Samenvatting Civielrechtelijk ingrijpen
Hoorcollege 1
Kinderombudsman – adviesrapport Vechtscheidingen
Scheidingskinderen en kinderrechten
IVRK: belangrijkste instrument dat de rechten van kinderen waarborgt (NL in 1995): relevante
bepalingen voor de positie van kinderen bij scheiding:
Art. 3: het belang van het kind dient bij alle maatregelen betreft kinderen voorop te staan:
anders voorziet de staat van de nodige zorg (instellingen, diensten, voorzieningen moeten
zich houden aan normen Staat: veiligheid, gezondheid, personeelsleden en geschiktheid en
bevoegd toezicht).
Art. 5: Staat eerbiedigt de rechten en verantwoordelijkheden van de ouders en familie t.a.v.
begeleiding van het kind bij de uitoefening door het kind van rechten.
Art 9.: elk kind heeft recht bij zijn ouders op te groeien en met beide ouders contact te
houden in geval van scheiding, tenzij in belang van kind
Art. 12: recht mening vrijelijk te uiten in aangelegenheden die het kind zelf betreffen en
waarbij mening van passend belang is
Art. 18: ouders primaire verantwoordelijkheid opvoeding kinderen, bijgestaan door staat
Art. 19: Staat beschermd het kind tegen elke vorm van mishandeling door ouders/derde met
zorg over kind + doelgerichte sociale programma’s om misbruik te voorkomen en hulp te
bieden aan slachtoffers
Art. 27: kind recht op levensstandaard toereikend voor lichamelijke, geestelijke, intellectuele,
morele en maatschappelijke ontwikkeling: ouders primair, staat ondersteunend en toeziend.
Naast kinderrechtenverdrag in NL specifieke karakteristieken:
Ouderlijk gezag: gescheiden ouders beiden gezag na de scheiding, eenhoofdig gezag kan daar
de rechter worden opgedragen (bij dood, ernstig conflict rond kind). Kind heeft recht op
omgang met beide ouders, ongeacht of één van beide het gezag heeft (mits in belang:
leidend --> complexe situaties).
Ouderschapsplan verplicht: gehuwde en geregistreerde ouders sinds 2009 verplicht om de
rechter een ouderschapslan te laten zien: afspraken over de verdeling van zorg en
verantwoordelijkheid over de kinderen. Conflicten na eventuele scheiding voorkomen en
gelijkwaardig ouderschap met rechten en plichten jegens het kind.
WODC: resultaten nog niet bekend op langere termijn/ toename aantal vechtscheidingen ook
niet. Wel vaker betrokken en mogelijk vaker onderling opgelost. Spruijt & vd Valk: toename
vechtscheidingen sinds ouderschapsplan en afname welbevinden kinderen --> gelijkwaardig
zorgt voor strijd gelijke verdeling tijd en zorgtaken, in plaats voor een werkbare verdeling in
belang van het kind. Profs: een doel opzich geworden in plaats van een middel om ouders
met elkaar in gesprek te brengen over de zorg en opvoeding van kinderen + teveel nadruk op
kwantitatieve aspecten (technisch en geen opbouwend overleg) + niet totstandkoming maar
uitvoering en naleving ervan leidt tot problemen.
Kinderombudsman heeft uitgangspunten geformuleerd die van belang zijn bij het wegen van het
belang van kinderen in een scheiding voor overheid en ouders:
Ouders primair verantwoordelijk voor veilig opgroeien en ontwikkeling van kinderen, met
belang van het kind als eerste overweging. Anders verantwoorde hulp.
1
, Overheid verplicht tot steun en ingrijpen wanneer ouders niet in staat om belangen en
rechten van het kind te beschermen door de rechter bepaald met mogelijk advies.
- ernst/aard risico’s voor veiligheid en ontwikkeling kind
- bereidheid en vermogen ouders om de problemen voldoende zelf op te lossen
- mening kind verplicht vanaf 12 jaar
--> vrijwillige hulp, hulp of regeling opleggen.
Parallel vechtscheidingen en kindermishandeling: als parallel te zien door geestelijk geweld
en emotionele verwaarlozing. RvK: beschermingsonderzoek en mogelijk OTS?
Kinderombudsman: ernstige ontwikkelingsbedreiging en emotionele verwaarlozing is vorm
van kindermishandeling ‘’elke vorm van voor een minderjarige bedreigende of gewelddadige
interactie van fysieke, psychische of seksuele aard,…die ouders opdringen… ernstige schade..
psychisch letsel’’. Vier pijlers uit actieplan Kinderen Veilig: voorkomen, signaleren, stoppen en
beperken van schadelijke gevolgen van kindermishandeling.
Feiten en cijfers
70000 stellen met minderjarige kinderen beëindigen relatie (1,6% thuiswonende kinderen).
Vechtsheiding: zo conflictueus dat ouders het belang van de andere ouder en/of kinderen uit het oog
verliezen --> ontwikkelingsschade, emotioneel-sociale schade of schade op vlak welzijn en welvart
(rond 3500 kinderen, 16000 last van).
