Sociale Psychologie
Hoofdstuk 1 ⎯ Inleiding tot de Sociale Psychologie
Sociale psychologie: de wetenschap die bestudeert hoe de aanwezigheid van anderen de
gedachten, gevoelens en gedragingen van mensen beïnvloedt.
De kern van de sociale psychologie is de sociale invloed. Dat is het effect dat woorden,
daden of de aanwezigheid van andere mensen hebben op onze gedachten, gevoelens,
houdingen of gedrag.
Sociale invloed gaat verder dan uiterlijk waarneembaar gedrag, anderen hebben namelijk
ook invloed op onze innerlijke gedachte en gevoelens. Zo heeft vaak al de aanwezigheid of
het bestaan van anderen invloed op ons.
Een taak van de sociaal psychologen is om de specifieke omstandigheden te onderzoeken
waaronder de ene of de andere reactie meer waarschijnlijk is.
Filosofen: mensen die streven naar wijsheid en kennis.
Het werk van filosofen vormt een deel van de basis van de hedendaagse psychologie.
Sociaal psychologen proberen op een wetenschappelijke manier antwoorden te vinden op
vragen over sociaal gedrag.
Bij het verklaren van sociaal gedrag willen sociaal psychologen weten welke van de vele
mogelijke verklaringen de meest waarschijnlijke is. Hiervoor zijn verschillende
wetenschappelijke methoden ontwikkeld. Daarmee kunnen we onze aannames, vermoedens
en ideeën over sociaal gedrag empirisch* en systematisch onderzoeken, i.p.v. af te gaan op
volkswijsheden, gezond verstand of de meningen en inzichten van anderen.
*Empirisch: op waarneming en onderzoek gebaseerde.
De empirische methode: op waarneming en onderzoek gebaseerde methode voor het
toetsen van hypothesen.
Hypothese: een voorlopige waarheid (stelling) die nog bewezen moet worden (voorspelling).
Andere disciplines in de psychologie kunnen zich ook bezighouden met onderzoek naar
determinanten: bepalende factoren in een ontwikkeling of toestand (van menselijk gedrag).
Verschillende disciplines:
Evolutionaire psychologie
Wetenschappelijke discipline die sociaal gedrag probeert te verklaren op basis van erfelijke
factoren die zich door de tijd heen hebben ontwikkeld volgens de principes van natuurlijke
selectie.
,De evolutietheorie verklaart hoe verschillende soorten organismen in de loop van de
geschiedenis verschillende lichamelijke kenmerken hebben verworven.
Natuurlijke selectie: het verschijnsel waarbij sommige organismen uit een bepaalde
populatie beter in hun omgeving passen en zo meer kans hebben om te zorgen voor
overlevende nakomelingen dan minder goed aangepaste organismen.
Huidig gedrag wordt gezien als het gevolg van aanpassingen aan omgevingsfactoren die ons
duizenden jaren geleden beïnvloedden.
Persoonlijkheidspsychologie
Sociaal gedrag verklaren met behulp van karaktereigenschappen zoals kwetsbaarheden,
krachten en persoonlijkheidstrekken.
Persoonlijkheidspsychologen richten zich op individuele verschillen: de aspecten van de
persoonlijkheid die mensen onderscheiden van anderen.
Voor persoonlijkheidspsychologen is het analyseniveau het individu en voor sociaal
psychologen is dat het individu in de context van een sociale situatie.
Sociologie
Sociale wetenschap die zich bezighoudt met brede sociale, economische, politieke en
historische factoren die gebeurtenissen in een bepaalde gemeenschap beïnvloeden.
Behalve voor wat betreft het analyseniveau onderscheidt de sociale psychologie zich ook
doordat ze zich niet zozeer bezighoudt met sociale situaties in een objectieve betekenis,
maar zich vooral richt op hoe mensen hun sociale omgeving interpreteren, dus hoe hun
construct hen beïnvloedt. Construct: de manier waarop mensen de sociale wereld
waarnemen, begrijpen en interpreteren.
Sociale psychologie
Het doel van de sociale psychologie is het beschrijven en verklaren van hoe mensen elkaar in
hun voelen, denken en doen beïnvloeden, oftewel hoe hun sociale omgeving hun
beïnvloedt.
Sociaal psychologen proberen in kaart te brengen welke fenomenen in menselijk sociaal
gedrag universeel zijn en welke juist cultureel bepaald zijn.
Fundamentele attributiefout: de neiging om andermans gedrag toe te schrijven aan de
persoonlijkheid en de situatie te onderschatten.
Attributie: het toeschrijven van oorzaken aan het gedrag van een ander.
De fundamentele attributiefout wordt tegenwoordig ook wel de
correspondentievertekening genoemd.
,Het behaviorisme
Stroming die ervanuit gaat dat alle gedrag verklaard kan worden aan de hand van
beloningen en straffen vanuit de omgeving en dat het niet nodig is om subjectieve zaken
zoals denken en voelen bij te betrekken.
Maar omdat de behavioristen vroeger geen rekening wilden houden met cognitie, denken
en voelen gingen ze voorbij aan verschijnselen die van vitaal belang zijn voor menselijke
sociale ervaringen. Dit is juist waar de gestaltpsychologie wel de nadruk op legde.
