HISTORISCHE REFLECTIE
EXAMEN JUNI 2023
INHOUD
Hoofdstuk 10: Eb en vloed in economische ontwikkeling ...................................................................................... 2
1. Patronen in economische ontwikkeling .................................................................................................... 3
1.1 Van schommelingen tot ‘big history’ ........................................................................................................ 3
1.2 De lange golven van Kondratieff ............................................................................................................... 3
1.3 K-golven..................................................................................................................................................... 4
1.5 De context van K-golven ........................................................................................................................... 4
2. Patronen in technologische ontwikkeling ................................................................................................. 5
2.1 De levenscyclus van een technologische revolutie ................................................................................... 5
2.2 Golven van technologische ontwikkeling .................................................................................................. 5
3. Van een landbouw- naar een industriële samenleving ............................................................................. 6
3.1 Proces van commodificatie ....................................................................................................................... 6
3.2 Opkomst van een markteconomie ............................................................................................................ 6
3.3 Proletarisering ........................................................................................................................................... 6
3.4 Wijzigend tijdsbesef .................................................................................................................................. 7
4. Een eerste golf (1780-1850) ...................................................................................................................... 8
4.1 Eerste industriële revolutie fase 1 (1780-1816) tijdperk van kanalen en mijnen ..................................... 8
4.2 Canal Mania (1793-1797) en crisis (1816) ............................................................................................... 16
5. Een tweede golf (1850-1895) .................................................................................................................. 21
5.1 Eerste industriële revolutie fase 2 (1850-1873) tijdperk van stoom en spoorwegen ............................. 21
5.2 In een lange depressie gesukkeld 1873 ................................................................................................... 32
5.3 Het belang van de eerste industriële revolutie ....................................................................................... 39
6. Een derde golf (1850-1895) ..................................................................................................................... 44
6.1 TWeede industriële revolutie fase 1 (1895-1929) Tijdperk van staal, elektriciteit en zware industrie .. 44
6.2 Belangrijke evoluties ............................................................................................................................... 71
6.3 Van bubbles tot crash (1929) .................................................................................................................. 77
7. Een vierde golf (1945-1991) .................................................................................................................... 80
7.1 Tweede industriële revolutie fase 2 (1945-1973) Tijdeperk van olie, auto en massaproductie ............. 80
Pagina 1 van 95
,HOOFDSTUK 10: EB EN VLOED IN ECONOMISCHE ONTWIKKELING
4 fasen in patroonmode:
1. Groen-blauw cluster (lente)
Jaren 1960
Jongeren zetten zich af tegen gangbare conventies
Donker, naoorlogse jaren zijn achter de rug
Nieuwe kansen en mogelijkheden
Mode: brave, preutse jurken op de knie
2. Oranje-geel cluster (zomer)
1968
Jongeren maken zich los van alle autoriteit, nemen lot in eigen handen
Economie draait op volle toeren
Mode: losser, nonchalanter, rokken zijn korter, kleedjes zijn mouwloos
3. Bruin-violet cluster (herfst)
Jaren 1970
Donkere periodes komen
