HO IV:
Bronnen
Samenvatting hoor- en werkcolleges
+ literatuur
Samenvatting van Anniek Kooistra
Vak: HO IV: Bronnen (blok 4)
Rijksuniversiteit Groningen
,1 Week 1 – Schriftelijke bronnen
1.1 Introductie
Historici werken met bronnen in allerlei soorten en maten. Het meest bekend zijn natuurlijk
de tekstuele bronnen: de teksten van Homerus, de oorkonden uit de middeleeuwen, de
pamfletten en plakkaten uit de vroegmoderne tijd of de kranten van na 1800. Historici
beschouwen sinds de negentiende eeuw bronnen als hun wetenschappelijke basismateriaal.
Aanvankelijk meenden zij dat je op grond van die bron de geschiedenis objectief kunt
reconstrueren, maar de afgelopen twee eeuwen is die houding veranderd.
In de eerste plaats bevatten ook andere dan tekstuele (schriftelijke) bronnen waardevolle
historische informatie. Denk maar aan beelden, objecten en zelfs landschappen verbergen
bruikbare aanwijzingen over het verleden. In de tweede plaats leerden historici de inhoud en
het gebruik van bronnen kritisch te analyseren. Teksten zijn geen exacte weerslag van de
‘werkelijkheid’ en moeten vaak methodisch worden bewerkt alvorens zij hun geheimen prijs
geven.
In dit college gaan we het hebben over verschillende bronnen. Wat is bijvoorbeeld het
onderscheid tussen literatuur en een bron? In de negentiende eeuw vormden schriftelijke
bronnen de basis voor het ontstaan van de historische wetenschap, maar de afgelopen
eeuwen zijn opvattingen over historische bronnen veranderd. Van de wat ouderwetse
diplomatieke geschiedenis, die geschreven bronnen als een reflectie van de werkelijkheid
beschouwde, via de verschillende richtingen van de Annalen School naar eigentijdse
historici, waarvan sommige zweren bij de linguistic turn.
1.2 Hoorcollege
Wat is een bron?
- Bronnen zijn voorwerpen of getuigenissen uit of het over verleden, waarop de
historicus steunt om een beeld te scheppen van de geschiedenis
- Alles wat historici gebruiken om te schrijven over de geschiedenis
Voorbeelden:
- Schriftelijke bronnen: dagboek, brief
- Audiovisueel bronnen: podcast, films, foto, schilderij
- Seriële en kwantitatieve bronnen: inhoud van bronnen, kwantitatieve bronnen,
herhaling informatie
- Materiele bronnen: objecten, archief
- Digitale bronnen: bronnen van de laatste 20/30 jaar, alleen digitaal bestaan, twitter,
facebook, Instagram
Het kompas
,Informatie – bronnen – standaarden:
- Duidelijkheid
- Juistheid
- Relevantie
- Logica
- Precisie
- Significant
Kortom, dieper in op de informatie, kijken naar de bronnen, kijken hoe historici kritisch
omgaan met bronnen en hun bronnen inzetten
Primaire en secundaire bronnen
- Primaire bronnen: directe toegang tot een historische context, staat naast de
historische ontwikkeling, persoon, gebeurtenis
- Literatuur (secundaire bronnen): indirecte toegang tot historische context, meer een
reflectie op wat er gebeurd is
Voorbeeld: moord op Willem van Oranje, 10 juli 1584
- Primaire bronnen: ooggetuige, kogelgaten, pistool (directe bronnen)
- Secundaire bronnen: boek over Willem van Oranje (indirecte bronnen)
o In boeken de moord geschreven, daarom secundaire literatuur, men gebruikt
bewijs om een reflectie te geven/uitleg te geven over de moord op Willem
Historiografie (secundair; wat hebben andere historici over de geschiedschrijving
geschreven)
Typologie: formele kenmerken
- Tekstuele bronnen
- Visuele bronnen
- Materiele bronnen
- Auditieve bronnen
Vaak een bron een combinatie van verschillende type bronnen
Vandaag: tekstuele bronnen/schriftelijke bronnen;
- Manuscripten, brieven, seriële bronnen, geboorteregisters, gedrukt boek,
vredesverdrag, volks en beroepsstelling
- Brede categorie, veel verschillende bronnen
Howell en Prevenier; over tekstuele bronnen
- Verhalende of literaire bronnen
o Kronieken, traktaten, romans, dagboek
Enorme categorie
o Zeer uiteenlopende motieven (intenties)
- Diplomatische teksten
o Teksten die een rechtssituatie vaststellen of een nieuwe rechtssituatie
scheppen
o Bijv. wet, rechtsspraak, contract
o Oorkonden:
, Wetgevende macht
Juridisch proces
Vrijwillige rechtsspraak (vrij afgesloten contracten tussen particulieren
voor notarissen)
- Bronnen van de sociale boekhouding
o Teksten die de weerslag vormen van de uitvoerende macht of van het beheer
van openbare of private administraties
o Social boekhouding, waar dingen worden bijgehouden, gemeente, land,
stadsrekeningen, vaak seriële bronnen
o Bijv. registers van de burgerlijke stand
Tip: als jou gevraagd wordt welke bron is het? Begin bij 3 en 2, geen rechtsspraak of sociale
boekhouding, dan is het 1!
Visuele bronnen;
- Beelden
- Geschiedenis en kunstgeschiedenis
Materiele bronnen;
- Jurken
- Maar ook visuele en schriftelijke bronnen vallen hier onder
Auditieve bronnen;
- Bronnen die je kunt horen
- Oorlogsgeschiedenis, geschiedbronnen, liedjes, verhalen, legendes
Mengvormen in de typologie;
- Voorbeeld boek Luther, zowel schriftelijk als materieel
- Voorbeeld jurk, zowel visueel als materieel
Hulpwetenschappen; hulpwetenschappen om bronnen beter te begrijpen;
- Paleografie
- Diplomatiek
- Sigillografie
- Archeologie
- Chronologie
- Codicologie
- Numismatiek
- Statistiek
- Film en televisiewetenschap belangrijk voor audiobronnen
Tekstueel: paleografie, diplomatiek, sigillografie (zegel)
Visueel: kunstgeschiedenis, iconologie, foto, film
Paleografie: bestuderen en ontcijferen van oude handschriften en archief stukken
- Handgeschreven en gedrukt
