Samenvattin
Gezondheidspsychologi
‘Health Psychology’ - Edward Sara no & Timothy Smit
Thema 1: Inleiding en achtergron
1. Psychologie en gezondheid, een overzich
2. Het menselijk lichaa
Thema 2: Stress, ziekte en copin
3. Stress: betekenis, impact en oorzake
4. Stress: biofysiologische factoren en ziekt
5. Coping en stress vermindere
Thema 3: Levensstijlen die gezondheid promoten en ziekte voorkome
6. Gezondheidsgerelateerd gedrag en gezondheidsbevorderin
7. Het gebruik en misbruik van middele
8. Voeding, gewichtscontrole en dieet, lichaamsbeweging en veilighei
9. Motiverende gespreksvoerin
Thema 4: Fysieke symptomen: pijn en ongema
10. De aard en symptomen van pij
11. Omgaan met en controleren van pij
Thema 5: Ziekte en medische zor
12. Het gebruik van de gezondheidszor
13. In het ziekenhui
14. Omgaan met chronische en levensbedreigende aandoeninge
s
m
g
g
n
n
g
g
d
n
n
g
n
e
t
k
fig
n
e
d
n
h
, 1. Een overzicht van psychologie en gezondhei
Wat is gezondheid
We denken in het algemeen over gezondheid als het ontbreken van
• Een objectief teken dat het lichaam niet naar behoren werkt, bvb meting van hoge bloeddruk
• Subjectieve symptomen van ziekte of verwonding, bvb pijn, misselijkheid.
Ziekte en gezondheid zijn geen afzonderlijke concepten, ze overlappen. Aaron Antonovsky stelde
dat we deze concepten moeten beoordelen volgens een continuüm. Aan het gezondheidsuiteinde
van het continuüm is gezondheid dominant, aan het andere einde van het spectrum halen ziekte of
verwonding de bovenhand, wat zich uit in destructieve processen, karakteristieken, tekenen,
symptomen of beperkingen. We zijn allemaal terminaal
WHO: gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en sociaal welbevinden en
niet slechts de afwezigheid van ziekte of andere lichamelijke gebreken
Gezondheidspsychologie: het bevorderen en het handhaven van de gezondheid en de preventie,
behandeling en verwerking van ziekte, de etiologische (oorzakenleer) en diagnostische factoren bij
gezondheid en ziekte en de analyse en verbetering van gezondheidszorg en gezondheidsbeleid
Ziekte vandaag en in het verlede
Infectieziektes: acute ziektes veroorzaakt door de beschadigende inwerking van micro-organismen
in het lichaam, bvb bacteriën en virussen
Ziektes in de USA doorheen de tijd
• 18e eeuw: Kolonisten maakten epidemische periodes mee van verschillende ziektes zoals
mazelen, gele koorts, difterie, windpokken, griep, malaria, dysenterie,.. Vooral kinderen
werden zwaar getroffen. Bovendien bestonden deze ziektes er niet voor de kolonisatie van
Noord- Amerika, waardoor de tol op de inheemse bevolking enorm groot was, immers zij
werden nooit eerder blootgesteld aan zulke micro-organismen en hun immuunfuncties waren
beperkt door een lage genetische variatie
• 19e eeuw: Nog steeds zijn infectieziektes de grootste bedreiging voor de gezondheid van de
Amerikanen. Er ontstonden ook nieuwe ziektes, oa Tuberculose. Beterschap kwam er in de
vorm van preventieve maatregelen zoals verbeterde persoonlijke hygiene, grotere weerstand
tegen ziektes (betere voeding) en overheidsinnovaties zoals waterzuivering en riolering
• 20e eeuw: Baby’s die in 1900 hun eerste jaar overleefden, hadden een levensverwachting van
ongeveer 56 jaar, werd je rond die periode 20 jaar, dan steeg je levensverwachting naar 63 jaar
?
:
.
n
.
:
.
d
.
.
.
.
, • Heden: in ontwikkelde landen zijn de belangrijkste gezondheids- en overlijdensproblemen te
wijten aan chronische ziektes zoals hartziektes, kanker en beroertes. Enerzijds worden mensen
tegenwoordig ouder en komen chronische ziektes vaker voor op oudere leeftijd, anderzijds
zorgt de toenemende industrialisering voor meer blootstelling aan stress en schadelijke
stoffen. Kinderen en adolescenten overlijden voornamelijk door ongevallen, naast moord,
zelfmoord, kanker en aangeboren afwijkingen
Geschiedenis van fysiologie, ziekteverloop en de gees
Vroege culture
Fysieke en mentale ziekte veroorzaakt door mystieke krachten, bvb geesten
Trephination: gaten in de schedel maken om op die manier demonen te laten ontsnappen. Er zijn
geen geschreven bewijzen uit die tijd
Oude Grieken en Romeine
Volgens Hypocrates (humoral theory) bevat het lichaam vier vloeistoffen (humors) waarvan de
verhouding in evenwicht moet zijn om gezond te zijn. Ziekte treedt op wanneer de balans tussen
de humors verstoord is
Griekse losofen (vnl Plato) stelden dat lichaam en geest afzonderlijke entiteiten waren.
