met Trump in 2016.
Rusland had duidelijke voorkeur voor 1 kandidaat en hielp hem (Trump).
1.2.2. Groei van statengemeenschap
, Boom in jaren ‘60- ‘70: dekolonisatiegolf. De kolonies werden onafhankelijk en voegen zich
zelfstandig toe bij de VN.
Boom in jaren ‘90: implosie Sovjet-Unie. Waaronder Oekraïne wordt onafhankelijk en
gelijkwaardig. Vandaag is Oekraïne onafhankelijk en heeft ze recht op non-interventie.
1.2.3. Functies en basiskenmerken
1.2.3.1. Functies
1. Vreedzame co-existentie (= samenleven)
o Bevoegdheidsafbakening in tijd en ruimte, en qua personen en onderwerpen.
Alsook grenzen van de staten erkennen.
o Reguleren van interacties tussen volkenrechtelijke rechtssubjecten. +
Statenopvolging bv. Na kolonies of het opvolgen van nieuwe staten
2. Coöperatie
o Recht der internationale organisaties en instellingen
o Geïnstitutionaliseerde normatieve processen (en zelfs rechtshandhaving) (VN)
3. Integratie (=overdracht)
o Verregaande attributie van bevoegdheden en relativering van soevereiniteit (EU)
4. Global governance of mondiaal bestuur
o Geen rechtsbegrip
o Formele en informele processen die mondiale uitdagingen aanpakken
= term om aan te duidend at er bepaalde (in)formele processen zijn waar state
samenkomen. Bv. G7 die samenkomen
1.2.3.2. Basiskenmerken
1. Afwezigheid van een centrale wetgever
2. Afwezigheid van een centrale rechter
3. Afwezigheid van centrale rechtshandhaving
4. Afhankelijkheid van de nationale rechtsorden voor tenuitvoerlegging
5. Zeer gedifferentieerd recht/ fragmentatie
Decentralisatie: groep van gelijke soevereine staten die geen centrale of
hogere actoren hebben.
1.2.3.2.1. Geen centrale wetgever
In tegenstelling tot België is er geen centrale wetgever in de VN. Er heerst
juridische gelijkwaardigheid tussen de staten. Er is geen wacht over elkaar, 2 gelijken
hebben geen zeggenschap over de anderen. Dit is dan ook het uitgangspunt:
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper Rechten150. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €13,39. Je zit daarna nergens aan vast.
