Leerstof week 1
De pest
De pest had symptomen zoals koorts, builen, misselijkheid, pijnlijke gewrichten etc. Er is ook
de bloedpest en de longpest. Dit ging van rat op vlo op mens, behalve bij de longpest, daar
kan het van mens op mens gaan. Alexandre Yersin stelde vast dat de pest werd veroorzaakt
door een bacil (1894). In ca 2000 is deze bacil gevonden in 14e eeuwse pestlijken.
Eerst was het twijfelachtig of het wel dezelfde ziekte was want:
- Ziekte verspreiden in de 14e eeuw sneller dan in de late 19e eeuw
- Resistentie in 1894 niet duidelijk, wel aanwezig
- Er waren geen bronnen van sterfte ratten
- Beschrijving en afbeelding symptomen afwijkend
Na de grote golf vormde een soort resistentie. Veel jongeren hadden echter nog geen
contact met de ziekte gehad, waardoor na de eerste golf vooral jongeren het slachtoffer
werden van de ziekte. De ziekte bleef terugkomen doordat er nieuwe mensen kwamen
zonder resistentie → geboorte etc.
1348 - ⅔ dood
1361 - ½ dood
1371 - 1/10 dood
1382 - 1/20 dood
De ziekte werd vaak verklaard door zondig gedrag. Ook was er geen medisch begrip van
besmetting en waren er nauwelijks behandelingen. Er waren wel praktische oplossingen:
- Afsluiten van de stad → economische gevolgen
- Afzonderen van pestlijders in pesthuizen
- Quarantaine
- Afstand houden (pestdokters met neusmaskers en stok)
- Pogingen tot hygiëne verbetering
De verspreiding van de ziekte ging voornamelijk via knaagdieren. Men dacht eerst dat de
pest in 1320 en 1340 in China was begonnen, en via de Mongoolse militaire bewegingen
verplaatst naar Europa. Men vond dat deze snelle verplaatsing over land niet zo snel kon
gaan. Maar laatst bleek dat de zwarte dood begon in een vallei in Kirgizië in 1338.
In Europa begon het in Kaffa door een Mongoolse invasie, waar het vervolgens werd
verspreid door handel.
Gevolgen van de pest in:
- Europa: diepe crisis
- China: onduidelijkheid over demografie, deuken door dynastie wisselingen
- Egypte: infrastructuur en kennis in de Nijldelta verloren → grote schade
De pest resulteerde in:
- Ordinance (1349) en later Statute of Labourers (1351): lonen bevriezen, arbeiders
aan plaats/werk binden (ENG)
- Engelse boerenopstand (1381); Franse Jacqueries (1358 - 1382)
- Arbeidsschaarste in Oost en West: andere gevolgen (lijfeigenschap)
, Men ging op zoek naar schuldigen van de pandemie: heksen, Joden etc. Men ging op zoek
naar zekerheid: heiligeninflatie, religieuze verzekeringspolissen, fanatisme en
lekenbewegingen. De geestelijken hadden voornamelijk voor de zieken gezorgd, waardoor
een groot deel was overleden aan de ziekte. Men kon niet naar de hemel zonder
geestelijken, dus ging men op zoek naar eigen oplossingen (zoals hierboven).
Er kwamen ook meerdere nieuwe universiteiten, voornamelijk in noord- en centraal Europa
gevestigd. Door de grote hoeveelheid sterfte was er meer mobiliteit voor de overblijvers.
Veel gaten moesten worden gevuld, waardoor er meer kansen waren voor mensen.
Korte termijn gevolgen:
- Immense sterfte
- Wanorde, stijgende prijzen, supply crisis, landvlucht
- Reacties overheden: aan land binden, lonen bevriezen, opstanden
Lange termijn gevolgen:
- Stabilisering situatie en daling prijzen; verhoging reëel loon (koopkracht)
- Sociale mobiliteit en vernieuwing instituties
- Groei universiteiten; rol lekenvroomheid
Oorlogvoering
In deze tijd gebruikte men zwaar bewapende ridders, intimidatie, snelheid en stootkracht,
met infanterie als hulptroep. Dit liep stuk op defensieve tactieken en afstandswapens.
Verandering ontstond in groepen die geen grote ridderlegers op de been kónden brengen.
Boerenmilities en burgermilities werden gebruikt. De Zwitsers waren de huursoldaten van de
15e en 16e eeuw.
Drie veldslagen in de Honderdjarige Oorlog
- Crécy 1346
- Poitiers 1356
- Agincourt 1415
Jeanne d’Arc en kroning van de Dauphin, de alliantie van de Engelsen en de Bourgondiërs
breekt. De eenheid wordt hersteld onder Valois; ‘staand’ leger en gebruik van de artillerie.
De gevolgen van de infanterie-revolutie voor oorlog, staat en samenleving:
- Dodelijkere oorlogvoering → afstandswapens, sociale botsing geen gijzelaars meer
- Huurlingen: werving en betaling (duur)
- Schaalvergroting → aantallen
- Staand leger
- Versterkt machtscentrum
Emancipatie voor andere groepen naast de adel wordt vaak beweerd, maar was vaak matig.
Er werden ook standenvergaderingen gehouden, voornamelijk om meer contact te leggen
en daarmee belasting op te leggen.
Door de artillerie-revolutie werden steden zeer kwetsbaar doordat stadsmuren afgebroken
konden worden met de kanonnen. De herbouw van steden was ook zeer duur.
