B1 Recht, Economie en Maatschappij: Samenvatting 2023
Door Aya Bahaya
Cijfer gehaald met deze samenvatting: 8.9
Deze samenvatting is gebaseerd op de literatuur. Jurisprudentie, webcasts en colleges zijn erin
verwerkt. Voor optimale resultaten naast de opgegeven literatuur houden.
Het gebruik van de samenvatting is op eigen risico; ik heb deze samenvatting zelf gebruikt, maar dat
betekent niet dat het perfect is. Vertrouw dus niet volledig op de samenvatting.
Zijn er onduidelijkheden of overduidelijke fouten, mogen jullie mij mailen op
ayabahaya03@gmail.com. Ik sta open om passages verder uit te leggen en probeer zo veel mogelijk te
reageren.
1
,1 Hoe wordt er betaald?
1 Wat is rechtseconomie?
Rechtseconomie is de vervlechting van het recht en de economie; het is de economische analyse van
het recht. Juridische vraagstukken worden door een economische bril bekeken.
We kijken hierbij niet naar het positieve recht, maar eerder naar de vraag; wat wil de samenleving met
het recht bereiken, en hoe? Waarom zijn rechtsregels zoals ze zijn, en wat vinden we daarvan? We
willen namelijk geen averechts recht: recht dat consequenties heeft die niet de bedoeling waren. We
kijken hierbij naar:
- De functie van rechtsregels: over het algemeen is het recht er om de samenlevingskosten te
verlagen vanuit een economisch opzicht. Hierbij moeten voor- en nadelen, kosten en baten,
worden gebalanceerd.
- Hoe mensen erop reageren: rechtseconomen gebruiken hier de rationele keuzetheorie
voor. Bereiken we het doel?
Verder doen rechtseconomen aan de volgende ondernemingsgeesten, allemaal met het doel van
efficiëntie:
- Het voorspellen van de effecten die juridische regels en uitspraken hebben op het gedrag van
mensen
- Het verklaren waarom een bepaalde regel bestaat
- Zoeken naar alternatieve oplossingen
Rechtseconomie is zinvol voor wetgevers en rechters om te zien hoe men zou reageren op bepaalde
rechtsregel. Ook helpt het met vage rechtsbeginselen analyseren. Ook verbindt rechtseconomie
verschillende rechtsgebieden, en internationaal recht en nationaal recht met elkaar.
Bij rechtseconomie worden er zinvolle argumenten gegeven, vaak van beide kanten, om voor een
bepaald oordeel te kiezen.
Rechtseconomie als wetenschappelijk gebied is begonnen in de Verenigde Staten. Rechtseconomie is
daar prevalent in universiteiten, in het juridisch systeem en ook in andere juridische vakgebieden.
Geleidelijk begon dit rechtsgebied ook in Europa op te bloeien.
Er zijn twee soorten economische analyses van het recht:
- Positieve economische analyse: is het bestaande recht efficiënt? Wat is de achterliggende
gedachte achter onze juridische regels? Hierbij wordt er voorspeld en geëvalueerd over de
effecten van ons bestaand recht
- Normatieve economische analyse: hoe zou het recht eruit moeten zien, gezien de efficiëntie?
Er worden hierbij beleidsmatige aanbevelingen gegeven. Als er uit de positieve analyse
blijkt dat het recht niet efficiënt is, wordt er vervolgens een normatieve analyse verricht.
De functie van rechtsregels wordt bepaald door:
- Verklaren van onze bestaande rechtsregels en welk doel dit heeft.
- Evalueren en beoordelen of deze effecten maatschappelijk wenselijk zijn en bijdragen aan
kostenverlaging.
De menselijke reactie op het recht kent drie
belangrijke aspecten:
- Gedragsprikkels (INC)
Gedragsprikkels kunnen negatief of
positief zijn. Ze zijn bedoeld om
gedrag te ontmoedigen of juist te
2
, stimuleren. Bij een negatieve gedragsprikkel kunnen we denken aan boete, en bij een
positieve een subsidie.
