Inhoudsopgave Wetenschapsfilosofie voor Psychologen (425026-B-6) – (23-24)
Deel 1 van de cursus: Hans Dooremalen (HC 1 t/m 8)
Hoorcollege 1…………………………………………………………………………………blz. 2 t/m 12
Inleiding en Antieke filosofen:
- Socrates (scepticisme), Plato (rationalisme & nativisme) en Aristoteles (empirisme) &
Aquino
Hoorcollege 2………………………………………………………………………………blz. 13 t/m 23
Bacon, Descartes & Britse empiristen:
- Bacon → Aristoteles
- Montaigne (scepticus) → Descartes (rationalist) → Locke, Berkely en Hume
(empiristen)
Q&A HC1 & HC2……….…………………………………….……………………………blz. 24 t/m 27
Werkcollege 1 ……….…………………………………….……………………………blz. 28 t/m 29
Hoorcollege 3……….………………………………………………………………………blz. 30 t/m 40
Kant, Positivisme & Hermeneutiek
- Kant (empirisme + rationalisme)
- Positivisme (methode uit de natuurwetenschappen; Erklären)
- Hermeneutiek (andere methode; Verstehen)
Hoorcollege 4………….……………………………………………………………………blz. 41 t/m 50
Wittgenstein I & Logisch Positivisme
- WI (Tractus; scheiding zin van onzin, betekenis vs. betekenisloosheid)
- Logisch Positivisme (demarcatiecriteria: Verifieerbaarheid & Confirmeerbaarheid)
Q&A HC3 & HC4……….…………………………………….……………………………blz. 51 t/m 53
Hoorcollege 5………………………………………………………………………blz. 54 t/m 63
Popper (Kritsch rationalisme)
- Popper (demarcatiecriterium Ferifieerbaarheid)
Hoorcollege 6 ………………………………………………………………………blz. 64 t/m 75
Constructivisme & Relativisme, Wittgenstein II en Kuhn
- Constructivisme (Feiten worden geconstrueerd)
- Relativisme (Waarheid is afhankelijk van die constructie)
- WII: Philosophical Investigations (Meaning is use, context, taalspel)
- Kuhn (paradigma’s + paradigmawisseling)
Q&A HC3 & HC4……….…………………………………….……………………………blz. 76 t/m 78
Werkcollege 2 ……….…………………………………….……………………………blz. 79 t/m 81
Hoorcollege 7 ………………………………………………………………………blz. 82 t/m 91
Feyerabend (Epistemologische anarchisme) en Lakatos (Onderzoeksprogramma’s)
- Feyerabend (Against Method & Anything Goes)
- Lakatos (Progressief OP en degeneratief OP)
Hoorcollege 8 ………………………………………………………………………blz. 91 t/m 103
Wetenschappelijk realisme vs. Constructivistisch empirisme, Pragmatisme & Naturalisme
Q&A HC3 & HC4……….…………………………………….……………………………blz. 104 t/m 106
,Wetenschapsfilosofie
Docenten: Hans Dooremalen en Michael Vlerick (jaar 3, blok 2)
- Nadenken over wat wetenschap is (en wat niet = pseudowetenschap)
- Nadenken over de vraag of psychologie een wetenschap is (het is dus reflectie achteraf)
Deel 1 van de cursus: Hans Dooremalen (HC 1 t/m 8)
Dooremalen, H., De Regt, H. & Schouten, M. (2021). Exploring humans: Philosophy of Science for
the social sciences: A historical Introduction. REVISED EDITION. Amsterdam, The Netherlands,
Boom. ISBN 9789024441112
Afbeeldingen komen uit de collegeslides van Hans Dooremalen
HC 1 – Inleiding & Antieke filosofen
1. Wat is wetenschapsfilosofie?
2. Wat is het belang van wetenschapsfilosofie voor psychologie(studenten)?
3. Epistemologie: rationalisme (verstand) vs. empirisme (zintuigen)
4. Samenvatting
5. Vooruitblik
Socrates (scepticus) → Plato (rationalist + nativist) → Aristoteles (empirist)
Wetenschapsfilosofie
- Filosofische reflectie op wat wetenschap is, doet en aan kennis genereert
- Luisteren naar mensen die hier eerder een beargumenteerd antwoord op hebben gegeven
- Wetenschap differentiëren van pseudowetenschap (= geen wetenschap)
Voorbeeld
- Waarom vallen Stephen Hawkings beweringen over zware gaten binnen het domein van de
wetenschap en Joke Dammans beweringen over witte geesten niet?
