Uitgebreide samenvatting van de verplichte hoofdstukken uit het boek Politie: Studies over haar werking en organisatie van Muller, E.R., E.J. van der Torre, A.B. Hoogenboom en N. Kop voor het vak Politie en Veiligheid. H1, H2, H3, H5, H9, H14, H16, H20, H21, H22, H29, H32.
De hoofdstukken staan op...
1 – Politie en Staat
1.1 Inleiding
De nauwe relatie tussen politie en staat manifesteert zich in het gangbare denken over de staat
als maatschappelijke institutie die zich kenmerkt door haar succesvolle aanspraak op het
alleengebruik van geweld voor en namens de samenleving.
In sommige staten – of steden – is de politie als herkenbare organisatie op een specifiek
moment met naam en toenaam in het leven geroepen.
1.2 Politie in de Democratische Rechtsstaat
1.2.1 De Rechtsstaat
Kenmerkend: scheiding van de uitvoerende, wetgevende en rechterlijke macht en garandeert de
grondrechten van de burgers. Iedereen is gebonden aan hetzelfde rechtsstelsel.
Trias politica: uitvoerende, wetgevende en rechterlijke macht.
In de democratische rechtsstaat gaat democratie boven bureaucratie en wint het directe of
indirecte electorale mandaat van de gezagsdrager het van het professionalisme en de
deskundigheid en ervaring van de ambtenaar.
1.2.2 Politie in Democratische Rechtstaat
Politie heeft het monopolie van de legitieme geweldsuitoefening in handen.
Zij kan inbreuk maken op de grondrechter van de burger.
Het gebruik van fysiek geweld is voor de politie de ultima ratio, het uiterste en laatste middel dat
zij pas dient te gebruiken wanneer andere middelen om haar taak te vervullen uitgeput zijn.
Het strafrecht bevat tal van instrumenten waarmee de staat burgers vergaande
gedragsbeperkingen op kan leggen. Voor het afdwingen van die gedragsbeperkingen, tot en met
inperking van hun bewegingsvrijheid, kan de staat bij elke stap binnen de strafrechtelijke keten
voortdurend een beroep doen op de politie.
De politie wordt aangestuurd door instanties, organen en functionarissen die niet tot de politie
behoren, hierbij wordt er ook externe controle op de uitoefening van haar taken gehouden.
Ook kent de politieorganisatie een interne machts- en invloed structuur en wordt ook binnen de
organisatie zelf de controle op het eigen functioneren uitgeoefend.
1.3 Externe Sturing en Controle
1.3.1 De Constitutie
Meest omvattende kader voor de externe sturing van en controle op de politie is de geschreven
of ongeschreven constitutie.
,De constitutie waarborgt de grondrechten van de burgers, waaronder het respect voor hun
individuele vrijheid en bescherming tegen inbreuken op hun fysieke integriteit.
Om verkeerd gebruik van de macht te voorkomen en te beperken zijn er de beginselen van
proportionaliteit en subsidiariteit.
Common law-traditie: de politie is eerst en vooral verantwoording schuldig aan de wet.
Er is sprake van een hoge mate van autonomie. De enige baas is de wet, de externe controle op
de naleving van de wet is in handen van de rechter.
In Nederland: de politie vervult haar taken in overeenstemming met de geldende rechtsregels.
De politie oefent die taken ook in ondergeschiktheid aan het bevoegd gezag uit.
Drie taken:
1. Handhaving van de openbare orde
2. Strafrechtelijke handhaving van de rechtsorde
3. Hulpverlening
1.3.2 Grondbeginselen Externe Sturing en Controle
Eerste beginsel: aansluiten bij de basiskenmerken van het staatsbestel
- Ons staatsbestel: gedecentraliseerde eenheidsstaat met drie volwaardige bestuurslagen:
het Rijk, de provincies en de gemeenten.
- Het is van belang dat de politie, afgezien van haar bijzondere taakstelling, geen andere
bijzondere kenmerken draagt en dat de externe sturing en controle zich voltrekken op de
gangbare niveaus.
Tweede beginsel: checks and balances tussen de staatsmachten.
- De democratische rechtsstaat deelt macht toe, maar beperkt die macht in een en
dezelfde beweging. De trias politica houdt elkaar in balans.
- Checks and balances vormt ook het uitgangspunt voor de externe sturing van en controle
op de politie.
- In ons land: dualisme.
o Dualistische verhouding tussen het gezag over de politie en het te voeren beheer
- Bij de uitoefening van gezag heeft de politie twee bovengeschikten: de burgemeester
(handhaving openbare orde + politiële hulpverlening) en de officier van justitie
(strafrechtelijke handhaving van de rechtsorde).
