Uitwerking Psychologie
Stress: oorzaak en gevolg
1.1 Het begrip stress
Stress is iets wat iedereen wel eens heeft meegemaakt, bijvoorbeeld wanneer iemand te laat komt
voor iets belangrijks. Maar wat is stress nou eigenlijk? Stress is een reactie van het lichaam
wanneer het onder te veel spanning of druk staat. Het zorgt ervoor dat het lichaam alert en goed
kan presteren. Stress kan ook worden onderverdeeld in drie groepen, een stimulans, een spanning
of echt stress. Met de stimulans wordt bedoeld dat het een fysieke en/of mentale stimulans is voor
een uitdagend voorval, denk aan een belangrijke voetbalwedstrijd. Als spanning is het een fysieke
en mentale reactie op uitdagende of bedreigende situaties, als voorbeeld dat een persoon wordt
opgejaagd door een gevaarlijk dier. Als stress is het een waargenomen leegte tussen fysieke of
psychische eisen van een situatie en de middelen van de personen op gebied van biologische,
psychologische of sociale factoren. Deze laatste vorm wordt vaak als definitie aangehouden
(Sarafino & Smith, 2012).
De druk of stress die een persoon op zo’n moment voelt, komt door het feit dat de belasting op dat
moment hoger is dan dat de belastbaarheid is (Bieleman, 2015). Dit zorgt ervoor dat het lichaam
stress ervaart, wat een lichamelijke, geestelijke en sociale verandering te weeg brengt, waardoor
de kans op slagen van de situatie groter dient te worden. Hierbij moet er bij de fysieke verandering
gedacht worden aan een verhoogde hartslag, grote zuurstoftoevoer aan het hart, de spieren en de
hersenen. Wat betreft de psychologische veranderingen treden er prikkelbaarheid of cynisme op,
machteloosheid, ongeluk of verveling zijn ook zeer bekende psychische veranderingen rondom
stress. Ten slotte wat betreft de sociale verandering is iemand snel geneigd om bazig, kortaf en
kritisch te zijn. Stress kan ook als een verlaging van persoonlijke drempels dienen, denk hierbij aan
het gebruiken van alcohol, drugs sigaretten en eten. Cognitief treedt er in het algemeen één
verandering op, helder nadenken wordt lastig op stressvolle momenten (Sarafino & Smith, 2012).
De meesten ervaren stress op korte termijn, maar er zijn ook individuen die stress op de lange
termijn ervaren. Langdurige stress geeft schade aan het lichaam in de vorm van veranderingen in
het immuunsysteem, beschadigingen van neuronen en geheugenproblemen. Dit komt doordat bij
stress een verhoging van de cortisolspiegels optreden. Wanneer dit te lang aanhoudt, zullen deze
schadelijke effecten optreden (Stress, 2017).
1.2 Componenten van stress
Stress wordt veroorzaakt door meerdere dingen, zoals al genoemd belasting en belastbaarheid.
Belasting en belastbaarheid heeft te maken met wat een individu aan druk krijgt en of diegene de
druk dan wel aan kan. Er is een model genaamd het meerdimensionaal belasting-belastbaarheids
model die zich hiermee bezighoudt. De spanning tussen belasting en belastbaarheid is te zien als een
weegschaal, wanneer de belasting toeneemt, neemt de belastbaarheid af en andersom (Bieleman,
2015). Neem als voorbeeld een tentamenweek op school. Er staan twee weken voor de
tentamenweek en voordat deze begint zijn er gewoon weken met lessen. In de eerste week zijn vier
tentamens gepland op de eerste vier dagen van de tentamenweek. Deze belasting is heel hoog, want
er zijn vier belangrijke toetsen en tussen school en de toetsen is er maar één weekend om te leren.
De belasting wordt hoger ervaren dan de belastbaarheid en de stress slaat toe.
Stress zorgt ook voor reacties, stressreacties. Een aantal componenten van de reactie op en het
ontstaan van stress hebben betrekking op het psychosociale deel van de mens. Hoe denkt een
persoon ergens over, wat voor een persoonlijkheid heeft diegene en wat is het aangeleerde gedrag.
Ieder persoon heeft een ander visie op een situatie dan een ander, de één reageert anders op een
stressvolle situatie dan de ander, waar misschien weer iemand anders helemaal geen stress ervaart.
