In deze samenvatting staan de hoorcollege aantekeningen van het vak Grondslagen in de Klinische Psychologie van de Universiteit Utrecht (2023), inclusief verhelderende informatie van onduidelijke begrippen.
Met deze samenvatting heb je alle informatie die je nodig hebt uit de hoorcolleges voor he...
Samenvatting: Grondslagen van de
Klinische Psychologie
Hoorcollege aantekeningen
Universiteit Utrecht, 2023
Inhoud
Hoorcollege 1 – de behandeling van psychopathologie in historische context 2
Hoorcollege 2 – nut en noodzaak van de theorie voor de behandeling van psychopathologie 7
Hoorcollege 3 – evidence-based working 11
Hoorcollege 4 – slaap-waakstoornissen 16
Hoorcollege 5 – klinische behandelmythes 30
Hoorcollege 6 – Positieve Psychologie 36
Hoorcollege 7 – transdiagnostisch versus stoornisspecifiek werken 44
Deel 1 – transdiagnostiek 44
Deel 2 – praktijkvoorbeeld Centrum voor Psychotherapie 49
,Hoorcollege 1 – de behandeling van psychopathologie in
historische context
In dit hoorcollege wordt ingegaan op de (kijk op) klinische psychologie door de geschiedenis heen.
1) Oudheid (700 voor - 500 na Chr)
Dit was best een goede periode om een psychische stoornis te hebben. Chronisch zieken en
psychisch zieken werden doorgaans goed opgevangen. Hun verblijf was in tempels, waar ze verzorgd
werden door middel van, onder andere, massages en ontspannende muziek. Muziektherapie is in de
huidige tijd nog steeds een gangbare therapie.
Hippocrates leefde ook in deze tijdsperiode (460-360 voor Christus). Hij heeft veel aspecten
uitgedacht die de westerse geneeskunde hebben gevormd. Hij wordt gezien als de “vader” van de
westerse geneeskunde.
Hij legde het verband tussen lichamelijk en geestelijk functioneren. Hij bracht het besef dat
geestesziekte (ook) een ziekte van de hersenen is. Dit zie je bijvoorbeeld nog terug in het momenteel
populaire biopsychosociale model.
Hij zocht naar wetenschappelijke verklaringen voor ziekten en niet naar magische verklaringen. Hij
erkende het belang van de bijdrage van interpersoonlijke interacties aan het ontwikkelen van
psychische problematiek.
● Bijvoorbeeld het huidige “EE” = expressed emotion → wanneer er een hoge mate van
expressed emotion in het gezin was, houdt dat in dat er veel kritiek in het gezin is geweest,
en/of veel overbetrokkenheid ⇒ minder ruimte om zichzelf te ontwikkelen ⇒ meer terugval
bij behandeling (vooral bij psychose is hier onderzoek naar gedaan)
● Over deze interactie had Hippocrates het eigenlijk ook al (maar in andere termen, natuurlijk)
Hij stapte af van het ‘goddelijke’ idee dat ziektes een straf waren, omdat het lichamelijke fenomenen
waren. Hij gaf hiermee in lijn aan dat hygiëne ook belangrijk is, evenals eetgewoonten en frisse lucht.
Hij sprak veelal over een balans in “lichaamssappen”, namelijk slijm, bloed, gele gal en zwarte gal.
De vier humoren en hun bijbehorende temperamenten & karakteristieken. De verschillende
lichamelijke humoren (links) hangen samen met bepaald gedrag (rechts).
Samenvatting Grondslagen in de KP door R. Roes
2
,Een therapie die hij bedacht had om deze balans te vinden was purgeren, door middel van aderlaten
en overgeven. Hij raadde daarnaast ook al het gebruik van aspirine aan.
Plato, de filosoof, is ook een belangrijk figuur uit deze tijd voor de ontwikkeling van westerse
geneeskunde. Hij was de stichter van de Atheense academie: het eerste instituut voor hoger
onderwijs in het westen. Hij stelde dat de omgeving een rol speelt in onaangepast gedrag. Voor hem
kwam de rede centraal te staan → deze invloed van rede, het beredeneren van bepaalde rationele
gedachten, zie je ook terug in de hedendaagse CGT. Daarnaast praatte Plato over het belang van
fantasie en dromen, wat later weer weer terugkomt in de psychoanalyse.
