Blok 1: Studiedesigns, frequentie -en associatiematen
Methodologie is het proces tussen een wetenschappelijke vraag en het antwoord hierop. Het gaat
niet over de inhoud van het onderzoek of de details van het veldwerk. Het gaat wel over hoe je
onderzoek zo doet, dat je betrouwbare kennis genereert.
Toegepaste biostatistiek. Mensen zijn allemaal verschillend. De variabiliteit bemoeilijkt dus
objectiviteit. De meetmethode introduceert ook nog eens variatie (steekproef). Je kan niet iedereen
meten. Vele factoren spelen tegelijkertijd en door elkaar heen een rol bij onderzoek naar
gezondheid.
Kwantitatief en kwalitatief
Beide onderzoeksmethoden zijn systematisch en zijn opgebouwd als volgt; onderzoeksvraag,
gegevensverzameling, analyse, rapportage.
Kwantitatief
Kwantitatief onderzoek richt zich op bevestiging of ontkrachting van een onderzoekshypothese. De
onderzoeksvragen hebben een gesloten karakter. Statistiek is de objectieve scheidsrechter.
Meting levert een getal op, of wordt via protocol omgezet in een getal. De rol van de onderzoeker in
(idealiter) minimaal.
Kwalitatief
Kwalitatief onderzoek is vaak gericht op waarom en hoe het menselijk gedrag werk. De
onderzoeksvragen hebben een open karakter. Deze worden vaak beantwoord d.m.v. interviews,
observaties en focusgroepen. De onderzoeker maakt deel uit van de metingen.
Studiedesigns
Ecologisch onderzoek
Bij een ecologisch onderzoek meet je op groepsniveau, meestal tussen landen of regio’s. De
gegevens haal je uit bestaande registraties, het is namelijk erg lastig om een representatief
onderzoek te houden tussen deze grote groepen.
Het onderzoek levert prevalentie en incidentiecijfers op. Het bepalen van associatiematen zoals en
OR of RR is niet mogelijk door een gebrek aan individuele gegevens.
Voordelen: Zeer efficiënt, goedkoop en weinig tijdrovend
Nadelen: Geen metingen op individueel niveau, een factor in twee gemeten regio’s kan je
uitkomst op een andere manier beïnvloeden
Observationeel onderzoek
Bij observationeel onderzoek bestudeer je één of meerdere kenmerken van een populatie in haar
natuurlijke setting. Dit kan op drie manieren namelijk, cohort, transversaal en case control. Een
nested case control is een soort case-control maar prospectief interpreteerbaar.
,Cohort
Dit onderzoek richt zich op oorzaak gevold omdat het een groep mensen selecteert op determinant
en hieruit de uitkomst opmaakt. Bij deze studie moeten alle mensen in het begin ‘at risk’ zijn en
minstens 1 gemeenschappelijk kenmerk hebben (mannen na 1940, vrouwen met een hernia).
Voordelen: Goed in oorzaak-gevolg door meerdere meetmomenten en minder
selectieproblemen omdat de uitkomst nog moet optreden
Nadelen: Kostbaar, gevoelig voor selectieve uitval
Transversaal
Er wordt op één moment gevraagd naar een determinant en een uitkomst. Een voorbeeld is de
infectiegraad in relatie tot armoede in een bepaalde groep.
Voordelen: snel, efficiënt, goedkoop
Nadelen: vanwege gelijktijdige metingen ongeschikt voor onderzoek naar oorzaak-gevolg. Je
weet dus niet of armoede leidt tot de infectie of andersom.
Case control
Bij een case-control, oftewel een patiënt controle studie, worden de cases/uitkomsten geselecteerd,
en daarbij een determinant gezocht. Een voorbeeld is nieuwe gediagnostiseerde HIV-patiënten uit
een bepaalde postcode gebied en een gezonde contolegroep uit hetzelfde gebied, of, kan depressie
worden veroorzaakt door een slechte voeding. Je moet dan dus terugvragen in de tijd.
, Voordelen: geschrikt voor zeldzame uitkomsten (selecteert immers op uitkomst) – (enig)
inzicht in oorzaak-gevolg
Nadelen: Selectie van controlegroep niet makkelijk – terugvragen in de tijd (onnauwkeurig),
gedrag moet worden teruggevraagd in de tijd (afhankelijk van herinnering en mogelijk
afhankelijk antwoord van uitkomst).
Nested case-control
Een nested case-control meet voor elke case twee random deelnemers uit een onderzoek, hier in
het voorbeeld uit het cohort zonder schizofrenie. Resultaat: soort case-control maar toch
prospectief interpreteerbaar
Experimenteel onderzoek
Bij experimenteel onderzoek doe je iets met de proefpersonen. Je varieert één of meerdere
kenmerken en onderzoekt het effect daarvan. Een experimenteel onderzoek kan een RCT of en
Cross-over zijn. Beide zijn prospectief.
