Mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie
,Mondziekten, kaak- en
aangezichtschirurgie
onder redactie van J.A. Baart en I. van der Waal
Bohn Stafleu van Loghum
Houten 2009
,! 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geauto-
matiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch,
mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke
toestemming van de uitgever.
Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 jo
het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel
17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting
Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in
bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uit-
gever te wenden.
Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen.
Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die
eventueel in deze uitgave voorkomen.
ISBN 978 90 313 5321 7
NUR 887
Ontwerp omslag: TEFF (www.teff.nl)
Ontwerp binnenwerk: TEFF (www.teff.nl)
Automatische opmaak: Pre Press, Zeist
Bohn Stafleu van Loghum
Het Spoor 2
Postbus 246
3990 GA Houten
www.bsl.nl
,Redactie en auteurs
Redactie Dr. R.A.Th. Gortzak
afdeling Mondziekten en kaakchirurgie
J.A. Baart Leids Universitair Medisch Centrum
afdeling Mondziekten en kaakchirurgie
VU medisch centrum/ACTA, Amsterdam Dr. R.B. Greebe
afdeling Mondziekten en kaakchirurgie
Prof.dr. I. van der Waal De Tjongerschans, Heerenveen
afdeling Mondziekten en kaakchirurgie
VU medisch centrum/ACTA, Amsterdam Dr. E.C.J. Hakman, psycholoog
afdeling Mondziekten en kaakchirurgie
VU medisch centrum/ACTA, Amsterdam
Auteurs
Dr. A. Hoekema
Dr.mr. R.H.B. Allard afdeling Mondziekten, kaakchirurgie en
afdeling Mondziekten en kaakchirurgie bijzondere tandheelkunde
VU medisch centrum/ACTA, Amsterdam Universitair Medisch Centrum Groningen
J.A. Baart Dr. J.R. Hesse, fysiotherapeut
afdeling Mondziekten en kaakchirurgie afdeling Mondziekten en kaakchirurgie
VU medisch centrum/ACTA, Amsterdam VU medisch centrum/ACTA, Amsterdam
Dr. A.G. Becking H.J. Schouten
afdeling Mondziekten en kaakchirurgie afdeling Mondziekten en kaakchirurgie
VU medisch centrum/ACTA, Amsterdam VU medisch centrum/ACTA, Amsterdam
J.F.L. Bosgra Dr. E.A.J.M. Schulten
afdeling Mondziekten en kaakchirurgie afdeling Mondziekten en kaakchirurgie
VU medisch centrum/ACTA, Amsterdam VU medisch centrum/ACTA, Amsterdam
Prof.dr. C.M. ten Bruggenkate Dr. A.H.B. Schuurs, tandarts
afdeling Mondziekten en kaakchirurgie afdeling Cariologie, endodontologie,
VU medisch centrum/ACTA, Amsterdam pedodontologie
ACTA, Amsterdam
mevrouw D.E. van Diermen, arts
afdeling Mondziekten en kaakchirurgie/ H.R. Sulkers, tandarts-gnatholoog
Algemene ziektenleer afdeling Mondziekten en kaakchirurgie
VU medisch centrum/ACTA, Amsterdam VU medisch centrum/ACTA, Amsterdam
Dr. J. Dorenbos, orthodontist Prof.dr. D.B. Tuinzing
afdeling Mondziekten en kaakchirurgie afdeling Mondziekten en kaakchirurgie
VU medisch centrum/ACTA, Amsterdam VU medisch centrum/ACTA, Amsterdam
R.J. Goené, tandarts-implantoloog Dr. J.G.A.M. de Visscher
afdeling Mondziekten en kaakchirurgie afdeling Mondziekten, kaak- en
VU medisch centrum/ACTA, Amsterdam aangezichtschirurgie
Medisch Centrum Leeuwarden
,VI Mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie
F.H. van der Vijgh, tandarts-gnatholoog Dr. R.I.F. van der Waal, dermatoloog
afdeling Mondziekten en kaakchirurgie afdeling Dermatologie
VU medisch centrum/ACTA, Amsterdam St Antonius Ziekenhuis, Nieuwegein
Prof.dr. I. van der Waal Dr. H.A.H. Winters, plastisch chirurg
afdeling Mondziekten en kaakchirurgie afdeling Plastische chirurgie
VU medisch centrum/ACTA, Amsterdam VU medisch centrum, Amsterdam
,Voorwoord
Mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie is primair mevrouw M. Kunen, medisch illustrator. Eveneens
bedoeld voor het studentenonderwijs, maar wil te- is in sommige hoofdstukken gebruikgemaakt van
vens voorzien in een naslagwerk voor gebruik in de door verschillende collega-kaakchirurgen ter be-
algemene praktijk. Naast aandacht voor anamnese, schikking gestelde afbeeldingen. Bij de totstandko-
specieel onderzoek en diagnostiek wordt ruim aan- ming van de manuscripten heeft mevrouw D.
dacht besteed aan chirurgische behandelingen. Chevalking, secretaresse, een essentiële rol gespeeld.