Milieuschandalen tonen keerzijde van industrialisering
Oliecrisis → wereldeconomie in zware recessie
Mode: pasteltinten, jurken worden langer
4. Grijs-zwart cluster (winter)
Jaren 1980
Crisis: samenleving heeft het verknoeid
Sombere toekomst
Zwartgalligheid en doemdenken
Economie geraakt moeizaam uit de problemen
Mode: grijs en zwart, jurken worden lang en effen
➔ het modebeeld stemt zich af op en vormt een uiting van de maatschappelijke ontwikkelingen
Kritiek op deterministische visie: selectie van date, projectie van modellen, interpretatie van gegevens
Pagina 2 van 95
,1. PATRONEN IN ECONOMISCHE ONTWIKKELING
1.1 VAN SCHOMMELINGEN TOT ‘BIG HISTORY’
Cyclische patronen:
• Kitchin-cylus (3 à 5 jaar)
o gebaseerd op investeringen in voorraadopbouw
• Juglar-cyclus (conjunctuurcyclus, 7 à 11 jaar)
o Gebaseerd op investeringen in uitrusting
• Kuznets-cyclus (15 à 25 jaar)
o gebaseerd op investeringen in de bouw- en transportsector
• Kondratieff-cyclus (lange golf, 45 à 60 jaar)
o gebaseerd op fasen in de kapitalistische economie
Je kunt het verleden benaderen vanuit een visie van patronen
1.2 DE LANGE GOLVEN VAN KONDRATIEFF
Nikolaj Kondratieff:
• bevinding dat kapitalistische economie in golfbewegingen evolueert
o met cycli van halve eeuw bloeiperiode afwisselend met crisissen
▪ Lente – groei
▪ Zomer – bloei
▪ Herfst – recessie
▪ Winter – depressie
• baseerde zich op economische indicatoren
o evolutie handelsprijzen
o lonen
o invoer- en uitvoergegevens
o steenkool-, ijzer en loodproductie en -consumptie
o spaargelden
o rentevoeten
Economische groei verloopt niet volgens een lineair patroon
Perioden van crisis zijn niet onvermijdelijke
Pagina 3 van 95
, 1.3 K-GOLVEN
5 golven:
1. ondernemend kapitalisme
2. competitief kapitalisme
3. bedrijfskapitalisme
4. gereguleerd kapitalisme
5. transnationaal kapitalisme
Volgende golf? Ecologisch kapitalisme:
Geopolitieke spanningen en conflicten
1.5 DE CONTEXT VAN K -GOLVEN
Beïnvloeden een maatschappelijke context en worden beïnvloed door die context (demografische, sociale en
politieke dimensies)
Fasen van industrialiseringsproces:
• grote bewegingen in de bevolkingsevolutie
• rol van de staat in het economische gebeuren
• sociale gevolgen van de industrialisering en reacties daarop
Pagina 4 van 95
EXAMEN JUNI 2023
INHOUD
Hoofdstuk 10: Eb en vloed in economische ontwikkeling ...................................................................................... 2
1. Patronen in economische ontwikkeling .................................................................................................... 3
1.1 Van schommelingen tot ‘big history’ ........................................................................................................ 3
1.2 De lange golven van Kondratieff ............................................................................................................... 3
1.3 K-golven..................................................................................................................................................... 4
1.5 De context van K-golven ........................................................................................................................... 4
2. Patronen in technologische ontwikkeling ................................................................................................. 5
2.1 De levenscyclus van een technologische revolutie ................................................................................... 5
2.2 Golven van technologische ontwikkeling .................................................................................................. 5
3. Van een landbouw- naar een industriële samenleving ............................................................................. 6
3.1 Proces van commodificatie ....................................................................................................................... 6
3.2 Opkomst van een markteconomie ............................................................................................................ 6
3.3 Proletarisering ........................................................................................................................................... 6
3.4 Wijzigend tijdsbesef .................................................................................................................................. 7
4. Een eerste golf (1780-1850) ...................................................................................................................... 8