, Persoonlijkheid speelt ook een grote rol hierin. Als een persoon van zichzelf als sneller geprikkeld is
en erg gehaast, zal sneller last hebben van stress dan iemand die van zichzelf heel rustig en kalm is
(Sarafino & Smith, 2012). Bepaalde eigenschappen die invloed hebben op de mate van stress zijn
bijvoorbeeld, perfectionisme, veeleisend zijn en streven naar waardering ( Stress en burn-out, 2017).
Het aangeleerde gedrag geeft ook aan hoe iemand met stressvolle situaties omgaat. Als een persoon
uit een milieu komt waarin de omgang met stress niet goed is, zal dit persoon het snel overnemen en
hier zelf ook last van hebben. Als een bepaald persoon een snel zorgelijk denkt over een situatie,
terwijl deze ook één of meerdere eigenschappen bezit die bevorderlijk zijn bij het ontstaan van stress
en vervolgens ook nog uit een milieu komt waarin de omgang met stress niet goed is, zal dit persoon
sneller stress ervaren dan iemand die daar allemaal niet mee te maken heeft (Sarafino & Smith,
2012).
Een ander component is de ervaring met stress, dit heeft veel invloed op het ontstaan van stress.
Wanneer eens een situatie voordoet waarin er zoveel druk had en daardoor veel stress is, is dat op
dat moment heel naar. Zodra de situatie af is gesloten, wordt dit opgeslagen. Als er de volgende keer
weer zo’n zelfde situatie voordoet, is de ervaring er al en zal de omgang met de situatie vloeiender
verlopen dan de eerste keer dat deze situatie zich voordeed (Sarafino & Smith, 2012). Naar mate er
steeds meer van deze situaties zijn geweest, waarin het falen en succes is opgeslagen, zal de ervaring
hierin groeien, waardoor de omgang met zo’n situatie soepeler zal verlopen.
1.3 Reacties op stress
Naast de letterlijke en waarneembare reacties op stress, geeft stress natuurlijk ook reacties die niet
waarneembaar zijn met het blote oog. Zo zijn er lichamelijke, psychische en sociale reacties op
stress. Wanneer er stress wordt ervaren, wordt er gevoeld dat er lichamelijk wat gebeurt. Het bloed
stroomt sneller, de hartslag neemt toe, waardoor de bloeddruk ook weer toeneemt en om genoeg
zuurstof mee te voeren met het bloed, neemt de ademhalingssnelheid toe. Dit proces gebeurt
zodat op het moment dat er fysieke inspanning geleverd moet worden, de zuurstofvoorraad, dus
een component voor het leveren van energie, aanwezig is (Gezondheid, 2017). Bijvoorbeeld
wanneer er in korte termijn, relatief veel lichamelijk werk verzet moet worden. Stress slaat toe en
zal ervoor zorgen dat het lichaam goed bevoorraad wordt met zuurstof. Hierdoor zal de
mogelijkheid tot snel werken groter zijn.
Stress gaat ook veel gepaard met hoofdpijn, de oorzaak hiervan ligt bij het feit dat wanneer er
stress wordt ervaren er spieren worden aangespannen. Dit houdt langdurig aan waardoor er spieren
langdurig onder druk staan. Dit zorgt voor zogenaamde spanningshoofdpijn en wordt ervaren als
een band die om je hoofd heen zit gepaard met een doffe en drukkende pijn (Sonnevelt, 2014). Een
voorbeeld is zeer voor de hand liggend.
Bij situaties die plotseling dreigend zijn en waarbij iemand acuut moet handelen, krijgt men te
maken met acute stress. Dit geeft weer andere reacties dan bij situaties waarbij dat niet zo is.
Namelijk de drie reacties fight, flight of freeze. Fight (vecht) is een reactie die ervoor zorgt dat de
controle over de situatie behoudt, door middel van het weerbaar op te stellen. Flight (vlucht) is
weer het tegengestelde hiervan, wanneer er zich zo’n situatie voordoet. Het vluchten doet iemand,
omdat diegene wilt voorkomen dat de controle over de situatie wordt verloren. Tenslotte zorgt
freeze voor een reactie waarbij er een volledig moment van stilstaan en figuurlijk bevroren zijn
ontstaat. Deze reacties zijn allemaal mogelijk bij een acute stress reactie (Sarafino & Smith, 2012).
Hierbij als voorbeeld dat er zich een moment voordoet, waarop iemand oog in oog staat met een
beer. Eerst zal er een moment van freeze zijn, maar hierna moet de keuze worden gemaakt tussen
vechten of vluchten.
Als er op een gegeven moment zich een mogelijk stressvolle situatie voordoet, gaat het lichaam
erop reageren. Het eerste wat het dan ook doet, is het beoordelen van de situatie, wat een reactie
