In deze uitgebreide samenvatting van 5VWO Biologie voor Jou H1 'Regeling' heb ik gebruik gemaakt van veel afbeeldingen uit het boek. Verder heb ik de hoofdlijnen + leerdoelen van elke paragraaf duidelijk samengevat. Ook heb ik gerefereerd naar de bijbehorende BINAS tabel. Deze samenvatting bevat VE...
Thema 1 Regeling
§1 Regeling en homeostase
Organisme neemt stoffen op uit omgeving en geeft stoffen af aan omgeving.
Normwaarde = een bepaalde waarde die je lichaam handhaaft, zoals de zuurstofconcentratie en
glucoseconcentratie in het bloed, de osmotische waarde van lichaamsvloeistoffen en de
lichaamstemperatuur (rondom een normwaarde van 37 °C, factoren zoals omgevingstemperatuur en
activiteiten beïnvloeden je lichaamstemperatuur).
Dynamisch evenwicht = het voortdurend veranderen/schommelen rondom de normwaarde
Regelkring = houdt dynamisch evenwicht in stand, een systeem dat de waarde van een factor rond
een normwaarde handhaaft.
Homeostase = het in stand houden van een dynamisch evenwicht in het inwendige milieu van
organismen, het is een voorbeeld van zelfregulatie van een organisme.
Om in een huis de kamertemperatuur te regelen met behulp van een centrale verwarming (CV),
worden regelkringen gebruikt. Dit systeem bestaat uit radiotoren, een thermostaat en een
verwarmingsketel ® deze delen vormen samen (om een constante temperatuur in huis te
handhaven) een regelkring die bestaat uit een sensor, een controlecentrum en een effector ®
thermostaat is de sensor en staat op 19 °C (normwaarde) afgesteld ® thermostaat geeft signaal aan
verwarmingsketel (controlecentrum) wanneer temperatuur lager dan 19 °C ® verwarmingsketel
verwarmt water en pompt dat naar radiator (effector) ® temperatuur stijgt ® wanneer
temperatuur hoger dan 19 °C geeft sensor geen signaal meer aan verwarmingsketel ® temperatuur
van de radiator daalt en kamertemperatuur gaat omlaag.
Negatieve terugkoppeling = wanneer een toename van het resultaat (stijging temperatuur) een
remming van het proces veroorzaakt. Een afname van het resultaat (daling temperatuur) veroorzaakt
een stimulering van het proces.
Positieve terugkoppeling = bij een regeling waarin een toename van het resultaat het proces
versterkt, bijvoorbeeld de oxytocineregeling bij de bevalling (eind van zwangerschap daalt
progesterongehalte bij moeder ® toename productie hormoon oxytocine (zorgt voor regelmatige
samentrekkingen van de baarmoeder, weeën) ® door weeën wordt het hoofdje van de baby tegen
de uitgang van de moeder gedrukt ® leidt tot meer afgifte van oxytocine ® krachtigere weeën ®
druk van hoofdje neemt nog meer toe ® productie oxytocine neemt toe
Hoe stopt de oxytocineregelkring bij een vrouw die zwanger is? Leg je antwoord uit.
De oxytocineregelkring stopt nadat het kind geboren is. Er is dan geen druk meer van het hoofdje
tegen de uitgang van de baarmoeder.
Uitwendige milieu = de omgeving, hier behoort ook inhoud darmen, longen en blaas bij.
Meeste cellen in meercellige organismen hebben geen direct contact met uitwendige milieu, doordat
ze omringd zijn met andere cellen. Tussen cellen van weefsel bevindt zich weefselvloeistof.
Inwendige milieu = wordt gevormd in een organisme door bloed en weefselvloeistof. Tussen
inwendige en uitwendige milieu bevindt zich 1 cellaag.
,Homeostatische regelkringen in je lichaam zorgen ervoor dat de omstandigheden in het inwendige
milieu niet te veel veranderen.
§2 Hormonale regulatie
Hormonen zijn nodig voor het regelen van lichaamsprocessen.
Voor homeostase (= het in stand houden van een dynamisch evenwicht in het inwendige
milieu van organismen) in meercellige organismen is communicatie tussen celen nodig.
Signaalmoleculen (signaalstoffen) = via deze moleculen vindt communicatie tussen cellen
plaats in een organisme
Hormonen = de signaalmoleculen die de cellen van hormoonklieren afgeven. Ze worden
afgegeven aan het bloed dat door de hormoonklier stroomt.
Endocriene klieren = hormoonklieren.
De afgifte van hormonen door de hormoonklier heet secretie.
Exocriene klieren = klieren met afvoerbuis (zweetklieren, speekselklieren geven hun
product af via een afvoerbuis, dat heet excretie of uitscheiding).
Bloed transporteert hormonen door het lichaam. Vanuit bloedvaten gaan hormonen
via weefselvloeistof naar alle cellen in organisme.
De hormonen zijn alleen werkzaam in doelwitorganen (orgaan waarvan de cellen
receptoren bezitten waaraan het hormoon kan binden).