o Men noemt vaak een natuurwetenschapper als men vraag ‘’Wie zijn
wetenschappers?’’
o Hawkings en medium Jomanda hebben het beide over niet waarneembare gegeven
(zwarte gaten en geesten) → Geloven Hawkings wel (kennis, wetenschap) en
Jomanda niet (onzin, pseudowetenschap) → Waarom?
Wat is wetenschap?
- Komen we uitgebreid op terug
A. We gebruiken het woord ‘wetenschap’ heel vaak + gebruiken dat ook goed
B. Maar wat zijn nu de eigenschappen van wetenschap?
- We hebben wel een idee van wat wetenschap is (voor verwerven kennis), maar geen helder
antwoord. D.w.z. we gebruiken het woord wel goed en kunnen mensen wijzen op foutief
gebruik, maar wat is wetenschap precies + welke eigenschappen horen daarbij?
,Waarom wetenschapsfilosofie voor psychologen?
- Psychologie is/heeft de status van een wetenschap
- Wordt gegeven aan universiteiten (wetenschappelijk onderwijs)
- TIU: kennis, kunde en karakter:
o Je hoort natuurlijk als academicus uit te kunnen leggen waarom psychologie als
wetenschap wordt gezien
▪ Daar heb je allereerst kennis voor nodig, wat zijn in de historie antwoorden
op de vraag ‘’Wat is wetenschap?’’ en deze antwoorden gebruiken om te
beargumenteren waarom psychologie als wetenschap wordt geclassificeerd
o Daarnaast moet je de vaardigheid hebben – de kunde/vaardigheid – om kritisch te
reflecteren op vragen als:
▪ Is psychologe wel een wetenschap? Heeft psychologie wel terecht de status
van wetenschap? Is het terecht dat wetenshap het monopolie heeft op
kennisverwerving? En waarom vindt jij dat?
▪ Je moet de kennis over wetenschap snappen en kunnen toepassen op
psychologie als wetenschap
▪ Is het terecht of is psychologie toch deels een pseudowetenschap?
o Er is een replicatiecrisis in de psychologie (in hoeverre wordt eerder verworven
kennis opnieuw gevonden wanneer we het onderzoek opnieuw uitvoeren?) →
bedreiging voor psychologie als wetenschap, omdat repliceerbaarheid een criteria is
om wetenschap te onderscheiden van pseudowetenschap
o In de wetenschap publiceert men meestal alleen positieve resultaten (hypotheses
met geen gevonden wetenschappelijke ondersteuning wordt doorgaans niet
gepubliceerd)
- Kennis en kunde dienen nog een doel, je wil iets bereiken, goede wetenschappers afleveren
→ karakter (niet alleen kennis + vaardigheden gebruiken om geld te verdienen, maar om
individuen/de samenleving te helpen)
o Om een goede psycholoog te zijn moet je voldoende kennis (over het vakgebied) en
kunde (vaardigheid om kennis toe te passen) hebben
o Door kritisch na te denken over wat wetenschap is, en of psychologie een
wetenschap is, hopen we dat je beter inzicht krijg in psychologie als wetenschap,
waardoor jullie betere wetenschappers worden
o Daarnaast willen we een kritische houding aanleren, je moet weten waarom je iets
doet als psycholoog en of je eventueel jezelf kunt betrappen op foutieve
kennis/handelingen → kritisch denken over eigen wetenschap + denken is nog niet zo
eenvoudig
➔ Filosofie is dus (o.a) een kritische reflectie, en daar heb je kennis & kunde voor
nodig, en hiermee willen we ons karakter beter vormen
,Epistemologie = kennisleer
- Philosophy of knowledge
- Wetenschapsfilosofie begon met een epistemologie
- Epistemologie stelt 3 vragen:
1) Wat is (zekere) kennis?