- Het gezagsdualisme weerspiegelt en garandeert een evenwichtige oriëntatie op de
kerntaken van de politie.
- Nederland: gedecentraliseerde eenheidsstaat. Evenwicht tussen centraal en decentraal
bestuur ligt besloten. Gezag en beheer kenmerken zich door dat evenwicht tussen
centrale en decentrale aansturing.
Derde beginsel: de bepalende rol van democratische verantwoording voor wat de politie doet en
nalaat
- Minister van Veiligheid en Justitie zijn verantwoording verschuldigd aan de
volksvertegenwoordiging. Dit heeft een vitale, legitimerende functie.
- Als de democratische verantwoording gebrekkig is georganiseerd of in de praktijk te
wensen overlaat, ondergraaft dat de legitimiteit, en daarmee het vertrouwen in de politie.
1.3.3 Problemen Externe Sturing en Controle
De regioburgemeester vormt zowel voor de burgemeesters binnen de politie-eenheid als voor de
minister van Veiligheid en Justitie het eerste aanspreekpunt als het gaat om beheer over de
politie.
, Specifiek probleem: toegenomen Europese en verdere internationale samenwerking bij de
criminaliteitsbestrijding -- > wringen met grondbeginsel: politiebestel moet zich voegen in de
basiskenmerken van het staatsbestel
Checks and balances: spreiding van macht en invloed bij de externe sturing en controle van de
politie kan leiden tot onduidelijkheid en verwarring en daardoor afbreuk doen aan de
krachtdadigheid en effectiviteit van die sturing en controle. Gezags- en beheersbevoegdheden
lopen vaak door elkaar.
Democratische legitimatie van de politie is het derde probleem. Het bevoegd gezag moet zich in
ons land beroepen op zijn bij wet vastgelegde boven geschiktheid.
Tegen sterkere democratische legitimering van het bevoegd gezag wordt meestal ingebracht dat
de politie daarmee overgeleverd wordt aan de grillen van ‘de politiek’ en dat de politie daardoor
ten prooi zal vallen aan nepotisme en corruptie.
Gebrekkige democratische verantwoording voor de politiezorg. Wanneer de externe sturing en
controle in handen is van een bevoegd gezag, behoort dit bevoegd gezag op zijn beurt
gecontroleerd te worden door anderen.
De nationale politie biedt de kans tot versteviging van de democratische controle op nationaal
niveau. Nu de politie voor wat betreft het beheer op nationaal niveau is georganiseerd en de
minister van Veiligheid en Justitie daarvoor de verantwoordelijkheid heeft, kan de Tweede Kamer
de minister direct ter verantwoording roepen. Daarmee kan het gat in politieke verantwoording
dat bestond ten aanzien van de regionale politie opgelost worden. Dat veronderstelt wel dat de
Tweede Kamer deze verantwoordingstaak expliciet opneemt en realiseert.
1.4 Interne Sturing en Controle
Vierde macht (niet officieel): ambtenaren en ambtelijke organisaties.
Externe voorzieningen en regelingen zijn niet voldoende.
Bij interne sturingen en controle gaat het om de vraag of en in welke mate de politie zich de
beginselen van de democratische rechtsstaat eigen maakt. Weinig betekenis wanneer de politie
zelf de legitimiteit van de rechtsstaat niet zou erkennen.
Interne vereisten voor het functioneren van de politie:
1. Politie moet professioneel werken: taken doeltreffend en doelmatig uitvoeren en daarbij
steeds haar positie in de democratische rechtsstaat in het oog houdt
2. Verantwoord omgaan met de handelingsvrijheid die elke politie agent heeft: op elk
moment moeten zij beoordelen worden wat zij wel of niet doen
Interne vereisten staan continu onder druk. De politiecultuur in de gehele wereld staat en valt
met de absolute waarde van het bieden van bescherming en assistentie aan collega’s die in
acuut gevaar verkeren.
Bij de algemene zorg voor de openbare veiligheid en in het dagelijkse politiewerk heerst
spanning tussen de democratische legitimatie ‘bovenover’ en die ‘onderlangs’.
Bovenover: verlangens van mensen/organisaties etc. die hoog staan
Onderlangs: verlangens van de gewone burger
Vandaag de dag is de politie ‘onderlangs’ over het algemeen steviger dan ‘bovenover’.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper kirsstennnn. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,49. Je zit daarna nergens aan vast.