De gestaltpsychologie
Een theorie over de manier waarop mensen de fysieke wereld waarnemen, oftewel de
manier waarop mensen een sociale situatie interpreteren.
Volgens de gestaltpsychologie moet je je richten op de fenomenologie: hoe een object op
iemand overkomt en hoe diegene dit dus ervaart.
Door Kurt Lewin zijn ideeën werd de gestaltprincipes niet alleen op de perceptie van
objecten toegepast maar ook op de perceptie van de sociale wereld. Hij stelde dat het vaak
belangrijker is om te begrijpen hoe mensen de sociale wereld waarnemen, doorgronden en
interpreteren dan om de objectieve eigenschappen ervan te begrijpen.
Sociaal psychologen zeggen dat over het algemeen iemand reageert op wat hij denkt dat de
ander waarneemt, voelt en denkt, als aanvulling op wat de ander doet. We zijn voortdurend
aan het gissen naar de gemoedstoestand, motieven en gedachten van anderen en soms
hebben we het bij het rechte eind, maar vaak niet.
Naïef realisme: de overtuiging dat we dingen waarnemen zoals ze echt zijn.
Er zijn 2 essentiële motieven:
o De behoefte aan positieve zelfwaardering (het zelfverheffingsmotief)
o De behoefte aan nauwkeurigheid (het accuraatheidsmotief)
Deze kunnen botsen bij het interpreteren van de sociale wereld.
De behoefte aan positieve zelfwaardering
De meeste mensen willen zichzelf beschouwen als goed, competent en beschaafd. De reden
dat mensen de wereld zien zoals ze die zien, kunnen we vaak terugvoeren op deze
onderliggende behoefte om een positief beeld van zichzelf te behouden. We hechten grote
waarde aan informatie die ons in een positief daglicht stelt en zo onze zelfwaardering doet
stijgen, dat heet het zelfverheffingsmotief.
De behoefte aan nauwkeurigheid
Het accuraatheidsmotief: de behoefte om accuraat waar te nemen.
We proberen ons in een positief daglicht te zien, maar we zijn ook aardig bedreven in het
uitzoeken van hoe de wereld in elkaar zit.
Als soort hebben we een verbijsterend hoogontwikkeld vermogen om logisch te denken.
We zijn vaardig in sociale cognitie: het selecteren, interpreteren, onthouden en gebruiken
van sociale informatie om te oordelen en te beslissen.
, Soms beïnvloeden onze verwachtingen over de sociale wereld ons vermogen om die wereld
accuraat waar te nemen.
Uit het onderzoek van de selffulfilling prophecy wordt verondersteld dat je bepaald gedrag
verwacht van jezelf of van iemand anders, dus handel je op zo’n manier dat je verwachting
waar wordt.
Samenvattend kunnen we stellen dat zelfs als we proberen de sociale wereld zo accuraat
mogelijk waar te nemen, er vele manieren zijn waarop we toch een foute indruk kunnen
krijgen.
De behoefte aan positieve zelfwaardering en nauwkeurigheid zijn niet de enige motieven die
onze gedachten, gevoelens en gedragingen in situaties beïnvloeden. Biologische drijfveren
zoals honger en dorst kunnen ook krachtige drijfveren zijn, met name wanneer er sprake is
van extreme onthouding. Maar ook de behoefte aan controle. Mensen hebben graag het
gevoel dat ze enige controle hebben over hun omgeving. Uit de behoefte aan controle komt
voort dat mensen graag enige voorspelbaarheid willen ervaren.
Je hoeft niet letterlijk in gezelschap van mensen te zijn om je in een sociale omgeving te
bevinden.
Hoofdstuk 3 ⎯ Sociale Cognitie: hoe we denken over de sociale wereld
Mensen zijn bijzonder goed in sociale cognitie: hoe mensen denken over zichzelf en de
sociale wereld. Mensen selecteren, interpreteren, herinneren en gebruiken sociale
informatie om oordelen te vormen en beslissingen te nemen.
Om te kunnen begrijpen hoe mensen over hun sociale wereld denken en hoe correct hun
indrukken zijn, maken we onderscheid tussen 2 typen sociale cognitie:
o Automatisch denken
o Gecontroleerd denken
Automatisch denken: een snelle, automatische manier van denken, onbewust.
Gecontroleerd denken: kost meer inspanning en is meer weloverwogen.
Vaak werken de 2 samen.
Soorten automatisch denken:
o Doelen nastreven.
o Zintuiglijke en lichamelijke sensaties: je bent moe waardoor je alles eerder negatief ziet.
o Beoordelingsheuristieken: mentale vuistregel die mensen gebruiken om snel en efficiënt
te kunnen oordelen.
Vaak rijden we met gemak over onbekende wegen doordat we op basis van onze ervaring en
kennis de omgeving automatisch analyseren. Hierbij maak je gebruik van schema’s: dit zijn
mentale structuren die mensen gebruiken om hun kennis over de sociale wereld te
organiseren in categorieën en om nieuwe informatie te begrijpen.