2) Hoe kunnen we die kennis rechtvaardigheden?
3) Wat is de bron van kennis?
- M.b.t. deze kwesties zijn traditioneel 2 posities ingenomen:
1. Rationalisme: echte kennis afkomstig van de ratio/rede/het verstand
2. Empirisme: echte kennis is afkomstig van de zintuiglijke ervaring
➔ Beantwoorden beide: kunnen we echte kennis hebben = ja
▪ Maar op welke manier verschillen ze over
▪ → scepticisme (geen echte kennis mogelijk, weten niks zeker)
Beginnen met Grieken / antieke tijd
Scepticisme
- Zelfs dat we niks zeker weten, weten we niet zeker
- Er is geen kennis mogelijk → maar dan zou wetenschap nutteloos zijn → riep natuurlijk veel
verzet op
- Scepticisme: ‘Perhaps the conclusions must even be that we do not know anything at all, and
never will’
Socrates op het markplein
- ‘’Wat weet je zeker?’’ → ‘’Hoe weet je dat dan zeker?’’ → vroeg door tot men niet meer kon
zeggen waarom ze iets zeker wisten → Dus moesten toegeven dat ze het dus eigenlijk niets
zeker wisten
- Stelt vraagtekens bij de gevestigde (vaak mythologische) opvattingen
o Socrates werd veroordeeld + uitgemaakt voor atheïst (bestaan Goden weten we dan
ook niet zeker) → ter dood veroordeelt voor kritisch denken
Weten we dan niets zeker?
Rationalisme
→ Tegenstanders sceptici
- Centrale bewering: echte kennis komt (deels) voort uit het goed gebruiken van je verstand
(ratio; of wordt aan die ratio getoetst)
o Ratio is bron van kennis, hebben we altijd nodig
- Geassocieerde bewering: er bestaat ingeboren kennis (= nativisme: bij geboorte al kennis)
o Plato: bij geboorte heb je alle kennis al
o Descartes: zwakt dit af, er is ingeboren kennis én verworven kennis
,Rationalist #1 – Plato
- Bron van kennis is ratio en bij geboorte bezit je alle kennis al → vreemd want je hebt
hartstikke veel moeten leren = Plato lijkt het onjuist te hebben
➔ Stapje terug:
o Socrates geloofde niet meer in mythische/goddelijke verklaringen, dan geen
verklaring meer voor bijv. onweer
o Plato leerling van Socrates → was het hier mee eens, MAAR zegt dat er wel kennis
over de wereld mogelijk is!
o Moest weer vanaf begin beginnen, had geen zelf geen wetenschap op om te steunen,
vandaar dat zijn verklaring voor ons wat mythisch aandoet
- Leren is herinneren = anamnèsis
o Je hebt alle kennis al, dus als je iets nieuws leert is dit eigenlijk niks nieuws, je
herinnert kennis → to learn is to remember; new knowledge doesn't exist
- M.a.w. je doet nooit nieuwe kennis op (Maar dit wist je toch niet? Dus lijkt nieuwe kennis te
zijn) → Plato ongelijk
- Vraag: waarom zeg hij dat?