Profiel kinderen vechtscheiding: gevoelens van rouw, onzekerheid en schuld, maar hoeft niet altijd
schadelijk te zijn bij relatieve harmonie. Kinderen met langdurige en frequente conflicten tussen
ouders verhoogd risico op problemen: (10%) loyaliteitsconflicten, oudervervreemding of verstoting
(vooral geen contact vaders), hogere kans delinquentie, agressief gedrag, roken, laag zelfbeeld,
depressie, problemen vriendschap, zwakkere band ouders en problemen op school, kwaliteit contact
ouders (directe contactregeling na scheiding voorspeller). 75% bij moeder, 6% bij vader, 20% co-
ouderschap (maar vaak verdrietige gevoelens en hoop op hereniging). 18% ziet andere ouder niet
meer
Profiel ouders: vaak hoogopgeleide ouders en bij rechter (vaardigheden & financieën om te
procederen tegen expartner), maar ook wanneer tijdens relatie al slechte communicatie was. Drie
categorieën:
1. Harmonie en overleg met afspraken over invulling ouderschap, redelijke tevredenheid
2. Emoties hoog, gesprek met professionele begeleiding, moeizame afspraken
3. Conflictueuze communicatie, treffen ex doel, verliezen belang ander en kind
vechtscheiding.
Ouders die getrouwd waren eerder in beeld bij hulpverlening, niet getrouwde vooral later in
juridische stappen betreft omgang.
Centrum Internationale Kinderontvoering (IKO) – 36 Nederlandse kinderen ontvoerd in
zomervakantie
IKO: 36 kinderen na zomer niet teruggekomen, gebruikt door ouders om beslissing te forceren waar
kind opgroeit. Goede voorlichting en preventie nodig. Aantal ontvoeringen in zomer blijft stijgen,
meer door moeder, familiebezoek vaak als reden, 12 naar Nederland ontvoerd.
Geeft problemen voor achterblijvende ouder met leerplichtambtenaar: IKO geeft ondersteuning voor
ouder en docenten.
2
,Vlaardingerbroek – De toekomst van de familie en jeugdrechtspraak
1. Rechtelijke drukte
Complexe samenleving waarbij het leven van velen op straat ligt met de vrees dat dit ook bekend
wordt. Stress normaal en geldt ook in intermenselijke relaties --> hulp aan slechtverlopen
relatiebreuken en gezinsproblemen van individueel en maatschappelijk belang, met langdurige hulp,
begeleiding en zorg: goede toegankelijkheid en deskundigheid nodig bij rechters met eisen aan hen.
De zaken bevatten complexe problematiek door IP aspecten, mensenrechten en grote belangen van
strijdende partijen en emotionele aspecten. 2016: 279000 civiele zaken in eerste aanleg, 35000
echtscheidingsprocedures en 4500 op tegenspraak. Kantonzaken het grootst, 72% van de rechtszaken
civielrechtelijk van aard (zorgt voor 48% van de werklast, straf- en bestuurszaken beide 26%) als
redelijk stabiel beeld over de laatste jaren. Civiele recht echter onderbedeeld in studie.
6. Een nieuwe toekomst van het familie- en jeugdprocesrecht
Werkdruk toegenomen is voor rechters, secretariaat en griffiepersoneel en aandacht voor verdieping
werk door rechter geminimaliseerd. Ook worden zaken vaak afgedaan door enkelvoudige rechter,
terwijl drie rechters bij gecompliceerde en emotioneel belastende zaken van belang zijn om meer te
zien en horen. Binnen ingrijpende zaken met kinderen en ouders wel vaker drie rechters: scherpe
formulering situatie en meer inzicht. Ondanks alle standaarden en procesreglementen moet
maatwerk geleverd worden met een oplossing voor het concrete geval. Procedure kan verbeterd
worden: regierechter, triagemogelijkheden, regiebureau, mediation, participatiemogelijkheden
kinderen via vertrouwenspersoon of curator, multidisciplinaire rechtspraak etc moeten als
mogelijkheden onderzocht worden + nieuwe vormen van conflicthantering. Succes/risico’s gepaard
gaande met persoon van de rechter?
6.1 lekenrechters
Doek/Smits: multidisciplinaire rechtspraak met andere instanties waar beslissingen door
multidisciplinair beslisorgaan genomen moeten worden, rechter en deskundige die er samen
uitkomen op basis van gelijkwaardigheid en wederzijds respect bij problematische
scheidingsprocessen. Bij tuchtrechtspraak al van toepassing. Echter praktisch en financieel vijf diverse
mensen niet mogelijk (drie rechters, advocaat en deskundige): kwaliteit in gecompliceerde zaken
verhogen door juiste combinatie gedragswetenschappelijke en juridische componenten. Persoon van
de rechter en persoonlijke/prof kwaliteiten?
6.2 behandeling van zaken binnen en/of buiten het gerechtsgebouw?