Mind/body problem: we kunnen conceptueel lichaam en geest wel scheiden, maar de vraag is of ze
ook afzonderlijk functioneren
Galen: geboren in Griekenland, dokter in Rome: ontdekte via dissecties op dieren dat ziektes in het
lichaam gelokaliseerd kunnen worden en dat verschillende ziektes verschillende uitwerkingen op
het lichaam hebben. Hij deed belangrijke ontdekkingen over de hersenen, bloedsomloop en nieren
Middeleeuwe
De invloed van de kerk vertraagde de wetenschappelijke vooruitgang enorm. Volgens de kerk had
elk mens een vrije wil, men was losgekoppeld van natuurkundige wetten en enkel onderhevig aan
de eigen wil en die van God. Het lichaam werd als heilig beschouwd en dissectie kon niet. De
ideeën over ziekte werden religieus en het geloof in demonen keerde terug
In de 13e eeuw verwierp Thomas van Aquino, een Italiaans losoof, het idee dat lichaam en geest
afzonderlijke entiteiten waren en stelde dat ze samenwerken
Renaissance en daarn
René Descartes (17e eeuw): het lichaam werkt als een machine en communiceert met de geest via
de pijnappelklier. De geest verlaat het lichaam bij het overlijden en dieren hebben volgens hem
geen geest
In de 18e en 19e eeuw werden de basics van het lichaamsfunctioneren duidelijk en ontdekte men
dat bepaalde micro-organismen bepaalde ziektes veroorzaken. Midden 19e eeuw begint ook de
chirurgie opmars te maken nadat men antiseptica en anesthesie introduceerde in de geneeskunde
Biomedisch model: alle ziektes en fysiologische stoornissen kunnen uitgelegd worden als storingen
in fysiologische processen door verwondingen, bacteriële infecties, virale infecties of biochemische
onevenwichten
Late 19e eeuw: sommige dokters namen het idee aan dat de geest de gezondheid kan beïnvloeden
fi .
n
n
.
a
.
n
.
.
.
.
fi t
.
.
.
.
.
, De rol van psychologie in gezondhei
Medische onkosten stijgen snel, waardoor een nieuwe aanpak tov gezondheid zich opdringt. In
ontwikkelde landen zijn chronische ziektes het belangrijkste gezondheidsrisico. Maar ook de mens
zelf is veranderd: men is zich meer bewust van symptomen en gemotiveerder om waakzaam te
zijn over de eigen gezondheid. De persoon als een uniek individu was echter niet opgenomen in
het biomedisch model
‘De persoon’ in ziekte en gezondhei
Dankzij een betere levensstijl namen infectieziektes af tegen het einde van de 19e eeuw. Heden
veroorzaakt de levenswijze van de patiënt vaak het ziektebeeld en is het de samenleving, niet de
persoon zelf, die vaak instaat voor de hoge medische kosten
Een risicofactor is wel geassocieerd met een gezondheidsprobleem, maar veroorzaakt het niet
noodzakelijk. Risicofactoren voor het ontwikkelen van ziekte
• Biologisch, bvb genen
• Gedrag, bvb roken
Persoonlijkheid en ziekt
Persoonlijkheid: iemands cognitieve, affectieve en gedragsneigingen die relatief stabiel blijven
over tijd en situaties
Wetenschappers ontdekten links tussen persoonlijkheid en gezondheid, bvb
• Mensen die minder gewetensvol zijn hebben een verhoogd risico om vroeger te overlijden
door bvb cardiovasculaire ziektes
• Mensen die veel positieve gevoelens ervaren, zoals geluk en enthousiasme, leven langer
• Hoge mates van angst, depressie, vijandigheid en pessimisme worden in verband gebracht
met een verhoogd risico op vroeger overlijden en de ontwikkeling van diverse ziektes, vooral
hartaandoeningen.
De link tussen persoonlijkheid en ziekte is geen éénrichtingsverkeer: andersom kan ziekte ook de
gemoedstoestand van iemand bepalen: angst, depressie, hulpeloosheid,… Zelfs griep of tandpijn
kunnen al negatieve gevoelens oproepen
De rol van de psychologi
Sigmund Freud ontdekte dat sommige van zijn patiënten fysieke symptomen vertoonden die niet
van organische oorsprong waren. Hij ontwikkelde de psychoanalyse waarin hij stelde dat deze
symptomen geconverteerd waren uit onbewuste emotionele con icten. Hij noemde dit ‘conversion
hysteria’. (Een vorm daarvan was bvb ‘glove anesthesia’ omdat enkel de hand gevoelloos was)
Psychosomatische medicatie: de term psychosomatisch betekent niet dat de symptomen ingebeeld
zijn, maar dat zowel lichaam en geest betrokken zijn
Behavioral medicine: interdisciplinair veld met invloeden uit psychologie, sociologie en diverse
takken van de geneeskunde, gegroeid uit het behaviorisme wat voorstelde dat menselijke gedrag
voortkwam uit 2 types van leren
• Klassieke conditionering: de geconditioneerde stimulus lokt door associatie een respons uit
• Operante conditionering: de consequenties van beloning en straf zorgen voor een verandering
van gedrag
.
.
.
.
.
e
e
:
.
!
d
.
d
.
:
fl :
.
.
.