RCT
Een randomised controlled/clinical trial is een interventiestudie waarin de onderzoeksgroep niet
selectief wordt verdeeld in een interventiegroep en een controlegroep. RCT’s worden als meest
betrouwbare onderzoeksmethode gezien. Door te randomiseren worden alle factoren netjes
verdeeld over de experimentele groepen. Als dit goed lukt, verschillen de groepen alleen nog in
experimentele belangen.
Bij een RCT kan je cumulatieve incidentie of incidentiedichtheid berekenen. Hieruit kan je de RV of
het RR berekenen.
Voordelen: Kans op fouten is kleiner omdat je controle hebt over variabelen die van belang
zijn. Je kan mensen selectief laten uitvallen
Nadelen: Niet altijd ethisch om onderzoeksgroep zomaar (voor te lange tijd) bloot te stellen
aan iets schadelijks. Een RCT op leefstijleffecten kan ook lang duren en kan dus veel geld
kosten.
, Cross-over
Bij een cross-over studie wordt de interventie op beide groepen toegepast, maar bij beide groepen
andersom. Je kan het zien als AB-BA. A kan een medicijn zijn, en B niks, of een placebo. Eén groep zal
beginnen met het medicijn en de andere met B. Na een bepaalde tijd wisselen zij (cross-over).
Voordelen: Minder patiënten nodig voor inclusie.
Nadelen: Eerste behandeling kan nog niet zijn uitgewerkt wanneer de tweede behandeling
begint. Hiervoor kan er tijd worden ingepland om te corrigeren (wash-out period)
Frequentiematen
Het voorkomen van een ziekte of andere kenmerken wordt op drie manieren weergegeven:
• Prevalentie
o De proportie bestaande gevallen van een ziekte of aandoening
• Cumulatieve incidentie
o De proportie nieuwe gevallen binnen een gegeven periode
• Incidentiedichtheid
o Aantal nieuwe gevallen per persoonstijd
Prevalentie
De prevalentie is een proportie mensen met een gegeven kenmerk. De prevalentie kan op twee
manieren worden gemeten namelijk puntprevalentie en een periode-/lifetime-prevalentie.
Puntprevalentie
Bij een puntprevalentie wordt er transversaal gemeten. Dit betekent dat er op 1 moment in de tijd
het aantal gevallen wordt gedeeld door de omvang van de populatie.
Voorbeeld: Van de 8 mensen in de tabel hierboven zijn er 2 ziek in jaar 1. De prevalentie op
jaar 1: = 0.25 of 25%
Periodeprevalentie
Bij periode-/lifetime-prevalentie wordt er gekeken naar welk deel van de bevolking in een bepaalde
periode of gedurende het leven een ziekte heeft gehad.
Methodologie is het proces tussen een wetenschappelijke vraag en het antwoord hierop. Het gaat
niet over de inhoud van het onderzoek of de details van het veldwerk. Het gaat wel over hoe je
onderzoek zo doet, dat je betrouwbare kennis genereert.
Toegepaste biostatistiek. Mensen zijn allemaal verschillend. De variabiliteit bemoeilijkt dus
objectiviteit. De meetmethode introduceert ook nog eens variatie (steekproef). Je kan niet iedereen
meten. Vele factoren spelen tegelijkertijd en door elkaar heen een rol bij onderzoek naar
gezondheid.
Kwantitatief en kwalitatief
Beide onderzoeksmethoden zijn systematisch en zijn opgebouwd als volgt; onderzoeksvraag,
gegevensverzameling, analyse, rapportage.
Kwantitatief
Kwantitatief onderzoek richt zich op bevestiging of ontkrachting van een onderzoekshypothese. De
onderzoeksvragen hebben een gesloten karakter. Statistiek is de objectieve scheidsrechter.
Meting levert een getal op, of wordt via protocol omgezet in een getal. De rol van de onderzoeker in
(idealiter) minimaal.
Kwalitatief
Kwalitatief onderzoek is vaak gericht op waarom en hoe het menselijk gedrag werk. De
onderzoeksvragen hebben een open karakter. Deze worden vaak beantwoord d.m.v. interviews,
observaties en focusgroepen. De onderzoeker maakt deel uit van de metingen.
Studiedesigns
Ecologisch onderzoek
Bij een ecologisch onderzoek meet je op groepsniveau, meestal tussen landen of regio’s. De
gegevens haal je uit bestaande registraties, het is namelijk erg lastig om een representatief
onderzoek te houden tussen deze grote groepen.
Het onderzoek levert prevalentie en incidentiecijfers op. Het bepalen van associatiematen zoals en
OR of RR is niet mogelijk door een gebrek aan individuele gegevens.
Voordelen: Zeer efficiënt, goedkoop en weinig tijdrovend
Nadelen: Geen metingen op individueel niveau, een factor in twee gemeten regio’s kan je
uitkomst op een andere manier beïnvloeden
Observationeel onderzoek
Bij observationeel onderzoek bestudeer je één of meerdere kenmerken van een populatie in haar
natuurlijke setting. Dit kan op drie manieren namelijk, cohort, transversaal en case control. Een
nested case control is een soort case-control maar prospectief interpreteerbaar.
