Samenvatting hoofdstuk 16: Sociale psychologie
Sociale psychologie is een vakgebied binnen de psychologie waarin wordt onderzocht naar hoe
de gedachtes van mensen hun gedrag tegenover anderen beïnvloeden en andersom.
Sociale cognitie gaat over de mentale processen die verlopen bij het waarnemen en reageren op
anderen individuelen en groepen.
Je zelfconcept wordt gevormd door je gedachtes, gevoelens en eigenschappen die je wel en niet
denkt te hebben. Dit wordt gevormd door je omgeving. De omgeving vormt ook je eigenwaarde
(self-esteem). Mensen spenderen veel tijd met het nadenken over hun perceptie, meningen,
waarden, vaardigheden enz. Vragen die mensen zich hierbij stellen kunnen of objectief
beantwoord worden of niet. Die vragen worden vaak beantwoord in vergelijking met anderen. Er
is dan sprake van social comparisment. Mensen zijn geneigd zich te vergelijken met mensen die
op hen lijken. Die groep mensen met wie je je vergelijkt, noem je de reference groep. Hoe hoog
het niveau in de reference groep ligt, bepaald deels je eigenwaarde. Om je eigenwaarde te
beschermen, vergelijk je jezelf soms met mensen die minder goed zijn dan jij, downward social
comparisment. Als je je vergelijkt met mensen die veel beter zijn, is er sprake van upward social
comparisment. Het kan je motiveren om ook beter te worden, maar we kunnen ook jaloers
worden en ze een beetje naar beneden praten voor onszelf.
Relatieve achterstelling (relative deprivation) is het gevoel dat wat we ook krijgen, zowel fysieke
als emotionele beloningen, we altijd beter verdienen. Dit is waarom mensen zich onderbetaald
voelen. Als grote groepen deze achterstelling ervaren, kan er politieke onrust ontstaan.
Er is een theorie bedacht over waarom eigenwaarde zo belangrijk is voor ons. Deze theorie heet
de terror management theorie en gaat erover dat wij mensen als enige in staat zijn over onze
toekomst na te denken en te beseffen dat we uiteindelijk doodgaan. Daarom willen we een zo
goed mogelijk leven leiden, wat stress op kan leveren. Een hoge eigenwaarde kan stress en
andere negatieve emoties ook verminderen. Volgens een andere theorie willen we eigenwaarde
ervaren omdat het zegt dat we leuk gevonden en geaccepteerd worden, wat ook weer kan linken
naar de dood, omdat mensen een grotere kans hebben op overleving als er een groep is die hen
leuk vindt en zal helpen. De accuraatheid van beide theorieën zijn echter nog niet 100%
vastgesteld.
Sociale identiteit
Je persoonlijke identiteit zegt iets over persoonlijke eigenschappen, zoals je hobby’s en
uiterlijkheden. Je sociale identiteit zegt iets over waar je vandaan komt en tot welke groep je
behoort. Dit vormt ook een onderdeel van ons zelfconcept. Onze groepsidentiteit zorgt er ook
voor dat we trots zijn op familieleden, doneren aan een goed doel en vrienden in nood helpen.
Echter vormt dit ook de basis voor vooroordelen, discriminatie en terrorisme.
Sociale perceptie
Sociale perceptie is het proces waarin mensen informatie over anderen waarnemen,
interpreteren en conclusies trekken over de redenen van hun gedrag. Hoe we mensen
waarnemen, lijkt erg op hoe we objecten waarnemen. Aan de hand van schema’s beoordelen we
, hoe ver de informatie daarvan afwijkt. Ook vullen we dingen (onbewust) in om dat schema af te
maken, zelfs als we die informatie helemaal niet kunnen weten. Een ander voorbeeld is dat
mensen vreemdgaande vrouwen makkelijker onthouden dan vreemdgaande mannen, omdat dat
meer afwijkt van het typische schema van een vrouw. Net zoals schema’s woorden met missende
letters kunnen invullen, doen we dit dus ook bij mensen. Bij accurate schema’s zorgt het ervoor
dat we effectiever leven, maar incorrecte schema’s kunnen voor foute vooroordelen zorgen.