- Transactiekosten (TAC)
Deze kosten gaan over hoe makkelijk of moeilijk het is om overleg en afspraken te maken.
Als het makkelijk is, dus als er lage transactiekosten zijn, kunnen mensen er samen uitkomen
en zelf een goede oplossing vinden. Als het moeilijk is, dus als er hoge transactiekosten zijn,
is er interventie van het recht nodig
- Risico’s (RISK)
Zijn er risico’s bij een of beide partijen? Risico’s kunnen gedrag beïnvloeden, en daarbij is
het relevant wie dit risico beter kan dragen.
2 Maatschappelijke welvaart
Rechtseconomen zien het doel van het recht als welvaart: de mate waarin behoeften bevredigd
kunnen worden met de beschikbare middelen. Je hebt de individuele welvaart, maar ook de
maatschappelijke welvaart. Welzijn en nut zijn andere termen voor welvaart.
Gedragsprikkels moeten ervoor zorgen dat mensen hun individuele welvaart kunnen verbeteren, wat
dan op zijn beurt de maatschappelijke welvaart verbetert.
De positieve en normatieve analyse worden dus gebruikt om te zien hoe we een zo hoog mogelijke
maatschappelijke welvaart kunnen bereiken. Rechtsregels worden daarbij gebruikt als instrument.
Maatschappelijke welvaart dient dus geïnterpreteerd te worden achter het handelen van individuen.
Rechtseconomen kijken op de volgende manieren naar welvaart:
- Efficiëntie
- Ex ante
- Rationeel handelen
3 Efficiëntie
Rechtsregels worden in dit vakgebied getoetst aan het efficiëntiecriterium. Efficiëntie is hier een
totale kosten- en batenanalyse van een situatie, waardoor er de hoogste nut uit kan worden gehaald.
Hoe groter de baten in verhouding met de kosten, hoe meer efficiëntie. Rechtsregels moeten dit
beïnvloeden, om het zo efficiënt voor de gehele maatschappij te maken. Er zijn twee manieren waarop
efficiëntie wordt bepaald:
- Pareto efficiëntie/allocative efficiency: er is een Pareto-verbetering als de welvaart van
mensen toeneemt en die van niemand afneemt. Er zijn alleen maar winnaars.
Dit kent een maximum; de rechtsregel kan niet veranderd worden om meer mensen hun
welvaart te verbeteren, zonder dat de welvaart van anderen afneemt. Hierbij is een rechtsregel
Pareto optimaal; er is geen Pareto-verbetering meer mogelijk
In de praktijk is dit niet altijd wenselijk; soms moet een rechtsregel nadelig zijn voor
sommigen, omdat het meer mensen vooruitbrengt. Zonder een opoffering kan er namelijk
nooit ontwikkeling komen. Dit strenge criterium wordt dus niet veel gebruikt. Alleen bij
kleine transacties kan het gebruikt worden, maar daar is er natuurlijk ook de vraag van
externe effecten. Als jij een IPhone koopt, gaan veel kinderarbeiders er bijvoorbeeld wel op
achteruit. Pareto efficiëntie is dus vooral theoretisch.
- Kaldor-Hicks efficiëntie: er is een verbetering in Kaldor-Hicks efficiëntie als de hoeveelheid
waarop mensen erop vooruitgaan, groter is dan de hoeveelheid waarop anderen er op achteruit
gaan. De winnaars kunnen de verliezers compenseren, en daarbij nog genoeg overhoudt. Het
gaat hier om kunnen, en niet dat ze dat daadwerkelijk moeten doen. Dit wordt door
rechtseconomisten het vaakst gebruikt
3
, Ook hier is er een maximaal als er niet verbeterd kan worden zonder deze efficiëntie uit
balans te halen.
Er moet hierbij worden onthouden dat KH-efficiëntie niet per se moreel goed is.
4 Ex post en ex ante
Traditioneel gezien wordt er met het recht gekeken hoe er ex post, achteraf, met conflicten omgegaan
moet worden. We proberen de conflicten te fixen door geschilbeslechting, en het verlies draagbaarder
te maken. Dit perspectief wordt ook wel static genoemd; de situatie blijft hetzelfde
In de rechtseconomie kijken we hier ex ante, vooraf, naar. Het recht kan namelijk conflicten ook
vermijden. Rechtsregels moeten mensen gedragsprikkels geven die hun toekomstige gedrag moeten
beïnvloeden. We willen geschillen hiermee voorkomen. Dit perspectief wordt ook wel dynamic
genoemd; de situatie wordt veranderd.
Ex ante gaan we vaak wat harder om met conflicten om ze te kunnen voorkomen, terwijl we ex post
kijken naar de simpelste manier om het op te lossen
Een rechter kijkt bijna altijd naar beide perspectieven; hoe los je het probleem voor handen op, maar
zorg je er ook voor dat men niet weer in zo’n probleem raakt? Een rechter moet namelijk uitkijken
wat voor soort gedragsprikkels hij stuurt. Een rechter kiest daarom sneller voor een ex ante oplossing
dan een wetgever, volgens de Posner-theorie. Denk aan het toelaten van bewijs bijvoorbeeld. Een
wetgever heeft namelijk ook andere drijfveren, namelijk de politiek. Zij zijn ook bezig met stemmen
verwerven.
Bijvoorbeeld: Ik bouw een huis, maar doe dit per ongeluk op een stuk van jouw land. Als wij hier ex
post naar gaan kijken, is de simpelste manier om dit op te lossen als ik het stuk land koop, of jij dit
nou wil of niet. Echter, als we hier ex ante naar gaan kijken, kan dit een gedragsprikkel sturen dat men
gewoon op andermans land kan bouwen, omdat de rechter dan gewoon zal afdwingen dat de ander het
aan jou moet verkopen. De rechter zou dan voor de ex ante oplossing moeten kiezen, namelijk dat ik
mijn huis moet afbreken. Dit zal ervoor zorgen dat men oplet waar ze bouwen, omdat ze niet willen
dat hun huis afgebroken moet worden.
Ander voorbeeld: een dief bedreigt een klant en zegt tegen de bankmedewerker dat hij zal schieten als
hij het geld niet overgeeft. De bankmedewerker geeft het geld niet, en de klant wordt doodgeschoten.
Nu bestaat de vraag of de bank de klant moet vergoeden of niet. Als we hier ex post naar kijken, zou
de oplossing zijn dat de bank de klant moet vergoeden. Kijken we hier ex ante naar, moeten we weer
opletten wat voor gedragsprikkels we sturen. Bij de volgende overval zal de bankmedewerker dan het
geld overgeven, waardoor een dief voordeel krijgt. Een dief zal dan vaker overvallen plegen, omdat
de bankmedewerkers hun geld geven. In de Verenigde Staten is daarom hier voor een hardere
oplossing gekozen: de ex ante, de bank moet de klant niet vergoeden.
Ditzelfde kan worden toegepast op de vraag over losgeld bij ontvoering of ransomware-aanvallen. Bij
ransomware-aanvallen zijn er hele bedrijven ontstaan omdat ze als het ware steeds gevoed worden,
mede ook door verzekeringen die losgeld betalen. Echter brengt een ex ante oplossing vaak ook
nadelen mee. Als jij niet betaalt aan een hacker, kom je zelf in de problemen omdat je systeem nog
steeds platligt. De hulp van onder andere een verzekering moet dus zitten bij de problemen oplossen
die opkomen als je niet betaalt, in plaats van bij het losgeld.
5 Rationeel handelen
Economie is kijken naar de effecten van rationeel handelen. Maatschappelijke welvaart en dergelijke
kunnen namelijk niet empirisch gemeten worden. Rechtseconomisten doen daarom onderzoek aan de
hand van de theoretische veronderstelling dat mensen rationeel handelen en trachten hun
4