De binding kan in de cellen van een doelwitorgaan een reactie op gang brengen of een
reactie stoppen. De mate van deze reactie wordt bepaald door:
1. De hormoonspiegel (hormoonconcentratie) in het bloed Endocriene klier (hormoonklier) met
2. Het aantal hormoonreceptoren voor een bepaald hormoon op de cellen in het doelwitorgaan
doelwitorgaan
Een hormoon kan processen in meerdere doelwitorganen regelen. Doordat hormonen vaak lang in
het bloed en in het weefsel van doelwitorganen aanwezig blijven, houden de effecten lang aan.
Hormonen reguleren ook geleidelijke processen die uitwerkingen hebben op het hele lichaam (groei,
ontwikkeling, stofwisseling, voortplanting).
Sommige hormonen worden door de cellen
van een doelwitorgaan opgenomen. Als een
hormoon in het cytoplasma komt, bindt het
hormoon meestal aan een receptoreiwit ®
het hormoon-receptorcomplex ontstaat. Het
hormoon-receptorcomplex komt via een
kernporie in het kernplasma en kan bepaalde
genen in het DNA aan- of uitzetten.
Als een gen aanstaat, kan de cel eiwitten
maken (die kunnen dienen als enzym,
hormoon, receptoreiwit).
Sommige hormonen binden aan een
receptoreiwit op het celmembraan van de
cellen van een doelwitorgaan. Aan de
binnenkant van het celmembraan wordt een
bepaalde signaalmolecuul (vetachtig of
, eiwitachtig) gevormd of geactiveerd ® second messenger. Dit molecuul geeft het signaal in de cel
door, zo kan het molecuul een enzym activeren. Dit geactiveerde enzym kan het signaal doorgeven
aan een volgend signaalmolecuul, aanzetten tot genregulatie of een reactie op gang brengen in het
cytoplasma.
Adrenaline (hormoon die wel in de cel kan) oefent haar invloed uit via second messengers.
Signaal van hormoon dat bindt aan een receptor op celmembraan, kan in de cel worden versterkt.
Door het veel doorgeven van signalen in de cel worden er veel signaalmoleculen geactiveerd of grote
hoeveelheden signaalmoleculen geproduceerd. Hierdoor kan een signaal van buiten (extracellulair)
een reactie binnen de cel (intercellulair) opwekken.
Signaalcascade/cascade = als een signaal via meerder schakels in de cel wordt doorgegeven
Hormoonconcentratie bepaalt reactiesnelheid van doelorgaan. Het is bijna altijd negatieve
terugkoppeling (geproduceerde stof remt productie van het stimulerende hormoon).
In de lever worden hormonen afgebroken. Leg uit dat deze afbraak noodzakelijk is om een hoede
regeling van processen mogelijk te maken.
Als hormonen niet worden afgebroken, blijven ze werkzaam, ook wanneer dat niet nodig is.
In de eierstok van een vrouw rijpt maandelijks een follikel onder invloed van follikelstimulerend
hormoon (FSH). Door de invloed van FSH beginnen meerder follikels te rijpen. De follikel met de
meeste hormoonreceptoren bereikt een voorsprong op de andere. In deze follikel ontstaan in korte
tijd nog meer hormoonreceptoren waaraan hormonen kunnen binden.
a) is dit een voorbeeld van negatieve of van positieve terugkoppeling? Leg je antwoord uit.
Dit is een voorbeeld van positieve terugkoppeling. De toename van het aantal hormoonreceptoren
zorgt ervoor dat meer hormonen kunnen binden aan de follikel, wat
leidt tot een snellere rijping.
b) hoe kunnen door invloed van hormonen de cellen van een rijpende follikel nieuwe receptoren
vormen?
Wanneer hormonen aan receptoreiwitten van de cellen van de rijpende follikel binden, wordt een
gen aangezet waardoor de cel nieuwe receptoreiwitten kan maken.
Een voorbeeld van een oestrogeen hormoon is oestradiol. Dit hormoon hecht aan een receptor in
het cytoplasma van de cel. Noem twee kenmerken van het oestradiolmolecuul waardoor het
ongehinderd het celmembraan kan passeren.
Het oestradiolmolecuul is (relatief) klein en het is oplosbaar in vet.
Hormoonstelsel = bestaat uit een aantal hormoonklieren
Belangrijke hormoonklieren:
• Hypofyse
• Schildklier
• Bijnieren
• Eilandjes van Lagerhans in de alvleesklier
• Teelballen (testes)/eierstokken (ovaria)
Hypofyse = hormoonklier dat ongeveer in het midden van je hoofd onder je hersenen ligt. Bestaat uit
de hypofysevoorkwab en hypofyseachterkwab. Het produceert verschillende hormonen
(thyreoïdstimulerend hormoon (TSH), follikelstimulerend hormoon (FSH), luteïniserend hormoon
(LH)). Sommige hormonen beïnvloeden de werking van andere hormoonklieren.
Hypothalamus = gedeelte van de hersenen dat net boven de hypofyse ligt
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper meike82. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,59. Je zit daarna nergens aan vast.
