Nederlands
Hoofdstuk 7: Begrijpend lezen
Hoofstuk 9: Jeugdliteratuur
Hoofdstuk 11: Taalbeschouwing
Hoofdstuk 7: Begrijpend lezen
- kent de essentie van goed onderwijs in begrijpend lezen
- is zich bewust van de knelpunten binnen begrijpend lezen
- vormt zich een mening over het begrijpend-leesonderwijs met leesstrategieën
- kan recente theorieën en onderzoeken rondom leesbegrip toepassen binnen
praktijkvoorbeelden
§7.1 Leesvaardigheden voor begrijpend lezen
Het begrijpen van een tekst is een complex proces waarbij de lezer verschillende vaardigheden
toepast. Het gaat om de volgende vaardigheden:
1. Bepalen van het leesdoel: Waarom leest iemand een tekst? Informatie zoeken, een mening
vormen, argumenten zoeken, ontspanning, een handeling uitvoeren.
2. Bepalen van de betekenis van woord(groep)en: als een tekst meer dan 10% onbekende
woorden bevat, is de tekst voor een lezer niet meer te begrijpen.
3. Leggen van relaties in de tekst: bij het leggen van relaties in een tekst wordt er gebruik
gemaakt van taal-denkrelaties. Voorbeelden hiervan zijn:
Vraag-antwoordstructuren: Hoe gaan we dat doen? We nemen gewoon iemand in dienst.
Chronologische volgorde: Om drie uur gingen we naar huis en daarna snel naar huis.
Voorbeelden: Een hemelbed is een meubelstuk.
Vergelijkingen: Ik ben ouder dan mijn broer.
Middel-doelrelaties: Met een mobiele telefoon ben je overal bereikbaar.
Voorwaardelijke structuren: Als je de volgende keer op tijd bent, zal ik het door de vingers
zien.
4. Leggen van relaties buiten de tekst: Een lezer brengt wat hij leest in verband met zijn eigen
kennis en ervaring, vaak gebeurd dit onbewust.
5. Herkennen van de structuur van de tekst: De structuur van een tekst kan worden opgespoord
door te letten op de vormgeving (kopjes, alinea’s), de signaalwoorden (bijv. in de eerste
plaats, vervolgens) en de vaste structuren ( bijvoorbeeld vraag – antwoord).
6. Herkennen van de tekstsoort: Er zijn verschillende tekstsoorten, bijvoorbeeld verhalende
teksten, informatieve teksten, directieve teksten, beschouwende teksten en argumentatieve
teksten.
7. Bepalen van het thema of hoofdgedachte van de tekst: Je moet kort kunnen aangeven waar
de tekst over gaat. Dit kan op drie niveaus: 1. Niveau van de zin (kernwoorden) 2. Niveau van
de alinea (belangrijkste zin) 3. Niveau van de totale tekst (onderwerp).
8. Vaststellen van het doel van de tekst: Er zijn verschillende doelen bij een tekst:
Informeren: Hierbij geef je de lezer informatie over een bepaald onderwerp.
Overtuigen: Hierbij haal je de lezer over tot een mening
Amuseren: Hierbij laat je de lezer een bepaalde emotie beleven.
Instrueren: Hierbij spoor je de lezer aan tot het verrichten van een bepaalde handeling.
9. Beoordelen van de tekst: Als lezer moet je antwoord kunnen geven op de vraag, wat vind ik
van deze tekst of wat heb ik eraan?
§7.2 Leesstrategieën
Een leesstrategie is een bepaalde aanpak of een hulpmiddel voor een lezer om de inhoud van een
tekst te begrijpen. De strategieën worden bewust gehanteerd door een lezer. Een lezer kan pas een
leesstrategie bewust toepassen als hij in staat is om een tekst vloeiend te lezen. Er zijn zes
leesstrategieën:
- Voorspellen: het gaat hierbij om de verwachting die de lezer heeft over het verloop van de
tekst en daarbij steeds zijn voorspelling controleert en zo nodig bijstelt.
- Vragen stellen: de lezer bedenkt zich op grond van zijn voorkennis of leesdoel gericht vragen
bij de te lezen tekst en zoekt tijdens het lezen naar antwoorden op die vragen.
- Visualiseren: door te visualiseren roep je beelden op in je hoofd en hierdoor kan de lezer
betere grip krijgen op de tekst.