2) Middeleeuwen (500-1500)
In de middeleeuwen kwam de zorg voor geesteszieken neer op het gezin en de naaste familie. Als de
zorg van de familie niet hielp, werden geesteszieken vaak opgegeven. Als gevolg hiervan leidden
mensen vaak een zwervend bestaan.
Laten in de middeleeuwen (rond de 15e eeuw) kwamen er opvanghuizen. Dit opvanghuis had vaak
meerdere functies: niet alleen kwamen daar mensen met psychische problemen, maar ook met
andere problematiek.
In deze tijd waren er juist weer heel andere verklaringen voor psychopathologie dan voorheen:
● bovennatuurlijke verklaring → bizar gedrag werd gezien als het werk van een duivel of een
heks
● natuurlijke verklaring → gek zijn is een natuurlijk fenomeen veroorzaakt door stress
● de maan en de sterren
○ beweging van de maan en sterren is van invloed op psychisch functioneren:
zwaartekracht → lichaamsvloeistof → psychische ziekte
Afhankelijk van de verklaring werd er een therapie aangeboden.
Bovennatuurlijke verklaring
● exorcisme
● kruis boven het hoofd
● heksenverbranding
● slangenkuil
Natuurlijke verklaring
● rust
● recreatie
● ontspanning
De maan en de sterren
● astrologie
Maar ook werden aderlaten en overgeven nog ingezet als therapie (nog steeds op basis van de
theorie van Hippocrates over de lichaamssappen).
De opvanghuizen in de middeleeuwen waren een soort gevangenissen voor mensen die anderen weg
wilden hebben uit de maatschappij. Er was daarbij weinig psychiatrische vooruitgang in zicht. In
Nederland is het eerste opvanghuis in 1425 geopend.
Samenvatting Grondslagen in de KP door R. Roes
3
, 3) Eind 18e/19e eeuw (de Moderne Tijd)
Er kwam een einde aan het purgeren en aderlaten.
⇒ Morele therapie: er kwam meer focus op de psychosociale benadering. De behandeling vond
plaats in een setting die normale interactie aanmoedigt. Het principe dat ten grondslag ligt aan de
morele therapie gaat terug naar de oudheid (denk aan de opvang in tempels). De grondlegger
hiervan was Philippe Pinel. Hij beoogde niet een fysieke/medische behandeling maar een morele
(=psychologische) behandeling.
Hoewel dit aanvankelijk populair was, nam ook de morele therapie uiteindelijk af. Bij morele therapie
was kleinschaligheid (van de opvang) namelijk heel erg belangrijk. Deze kleinschaligheid was echter
niet waar te maken. Ondanks dat Dorothea Dix, een pionier voor deze therapie, zich had ingezet om
iedereen die zorg nodig heeft hierin te voorzien, was er te veel vraag en te weinig aanbod.
Bovendien was er ondertussen ook steeds meer interesse in de biologie. De aanleiding hiervoor was
dat er een heel duidelijke biologische oorzaak gevonden werd voor syfilis (waarvan psychoses en
andere mentale problemen symptomen kunnen zijn) en dat deze ook heel lichamelijk behandeld kon
worden (penicilline kuur).
John Grey (1825-1886): hij stelde dat de oorzaak van een psychisch probleem altijd lichamelijk is. Hij
stelde dat rust, ruimte en goede ventilatie nodig zijn voor het behandelen. In deze context kwam ook
de frontale lobotomie als behandeling op.
In de 19e eeuw ontstond naast de bestaande morele therapie en biologische interesse ook de
psychoanalyse, gepopulariseerd door Freud. Freud had een idee over de structuur van de geest, met
de superego, ego en id. Deze verschillende delen brengen verschillende soorten manieren van
denken voort en aan de delen liggen ook verschillende motivaties/principes ten grondslag. Hij stelde
dat in deze structuur (en bijkomende motivaties) het heel erg belangrijk is wat er in de jeugd is
gebeurd.
De ‘Structure of Mind’ van Freud. De drie niveaus van de geest zijn bewust of onderbewust en worden
geleid door onderliggende morele, werkelijkheids- of plezierprincipes. De superego wordt geleid door
wat moreel juist is en de id door onmiddellijke behoeftebevrediging. De ego is de mediator, die bij
gezonde mensen bepaalt hoeveel ruimte de superego en id krijgen. De ego wordt geleid door wat er
daadwerkelijk relevant is en balans brengt.
Samenvatting Grondslagen in de KP door R. Roes
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper roro2. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,99. Je zit daarna nergens aan vast.