Gerechtsbesturen moeten bijzondere aandacht besteden aan een prettig en meer besloten sfeer in
gesprek gaan. Daarnaast ook zittingen te houden in jeugdinrichtingen of persoonlijke omgeving
( tijdverlies en kostbare behandeling?) maar kan mogelijk beter afgestemd zijn op rechtzoekende met
meer tevredenheid en minder appelzaken.
6.3 rechter in scheidingszaken
In de media aandacht voor scheidingsproblematiek. Minister in stand van zaken op terrein van
scheidingsrecht en terugdringen van scheidingen: om complexe scheidingen te voorkomen moeten
advocaten meer aandacht hebben voor bereiken onderlinge overeenstemming exen. Ook rol van
RvdK om complexe scheidingen te signaleren door effectieve inzet van raad bij scheidingsprocedures
+ meewerking programma’s. daarnaast door methodiekontwikkeling aandacht voor verbreding van
3
, kennis en vaardigheden van gezinsvoogden in uitvoeren OTS bij scheidingen. Ook integrale
benadering van complexe scheidingen van groot belang om problematiek te doen verminderen, met
nauwere samenwerking tussen hulpverlendende en juridische instanties met gezamenlijke toegang
tot rechter ondanks geschillen. Een gedragsdeskundige als bijzondere curator blijkt ook tevredenheid
bij betrokkenen op te leveren (zowel advocaten als gedragsdeskundigen te benoemen), echter geen
begroting voor aanvullende middelen: tijd voor andere aanpak en financiering met langduriger
oplossingen voor nader onderzoek of geschil buiten rechtszaal op te lossen.
6.4 horen van kinderen door rechter: kindgesprek
Kinderen onderwerp van geschillen tussen ouders: verdienen meer aandacht en participatierechten
met een kindgesprek in meer kindvriendelijke ruimte. NL: voldoet nog niet aan art. 12 IVRK: geen
ruimte op gemak en aanwijzingen geven of met rechterin gesprek kunnen gaan. Wel in ontwikkeling:
vanaf 8/6 jaar kunnen kinderen uitgenodigd worden en ook aanbevelingen voor verlaging leeftijd van
kinderen. Maakt deel uit van de professionele standaard binnen gerechtshoven.
Op diverse rechtsterreinen al recht op juridische procedures te starten: HR 2015: informeel verzoek in
te dienen tot benoemeing van bijzondere curator+ wijziging gezag en zorgregeling met mogelijkheid
tot HB vertegenwoordigd door wettelijk vertegenwoordiger of bijzonder curator (art. 806 Rv jo art
358 Rv). Rechtspraak vraagt aandacht voor hoogte/wijze van vergoeding die deze deskundigen
ontvangen (financiering probleem op korte termijn!), met voldoende kennis en inzicht in
intermenselijke relaties een pilot nodig waarin kinderen de mogelijkheid krijgen met behoorlijk
betaalde curator of advocaat een procedure te voeren indien die als zinvol en haalbaar door een
advocaat wordt geacht, met onderzoek naar de meest geschikte leeftijd voor dat recht/tot redelijke
belangen in staat moet zijn + competenties advocaat en onafhankelijkheid in uitoefening van zijn
taak. Daarnaast een Best Pratice Guide nodig voor bijzondere curatoren, voor schriftelijke
beschrijvingen van belang in onderwijs, handelen advocaten en bijzonder curatoren, bij intervisie en
behandeling van eventuele klachten (klankbordwerkgroep over bijzondere curator en diverse
kwaliteitseisen): verplichte periodieke intervisie nodig. Nu nog mogelijk dat iederen curator wordt
zonder kwaliteitseisen: echter kwetsbare doelgroep van kindreen + juridisch speelveld met voor
hulpverleners onbekende procesregels.
6.5 De kinderrechter/jeugdrechter
Bijzondere positie: art 808 rv: zaken betreffende minderjarigen, uitgezonderd over levensonderhoud,
behandeld door kinderrechter. Ook in MK neemt kinderrechter deel --> veelomvattend en zwaar: OTS,
plaatsingen, echtsscheiding en kinderbescherming. Goed jurist, maatschappelijk geëngageerd en
gedragswetenschappelijke rapportages lezen en begrijpen over lastige kwesties. Meervoudige setting
met lekenrechters, sociaalwetenschappelijke/medische achtergrond gewenst om mee te
experimenteren: extra kosten maar leidend tot minder hoger beroepszaken en terugverdiend?
6.6 RvdK
Onafhankelijk advies en onderzoeksinstantie voor de rechterlijke macht: rapportages en
ondersteuning van medewerkers en deskundigen (adviseert en onderzoekt), maar heeft zich wel
meer in de rechtbanken genesteld ( OTS, gezagsbeëindiging) en gedachte dit te kunnen overnemen
(kwalijk). Wel mogelijk een volgende stap: onderzoek naar kinderbeschermingsmaatregelen vanuit
rechtsbank zelf door onderzoekers door rechtbank benoemd met als essentieel onderdeel bezoek aan
woning en ouders (nu te weinig gedaan).
4