- Verbinden: de lezer brengt de informatie uit de tekst in verband met zijn eigen voorkennis.
, - Samenvatten: de lezer geeft op een overzichtelijke manier de hoofdzaken van de tekst weer,
dit kan in een lopende tekst, in kernzinnen of een schema.
- Afleiden: hierbij gaat het om het tussen de regels door lezen, om het aanvullen van impliciete
informatie. Bijvoorbeeld het interpreteren van het gedrag van een persoon of het begrijpen
van figuurlijk taalgebruik.
§7.3 Technieken voor informatieverwerking
In de taaldidactiek wordt er onderscheid gemaakt tussen technisch lezen en begrijpend lezen. Bij
technisch lezen gaat het vooral om het decoderen van de tekst. Bij begrijpend lezen staat het
begrijpen van de tekst centraal. Het gaat bij lezen altijd om informatieverwerking, er zijn twee
hoofdprincipes van informatieverwerking:
1. Perceptie: er is sprake van perceptie als informatie via onze zintuigen beschikbaar komt. Het
gaat om het verwerven, registreren en interpreteren van wat we zien, horen, ruiken, proeven
en voelen.
2. Cognitie: er is sprake van cognitie als nieuwe informatie wordt verwerkt door het denken. Het
gaat om het koppelen van nieuwe informatie aan bestaande kennis, het creëren van nieuwe
kennis en het gebruiken van die kennis.
Bij het begrijpend lezen spelen zowel perceptie als cognitie een rol. De visuele informatie van je letters
wordt verwerkt door de hersenen en gekoppeld aan woorden en zinnen van je eigen kennis.
Een manier van lezen is studerend lezen. De lezer wil bepaalde informatie uit een tekst halen en die
vastleggen om hem later te kunnen reproduceren. De lezer moet op een gestructureerde manier de
informatie uit een tekst vastleggen. Technieken die hierbij belangrijk zijn:
- Het onderstrepen van hoofdzaken
- Zelf geformuleerde vagen met antwoorden uit de tekst
- Een schema waarin je de relaties tussen tekstdelen inzichtelijk vastlegt
- Een diagram waarin je bijvoorbeeld de werking van een apparaat weergeeft
- Een tekening van bijvoorbeeld de verspreiding van dieren over een landstreek
- Een mindmap, woordveld of woordweb
- Een samenvatting met de hoofdzaken uit de tekst
Voor alle technieken geldt:
- Ze proberen hoofd- en bijzaken van elkaar te onderscheiden.
- Ze proberen een samenhang tussen de begrippen en relaties in de tekst aan te geven.
- Ze geven een schriftelijke en soms gevisualiseerde neerslag van de inhoud van de tekst.
PowerPoint en artikelen
De kenmerken waaraan goede lessen begrijpend lezen moeten voldoen:
- Rijke, authentieke, niet-verarmde teksten. Gebruiken gevarieerd taalgebruik, hebben een
heldere tekststructuur, er is variatie in zinsstructuren en het woordgebruik, de tekst, beeld en
geluid versterken elkaar.
- Echte redenen om de teksten te lezen
- Geen losse teksten, aar meerdere teksten binnen dezelfde context
- Filmpjes om te komen tot kennisontwikkeling vóór het lezen
- Het herhaald lezen van teksten
- Leesstrategieën en vragen staan niet centraal, maar actief denken over de inhoud van teksten
- Interessant gesprek over teksten met beperkt gebruik van uitnodigende open vragen
De ontwikkeling van leesbegrip is een samenspel van verschillende factoren:
- Decoderen en vloeiendheid: als leerlingen moeizaam lezen, komen ze onvoldoende in
aanraking met rijke teksten en zal er sprake zijn van een geringe kennis- en taalontwikkeling.
- Ervarings- en taalbasis: hoe beperkter de ervarings- en taalbasis, hoe beperkter de mentale
representatie en dus het begrip.
- Leesmotivatie en hoeveelheid tekst: lange teksten moeten worden gelezen, juist het veel
lezen versterkt het begrijpend lezen.
- Tekstkwaliteit: het is van belang om rijke, authentieke, niet in taalgebruik beperkte teksten en
boeken te gebruiken in de les. Rijke taal is gemakkelijker te begrijpen dan arme taal.
- Actief denken: de lessen moeten worden ontwikkeld op het aansturen van de hogere
denkorde, zie hieronder.
Verschillende denkordes tijdens het lezen:
