Samenvatting ALLE te lezen artikelen Onderzoekscollege Oudere NL Letterkunde
Artikelen week 1
Lachen en laten lachen. Wetenschappers over humor en lachen – Giselinde Kuipers
- Centrale vraag: Waar lachen mensen om en waarom?
- Inhoud hoofdstuk: beknopt overzicht van hoe men zoal heeft geprobeerd vragen
over humor en lachen te beantwoorden
- Uitgangspunt: humor = een succesvolle uitwisseling van grappen en gelach
o 1. Er wordt om gelachen
o 2. Er bestaan specifieke aanleidingen tot lachen (grappen)
o 3. Er vindt een uitwisseling plaats (er zijn meerdere personen bij betrokken)
- Extra vraag: Hoe komt het dat iedereen om dezelfde grappen lacht?
De lach
- Centrale vraag: Waar lachen mensen om, en waarom?
o Superioriteitstheorie: Lachen wordt veroorzaakt door / is een uiting van
gevoelens van superioriteit of agressie
o Ventieltheorie: Lachen wordt veroorzaakt door een ontlading van fysieke,
psychische of sociale spanning
o Incongruïteitstheorie: Lachen is een reactie op het doorbreken van een
verwachtingspatroon, een incongruïteit
- Aantrekkingskracht vertellen moppen: dat mensen om hen lachen
- Ideale (beoogde) reactie op humor: lachen
o Maar, lachen is niet de reactie op 1 specifieke stimulus en ook niet de fysieke
uitingsvorm van 1 duidelijk omschreven gemoedstoestand
- Vermaaktheid: lachen als typerende uiting van de specifieke plezierige ervaring die
door humor wordt veroorzaakt
- Lachen is uitgesproken lichamelijk, in gang gezet door verfijnde cognitieve stimulus
- Overgave: het hele lichaam geeft zich over aan de lach (ontladend effect van lachen)
- Lachen heeft een grote sociale betekenis (gebeurt zelden alleen)
o Aanstekelijk, vriendelijk bedoeld, sociaal smeermiddel
- Biologische achtergrond lach: weinig overeenstemming => positieve of negatieve
sociale betekenis lach?
o Konrad Lorenz: lachen als geritualiseerde agressie
o Anton van Hooff: lach als communicatieve expressie, geritualiseerd bijten
Glimlachen: kleine lach, uiting van gematigde vermaaktheid
- Dubbele wortels van de lach
o Angst, beleefdheid, affectie
o Spel
- Drie functies lachen: ontladend, sociaal, distantiëring (dingen niet serieus verklaren)
- Lachen is vorm van framing
, o Scheidt spelgedrag van serieus gedrag
o Overgang van serieuze naar humoristische conversatie framen
Aanleidingen tot lachen: wat is humor?
- Drie theorieën
o Incongruïteitstheorie (structuur)
o Superioriteitstheorie (gevoel)
o Ventieltheorie (effect)
- Humor raakt aan sociale en morele grenzen
Incogruïteitstheorieën
- Mensen lachen wanneer er iets gebeurt dat niet strookt met hun verwachting
o Doorbreken van patroon of alledaagse orde door clou of pointe
o Vb. onbedoelde humor: uitglijden over bananenschil
- Humor kan gebaseerd zijn op een talige incongruïteit, een onmogelijkheid (logica en
natuurlijke orde) of een ongepastheid (sociale normen, regels, rollen)
- Humor mengt slecht met grote gevoelens, omdat humor een houding van niet-
serieusheid nodig heeft
- Bisociatie (zin in de onzin): de waarneming van een situatie of idee in twee op zichzelf
staande maar gewoonlijk onverenigbare referentiekaders
- Algemene Theorie voor het Genereren van Verbale Humor: in verbale humor is altijd
sprake van een gelijktijdige interpretatiemogelijkheid van de grap in twee scripts
o Script = een groot brok semantische informatie rondom een woord, of dat
door een woord wordt opgeroepen, een netwerk van betekenissen
- Verschillen in waardering van humor: kennis en begrip
- Minpunten incongruïteitstheorie: geen inzicht in sociale karakter, rol publiek of
context, affectieve kant humor, affecten bij verschillen in waardering van grappen
Superioriteitstheorieën
- In een grap wordt vaak iemand uitgelachen of belachelijk gemaakt => lachen houdt
verband met agressie of superioriteit
- Fundamenteel probleem: interpretatie van grappen zonder doelwit (bv. taalgrappen)
o Gruner: begrijpen van een woordspeling als cognitieve triomf over de
domheid van anderen
o Alan Dundes: grappen zonder doelwit te interpreteren als uiting van agressie
- Ambivalentie van humor: moeilijk terug te voeren op agressie of superioriteit
o Bv. grappen in vriendschappelijke relaties (signaal van nabijheid)
- Minpunten superioriteitstheorie: zwakke empirische basis, ambivalentie van humor
wordt genegeerd
Ventieltheorieën
- Effect van lachen: ontlading van spanning (fysieke overgave)
o Herbert Spencer: de lach als vrijkomen van puur fysieke zenuwspanning
, - Aanleiding tot lachen: plotseling wegvallen van spanning (vb. kiekeboe)
- Freud; drie typen humor
o Witz (grap, mop, geestigheid): verwijzing naar lust of agressie
o Schertz (het komische): nonsens, tijdelijke regressie naar kinderlijkheid
o Humor (in engere zin): relativerend, afstand nemen van angst en verdriet
Kern: contrast tussen onzin en zin leidt tot plotselinge ontlading van psychische
energie in de vorm van een lach
Probleem: deels ontoetsbaar en weerlegbaar
- Sociologische ventieltheorie: humor als ontlading van sociale spanning of
onderdrukking (i.p.v. psychische)
o Radcliffe-Brown; joking relationships = relaties waarin het maken van grappen
gebruikelijk / verplicht is (manier spanning in moeilijke relaties te kanaliseren)
o Sociale conjunctie / disjunctie: potentieel conflict, maar tevens noodzaak om
vreedzaam met elkaar om te gaan (bv. relatie man en schoonfamilie)
- Overeenkomstige aspecten humor: ontlading van onderdrukte gevoelens,
kanaliserend vermogen, ambivalent karakter
- Stoommachinemodel: spanning ontstaat op het moment dat iets (gevoelens) binnen
wordt gehouden en niet naar buiten kunnen
- Minpunten ventieltheorie: eenzijdige nadruk op 1 functie van humor en 1
gemoedstoestand, andere functie en affecten blijven buiten beeld
Grensoverschrijding en -markering
- Mensen lachen om grensoverschrijdingen, humor gaat vaak over wat moeilijk ligt
o Ongepastheden: taboes, verboden, maatschappelijke problemen
o Te verre overschrijding veroorzaakt schaamte of verontwaardiging
- Meest universele taboe-categorie: seksualiteit
- Lachen om een sociale, culturele of morele grensoverschrijding => vaststelling
overtreding norm en norm zelf
- Bergson: de lach als uitdrukking van levenskracht
o Belangrijkste aanleiding tot lachen: iets mechanisch op iets levends geplakt
o De lach als sociaal verschijnsel: een reactie op mensen die zich niet menselijk
gedragen (levend, sociaal en aangepast)
- Christie Davies; twee modern universele scripts
o Domheid: groepen aan de periferie van een maatschappij, achtergebleven
o Gierigheid / handelsgeest: succesvolle handelaren, vernieuwende
ondernemers en hardwerkende calvinistische kapitalisten
Twee extreme afwijkingen van de centrale norm van rationaliteit
Mensen in grappen beschuldigen anderen van het onvermogen te voldoen aan
bepaalde centrale normen en waarden
- Het humoristisch potentieel van bepaalde onderwerpen hangt samen met de
culturele betekenis van een onderwerp en culturele kennis (betrokkenheid)
De uitwisseling van grappen en gelach