o Plato geloofde in reïncarnatie
▪ Wat wij hieronder verstaan is een vorig leven als ander levend wezen in de
geschiedenis (verplaatsen van ziel)
▪ Plato bedoelt dat voordat je geboren werd, je ziel in een andere wereld was
→ in de ideeënwereld! Waar echte ideeën/kennis is → bij geboorte wordt
de ziel geplaatst in fysisch lichaam en vergeet je alle kennis (bij sterven gaat
ziel weer terug naar ideeënwereld)
Epistèmè (echte kennis) vs. Doxa (slechts overtuiging/mening)
- Epistèmè = kennis van hoe de dingen zijn (hoe de wereld in elkaar zit)
o Echte kennis
- Doxa = mening over hoe de dingen zijn
o Slechts overtuiging/mening
➔ Plato: kennis is een ware en gerechtvaardigde overtuiging (Dooremalen, et al.,
2021)
- Overtuiging/opvatting over de wereld (belief) → bijv. dat de maan rond is kan alleen kennis
zijn als:
1) De overtuiging waar is (maan is rond)
2) Je kunt uitleggen hoe je weet dat de maan rond is (differentiatie met goed gokken)
Plato reageert op Heraclitus
Heraclitus:
- Panta rhei (alles stroomt, in flux)
o Je kunt niet 2x in een rivier stappen, want is niet meer hetzelfde
- Als in onze wereld (= de wereld die we met onze zintuigen waarnemen), alles continu
verandert → dan is er niets, alles wordt
o Niks is er in de zin van zijn
o Heraclitus → Parmenides (alles wat echt is, is onveranderbaar)
o Kennis over hoe dingen zijn (epistèmè) is dus niet mogelijk
→ Als je kennis wil verwerven met zintuigen (empirisme), kom je dus uit op
scepticisme
, Difference between being and becoming (zijn, Parmenides vs. worden, Heraclitus)
o Parmenides: senses mislead human beings into thinking that things are changing all
the time. Underlying all the change and movement that we pick up with our senses,
there is a permanent and unchanging reality. Nothing ever really changes: if
something changes, it no longer is. Everything is, nothing becomes. We must rely on
reason to discover the unchanging truths about eternal reality
o Heraclitus: With the perceived world in constant flux, our perceptions, and hence our
knowledge, will always vary. Knowledge becomes relative to the observer and his own
perceptions and beliefs (Dooremalen et al., 2021)
→ Plato: mixte ideeën van Heraclitus en Parmenides:
- Met zintuigen kom je niet verder dan een mening, je denkt kennis te hebben maar dat klopt
niet (vermeende kennis), omdat alles constant verandert! → Empirisme
o En dan kunnen we enkel doxa verwerven, geen epistèmè!
- Daarnaast: moet er dus een andere wereld zijn die onveranderbaar blijft volgens Plato
Plato’s allegorie van de grot
- Wilde geen scepticisme
- Verdubbelt als het ware de wereld:
o We hebben de ene wereld, degene die we waarnemen, met verschijnselen, welke
constant veranderen → als we kennis willen verwerven kunnen we dus niet naar
deze wereld kijken
o Zoeken dus naar een andere wereld, deze wereld is er een die onveranderbaar is, dit
is de ideeënwereld → is eigenlijk de echte wereld
Voorbeeld
- In de wereld die we waarnemen met onze zintuigen, hebben we stoelen, maar deze kunnen
stuk (zijn veranderbaar!) → Dus een stoel is dus eigenlijk niet bestaand
- Maar de idee, het concept stoel is onveranderbaar
o Wij denken dat begrippen in ons hoofd zitten, maar Plato zegt dat die concepten
zoals stoel en tafel juist uit de ideeënwereld komen
- → De wereld die waarnemen is dus een schaduwwereld van de echte wereld/de
ideeënwereld
o Schaduw van een stoel is niet de echte stoel, stoelen die we hier kennen zijn een
afspiegeling van de idee stoel uit de ideeënwereld
Bron:https://ralfvanlieshout.com/2019/11/15/plato-zat-al-op-facebook/
- Allegorie van de grot: Mensen zijn gevangen + getekend in een grot → Kijken naar de
grotwand waar schaduwen op te zien zijn, komen van een groot vuur boven hen die ze niet
kunnen zien → Tussen het vuur en de grotwand wordt een stoel gehouden die dus de
schaduwen veroorzaken