,Cohort
Dit onderzoek richt zich op oorzaak gevold omdat het een groep mensen selecteert op determinant
en hieruit de uitkomst opmaakt. Bij deze studie moeten alle mensen in het begin ‘at risk’ zijn en
minstens 1 gemeenschappelijk kenmerk hebben (mannen na 1940, vrouwen met een hernia).
Voordelen: Goed in oorzaak-gevolg door meerdere meetmomenten en minder
selectieproblemen omdat de uitkomst nog moet optreden
Nadelen: Kostbaar, gevoelig voor selectieve uitval
Transversaal
Er wordt op één moment gevraagd naar een determinant en een uitkomst. Een voorbeeld is de
infectiegraad in relatie tot armoede in een bepaalde groep.
Voordelen: snel, efficiënt, goedkoop
Nadelen: vanwege gelijktijdige metingen ongeschikt voor onderzoek naar oorzaak-gevolg. Je
weet dus niet of armoede leidt tot de infectie of andersom.
Case control
Bij een case-control, oftewel een patiënt controle studie, worden de cases/uitkomsten geselecteerd,
en daarbij een determinant gezocht. Een voorbeeld is nieuwe gediagnostiseerde HIV-patiënten uit
een bepaalde postcode gebied en een gezonde contolegroep uit hetzelfde gebied, of, kan depressie
worden veroorzaakt door een slechte voeding. Je moet dan dus terugvragen in de tijd.
, Voordelen: geschrikt voor zeldzame uitkomsten (selecteert immers op uitkomst) – (enig)
inzicht in oorzaak-gevolg
Nadelen: Selectie van controlegroep niet makkelijk – terugvragen in de tijd (onnauwkeurig),
gedrag moet worden teruggevraagd in de tijd (afhankelijk van herinnering en mogelijk
afhankelijk antwoord van uitkomst).
Nested case-control
Een nested case-control meet voor elke case twee random deelnemers uit een onderzoek, hier in
het voorbeeld uit het cohort zonder schizofrenie. Resultaat: soort case-control maar toch
prospectief interpreteerbaar
Experimenteel onderzoek
Bij experimenteel onderzoek doe je iets met de proefpersonen. Je varieert één of meerdere
kenmerken en onderzoekt het effect daarvan. Een experimenteel onderzoek kan een RCT of en
Cross-over zijn. Beide zijn prospectief.
RCT
Een randomised controlled/clinical trial is een interventiestudie waarin de onderzoeksgroep niet
selectief wordt verdeeld in een interventiegroep en een controlegroep. RCT’s worden als meest
betrouwbare onderzoeksmethode gezien. Door te randomiseren worden alle factoren netjes
verdeeld over de experimentele groepen. Als dit goed lukt, verschillen de groepen alleen nog in
experimentele belangen.
Bij een RCT kan je cumulatieve incidentie of incidentiedichtheid berekenen. Hieruit kan je de RV of
het RR berekenen.
Voordelen: Kans op fouten is kleiner omdat je controle hebt over variabelen die van belang
zijn. Je kan mensen selectief laten uitvallen
Nadelen: Niet altijd ethisch om onderzoeksgroep zomaar (voor te lange tijd) bloot te stellen
aan iets schadelijks. Een RCT op leefstijleffecten kan ook lang duren en kan dus veel geld
kosten.
, Cross-over
Bij een cross-over studie wordt de interventie op beide groepen toegepast, maar bij beide groepen
andersom. Je kan het zien als AB-BA. A kan een medicijn zijn, en B niks, of een placebo. Eén groep zal
beginnen met het medicijn en de andere met B. Na een bepaalde tijd wisselen zij (cross-over).
Voordelen: Minder patiënten nodig voor inclusie.
Nadelen: Eerste behandeling kan nog niet zijn uitgewerkt wanneer de tweede behandeling
begint. Hiervoor kan er tijd worden ingepland om te corrigeren (wash-out period)
Frequentiematen
Het voorkomen van een ziekte of andere kenmerken wordt op drie manieren weergegeven:
• Prevalentie
o De proportie bestaande gevallen van een ziekte of aandoening
• Cumulatieve incidentie
o De proportie nieuwe gevallen binnen een gegeven periode
• Incidentiedichtheid
o Aantal nieuwe gevallen per persoonstijd
Prevalentie
De prevalentie is een proportie mensen met een gegeven kenmerk. De prevalentie kan op twee
manieren worden gemeten namelijk puntprevalentie en een periode-/lifetime-prevalentie.
Puntprevalentie
Bij een puntprevalentie wordt er transversaal gemeten. Dit betekent dat er op 1 moment in de tijd
het aantal gevallen wordt gedeeld door de omvang van de populatie.
Voorbeeld: Van de 8 mensen in de tabel hierboven zijn er 2 ziek in jaar 1. De prevalentie op
jaar 1: = 0.25 of 25%
Periodeprevalentie
Bij periode-/lifetime-prevalentie wordt er gekeken naar welk deel van de bevolking in een bepaalde
periode of gedurende het leven een ziekte heeft gehad.