Deels betreft het behandelingen die in de algemene Wij zijn haar daarvoor bijzonder erkentelijk. Onze
praktijk kunnen worden uitgevoerd, en deels be- erkentelijkheid betreft ook de fotografen en de te-
treft het behandelingen die van meer specialistische kenaars van het AudioVisueel Centrum en van het
aard zijn. Voor de algemeen-practicus is het relevant Instituut voor Pathologie van het VU medisch cen-
op de hoogte te zijn van de laatstgenoemde behan- trum te Amsterdam; in het bijzonder bedanken wij
delingen in verband met vaak noodzakelijke tand- de heer J.T. van Veldhuisen, fotograaf, voor de zorg
heelkundige vervolgbehandelingen en ook in ver- die hij aan alle afbeeldingen heeft besteed. Ten
band met voorlichting aan de patiënt. slotte bedanken wij de uitgever voor de bijzonder
Wij zijn de vele medeauteurs bijzonder veel dank goede begeleiding tijdens de totstandkoming en de
verschuldigd voor hun bijdrage aan dit boek. Dank verschijning van dit boek.
is eveneens verschuldigd aan dr. R.B. Greebe, kaak-
chirurg te Heerenveen, voor de vervaardiging van J.A. Baart
een aantal illustraties. Deze dank geldt ook I. van der Waal
Wij dragen dit boek op aan
Prof.dr. W.A.M. van der Kwast
als blijk van waardering voor alles wat hij ons heeft
bijgebracht op het gebied van de Mondziekten,
Kaak- en Aangezichtschirurgie.
,Inhoud
1 De plaats van de mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie in de
tandheelkunde 1
1.1 Inleiding 1
1.2 Relatie kaakchirurg en tandarts 1
1.3 Relatie kaakchirurg en orthodontist 1
1.4 Relatie kaakchirurg en huisarts/medisch specialist 2
1.5 Deelgebieden in de kaakchirurgie 2
2 Anamnese en onderzoek 3
2.1 Inleiding 3
2.2 Onderzoek en het verzamelen van gegevens 3
2.2.1 Anamnese 3
2.2.2 Algemene gezondheid 4
2.2.3 Het onderzoek 4
2.3 Stellen van de diagnose 5
2.3.1 Differentiële diagnose 5
2.3.2 Aanvullend onderzoek 5
2.4 Opstellen van een behandel- of beleidsplan 7
2.5 Beoordeling van het resultaat 7
Aanbevolen literatuur 7
3 De medisch complexe patiënt en medisch-tandheelkundige interactie 9
3.1 Inleiding 9
3.2 De medische anamnese 9
3.3 De ASA-classificatie 9
3.4 Medische contra-indicaties voor tandheelkundige en/of kaakchirurgische
behandeling 10
3.4.1 Een sterk verhoogde bloeddruk 10
3.4.2 Recente hartaanval 11
3.4.3 Ernstige decompensatio cordis 11
3.4.4 Transient ischaemic attack (TIA) en cerebrovasculair accident (CVA) 11
3.4.5 Hyperthyreoı̈die 12
3.5 Enkele bijzondere ziektebeelden 12
3.5.1 Epilepsie 12
3.5.2 Diabetes mellitus 12
3.6 Enkele veel voorkomende geneesmiddelen 12
3.6.1 Antitrombotica 12
3.6.2 Corticosteroı̈den 13
3.7 Antibioticumprofylaxe 13
3.7.1 Endocarditisprofylaxe 13
3.7.2 Antibioticaprofylaxe bij patiënten na bestraling in het hoofd-halsgebied 14
3.8 Preventie van complicaties 14
, X Mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie
3.8.1 Anamnese 14
3.8.2 Stress 14
3.9 Conclusie 14
Aanbevolen literatuur 14
4 De verwijzing 15
4.1 Inleiding 15
4.2 Verwijzing naar de kaakchirurg 15
4.3 Informatieplicht en taakverdeling 15
4.4 Second opinion 16
Aanbevolen literatuur 16
5 Lokale anesthesie 17
5.1 Inleiding 17
5.2 Anamnese 17
5.3 Anatomische aspecten 17
5.4 Instrumentarium 18
5.4.1 De carpulespuit 18
5.4.2 Injectienaald 18
5.4.3 Anesthesievloeistof 18
5.5 Voorbereiding en positionering van de patiënt 18
5.6 Toedienen van de injectie 19
5.6.1 Positie van de naald en maskeren van de prik 19
5.6.2 Aspiratie 19
5.6.3 Snelheid van inspuiten, hoeveelheid vloeistof en aantal prikken 19
5.6.4 Observatie van de patiënt 20
5.7 Diverse blokkademogelijkheden bij geleidingsanesthesie 20
5.7.1 Nervus maxillaris-blokkade 20
5.7.2 Nervus mandibularis-blokkade 21
5.7.3 Nervus infraorbitalis-blokkade 22
5.7.4 Nervus nasopalatinus-blokkade 23
5.7.5 Nervus mentalis-blokkade 23
5.8 Enkele bijzondere vormen van lokale anesthesie 24
5.8.1 Intraligamentaire, intrapulpale en intraossale anesthesie 24
5.8.2 Oppervlakteanesthesie 25
5.9 Lokale complicaties 25
5.9.1 Insufficiënte verdoving 25
5.9.2 Hematoomvorming 25
5.9.3 Necrose van het gehemelteslijmvlies 25
5.9.4 Ongewenste uitbreiding van de anesthesie 25
5.9.5 Beschadiging van zenuw, arterie, vene of periost 26
5.9.6 Contaminatie 26
5.9.7 Trismus 26
5.9.8 Zelfverwonding 26
5.10 Algemene complicaties 26
5.10.1 Collaberen en hyperventileren 26
5.10.2 Allergische reacties 26
5.10.3 Hoofdpijn 26
5.10.4 Hartklachten 27
5.10.5 Hypertensie 27
5.10.6 Diabetes mellitus 27
5.10.7 Zwangerschap 27
5.11 Tot slot 27
Aanbevolen literatuur 27
6 Afwijkingen van het mondslijmvlies, het tandvlees en de tong 29
6.1 Inleiding 29
6.2 Cheilitis 30
6.3 Cysten van de weke delen 31
6.3.1 (Epi)dermoı̈dcyste 31
6.3.2 Heterotopische gastro-intestinale cyste 31
6.3.3 Lymfo-epitheliale cyste (‘branchiogene cyste’) 32