De eerste indruk van iemand wordt snel gevormd en zijn moeilijk te veranderen. Door het
schema creëren we al een heel beeld van iemand terwijl we nog nauwelijks informatie hebben.
De eerste indruk wordt gevormd door uiterlijk (eerste indruk over aantrekkelijke mensen zijn
vaker accuraat, omdat we langer naar hen kijken), lichaamstaal en taalgebruik. Maar ook dingen
als een ongebruikelijke naam kunnen voor een heel beeld over religie, afkomst, eten en
persoonlijkheid zorgen. Kleren en haarstijl zorgen dat we politieke en muzikale vooroordelen
vormen.
Negatieve dingen in een eerste ontmoeting zullen meer blijven hangen, omdat we niet
verwachten dat iemand zich negatief gedraagt tegenover ons.
Een van de redenen waarom eerste indrukken vaak onveranderlijk zijn, is omdat we onbewust
onze verwachtingen projecteren op de ander en die daar vervolgens ook naar gaan handelen,
omdat ze het gevoel hebben dat het geen zin heeft om tegen die verwachting in te gaan. Als hier
sprake van is, heet dat self-fulfilling prophecy. Dit gaat vaak ook zo bij oordelen over groepen. Als
je denkt dat iemand slecht is, heb je waarschijnlijk een boze en negatieve houding, wat er voor
zorgt dat die andere persoon dezelfde houding zal aannemen. Dit is vervolgens een bevestiging
van het vooroordeel.
Attribution is het omschrijven van het proces die we doormaken als we redenen van gedrag
willen uitleggen (inclusief ons eigen gedrag). Vaak bedenken we allerlei redenen, waarvan de
meest logische ons helpt het gedrag te begrijpen, te voorspellen wat er in de toekomst zal
gebeuren en te bepalen hoe we hier dan mee om zullen gaan. De redenen kunnen intern zijn
(door persoonlijkheid) of extern (door omgevingsfactoren). Vaak zijn deze redenen logisch, maar
soms is er sprake van attributional errors, als er teveel wordt uitgegaan van interne redenen. Als
je bijvoorbeeld een brief leest vol spelfouten, zal je er gelijk vanuit gaan dat diegene dom of
onoplettend is, maar het zou ook zomaar kunnen dat het niet zijn moedertaal is. De ultieme
attribution error is als we positieve acties beredeneren door externe factoren, zoals een
makkelijke kans, en negatieve acties beredeneren door interne factoren. Vaak wordt dit
toegepast op hele groepen.
Eigen gedragingen verklaren we liever door externe redenen, terwijl we het gedrag van anderen
vaker verklaren door interne redenen. Dit wordt het actor-observer effect genoemd. Zo is er een
experiment gedaan waarbij ze aan mensen vroegen wat de reden was waarom ze te hard reden
en waarom ze dachten dat anderen te hard rijden. Als verklaring voor hun eigen gedrag gaven ze
te laat zijn enz., maar als verklaring voor het gedrag van anderen gaven ze onvolwassenheid en
agressie. Waarschijnlijk komt dit omdat we van gedragingen van onszelf de gehele context weten
en bij anderen zien we alleen wat die persoon op dat moment doet.
Niet alle gedragingen van onszelf verklaren we door externe redenen. Mislukkingen vaak wel,
maar successen verklaren we door interne redenen. Dit heet de self-serving bias en wordt vaak
veroorzaakt omdat we onze eigenwaarde willen behouden. Dit kan iets goeds zijn, maar kan ook
voor een onrealistisch beeld van de werkelijkheid zorgen. Een voorbeeld van een probleem is het
onrealistische optimisme, waarbij je ervan uitgaat dat jij alleen maar positieve dingen (zoals geld