4.1 Eerste industriële revolutie fase 1 (1780-1816) tijdperk van kanalen en mijnen ..................................... 8
4.2 Canal Mania (1793-1797) en crisis (1816) ............................................................................................... 16
5. Een tweede golf (1850-1895) .................................................................................................................. 21
5.1 Eerste industriële revolutie fase 2 (1850-1873) tijdperk van stoom en spoorwegen ............................. 21
5.2 In een lange depressie gesukkeld 1873 ................................................................................................... 32
5.3 Het belang van de eerste industriële revolutie ....................................................................................... 39
6. Een derde golf (1850-1895) ..................................................................................................................... 44
6.1 TWeede industriële revolutie fase 1 (1895-1929) Tijdperk van staal, elektriciteit en zware industrie .. 44
6.2 Belangrijke evoluties ............................................................................................................................... 71
6.3 Van bubbles tot crash (1929) .................................................................................................................. 77
7. Een vierde golf (1945-1991) .................................................................................................................... 80
7.1 Tweede industriële revolutie fase 2 (1945-1973) Tijdeperk van olie, auto en massaproductie ............. 80
Pagina 1 van 95
,HOOFDSTUK 10: EB EN VLOED IN ECONOMISCHE ONTWIKKELING
4 fasen in patroonmode:
1. Groen-blauw cluster (lente)
Jaren 1960
Jongeren zetten zich af tegen gangbare conventies
Donker, naoorlogse jaren zijn achter de rug
Nieuwe kansen en mogelijkheden
Mode: brave, preutse jurken op de knie
2. Oranje-geel cluster (zomer)
1968
Jongeren maken zich los van alle autoriteit, nemen lot in eigen handen
Economie draait op volle toeren
Mode: losser, nonchalanter, rokken zijn korter, kleedjes zijn mouwloos
3. Bruin-violet cluster (herfst)
Jaren 1970
Donkere periodes komen
Milieuschandalen tonen keerzijde van industrialisering
Oliecrisis → wereldeconomie in zware recessie
Mode: pasteltinten, jurken worden langer
4. Grijs-zwart cluster (winter)
Jaren 1980
Crisis: samenleving heeft het verknoeid
Sombere toekomst
Zwartgalligheid en doemdenken
Economie geraakt moeizaam uit de problemen
Mode: grijs en zwart, jurken worden lang en effen
➔ het modebeeld stemt zich af op en vormt een uiting van de maatschappelijke ontwikkelingen
Kritiek op deterministische visie: selectie van date, projectie van modellen, interpretatie van gegevens
Pagina 2 van 95
,1. PATRONEN IN ECONOMISCHE ONTWIKKELING
1.1 VAN SCHOMMELINGEN TOT ‘BIG HISTORY’
Cyclische patronen:
• Kitchin-cylus (3 à 5 jaar)
o gebaseerd op investeringen in voorraadopbouw
• Juglar-cyclus (conjunctuurcyclus, 7 à 11 jaar)
o Gebaseerd op investeringen in uitrusting
• Kuznets-cyclus (15 à 25 jaar)
o gebaseerd op investeringen in de bouw- en transportsector
• Kondratieff-cyclus (lange golf, 45 à 60 jaar)
o gebaseerd op fasen in de kapitalistische economie
Je kunt het verleden benaderen vanuit een visie van patronen
1.2 DE LANGE GOLVEN VAN KONDRATIEFF
Nikolaj Kondratieff:
• bevinding dat kapitalistische economie in golfbewegingen evolueert
o met cycli van halve eeuw bloeiperiode afwisselend met crisissen
▪ Lente – groei
▪ Zomer – bloei
▪ Herfst – recessie
▪ Winter – depressie
• baseerde zich op economische indicatoren
o evolutie handelsprijzen
o lonen
o invoer- en uitvoergegevens
o steenkool-, ijzer en loodproductie en -consumptie
o spaargelden
o rentevoeten
Economische groei verloopt niet volgens een lineair patroon
Perioden van crisis zijn niet onvermijdelijke
Pagina 3 van 95
, 1.3 K-GOLVEN
5 golven:
1. ondernemend kapitalisme
2. competitief kapitalisme
3. bedrijfskapitalisme
4. gereguleerd kapitalisme
5. transnationaal kapitalisme
Volgende golf? Ecologisch kapitalisme:
Geopolitieke spanningen en conflicten
1.5 DE CONTEXT VAN K -GOLVEN
Beïnvloeden een maatschappelijke context en worden beïnvloed door die context (demografische, sociale en
politieke dimensies)
Fasen van industrialiseringsproces:
• grote bewegingen in de bevolkingsevolutie
• rol van de staat in het economische gebeuren
• sociale gevolgen van de industrialisering en reacties daarop
Pagina 4 van 95
