Inhoudsopgave
H1: Het karakter en de plaats van de systeemtheorie...........................................................................................................................................3
1.1.1 Psychoanalyse..........................................................................................................................................................................................3
1.1.2 Behaviorisme............................................................................................................................................................................................3
1.1.3 De humanistische psychologie.................................................................................................................................................................4
1.1.4 De systeemtheorie...................................................................................................................................................................................4
1.2.1 De systeemtheorie heeft een constructivistische basis.....................................................................................................................4
1.2.2 Geschiedenis van de theorie en praktijk van de systeembenadering................................................................................................4
1.2.3 Het ‘kader’ en ‘context’ als kernbegrippen........................................................................................................................................4
1.2.4 De belangrijkste uitgangspunten van de systeemtheorie..................................................................................................................5
1.2.5 Individueel gedrag geplaatst in de context van voortdurende interactie..........................................................................................5
1.2.6 Informatie als kernbegrip...................................................................................................................................................................5
1.2.7 Feedback als specifieke vorm van informatie binnen het systeem...................................................................................................5
1.2.8 herhaling, beperking, voorspelbaarheid, redundantie en patroon....................................................................................................5
1.2.9 Communicatie als voertuig van de informatie binnen systemen.......................................................................................................5
1.3 vergelijkingen tussen de eerdere psychologische stromingen en de systeemtheorie.........................................................................5
1.3.8 Circulaire causaliteit in het licht van de geschiedenis........................................................................................................................6
1.3.9 Het naast elkaar bestaan en het elkaar aanvullen van theorieën......................................................................................................6
1.4 Een ander soort theorie: het metakarakter van de systeemtheorie....................................................................................................6
PowerPoint les 1:..............................................................................................................................................................................................6
H2 Het systeembegrip en de belangrijkste kenmerken van open systemen.........................................................................................................7
2.1 Het begrip systeem: een definitie...............................................................................................................................................................7
2.2 Niveaus waarop systemen en hun delen geformuleerd kunnen worden..................................................................................................7
2.3 Het tijdselement..........................................................................................................................................................................................7
2.4 Totaliteit of systeemsamenhang.................................................................................................................................................................7
2.5 Niet optelbaarheid......................................................................................................................................................................................7
2.6 subsysteem..................................................................................................................................................................................................8
2.7 Coalitie.........................................................................................................................................................................................................8
2.8 homeostase.................................................................................................................................................................................................8
2.10 De omgeving van het systeem..................................................................................................................................................................8
2.11 Het proces van input, throughput en output van energie en informatie, 2.11.1, 2.11.2 en 2.11.3...................................................8
2.12 Systemen als kringlopen van gebeurtenissen.....................................................................................................................................9
2.13 Organisatie en differentiatie................................................................................................................................................................9
PowerPoint les 2................................................................................................................................................................................................9
H10.1 Gezinsfenomenen, gezinsrollen en gezinsstructuren................................................................................................................................10
10.1 Gezinsfenomenen, gezinsrollen en gezinsstructuren.............................................................................................................................10
10.1.1 Gezinsrollen en –posities.....................................................................................................................................................................10
10.1.2 De grens tussen het ouderlijk subsysteem en het subsysteem van de kinderen................................................................................10
PowerPoint les 3:..................................................................................................................................................................................................11
H10.1 Gezinsfenomenen, gezinsrollen en gezinsstructuren................................................................................................................................11
10.1.3 Gezinsmythen en-geheimen................................................................................................................................................................11
10.1.4 Open en minder open systemen..........................................................................................................................................................12
10.1.5 Systeemdynamiek: verandering van het onderling samenhangende systeem...................................................................................12
10.1.6 Het emotionele krachtenveld binnen het gezin..................................................................................................................................12
1
, 10.1.7 De levenscyclus van het gezin..............................................................................................................................................................12
10.1.8 Het systeem als deel van een omvangrijker systeem..........................................................................................................................13
PowerPoint les 4:..................................................................................................................................................................................................13
Hoofdstuk 3 t/m 9 uitgangspunten m.b.t de interactie binnen een systeem......................................................................................................13
SYSTEEMANALYSESYSTEEMHYPOTHESEN SYSTEEMDOELEN...............................................................................................................................15
Hoofdstuk 10.2 t/m 10.3.7...................................................................................................................................................................................16
10.2.1 Eerst de aandacht voor concrete problemen.................................................................................................................................16
10.2.2 Hulpverlening aan gezinnen is gericht op het systeem..................................................................................................................16
10.2.3 De aangemelde cliënt.....................................................................................................................................................................17
10.3 Enkele interventies uit de methodiek van de gezinshulpverlening........................................................................................................17
10.3.1 Werken aan het betrekkingsklimaat..............................................................................................................................................17
10.3.3 De profilering van de grens tussen het ouderlijk subsysteem en het subsysteem van kinderen..................................................18
10.3.4 Systeemverandering door het stellen van communicatieregels....................................................................................................18
10.3.5 Heretiketteren van situaties en gedragingen.................................................................................................................................18
10.3.6 Herformuleren van niet-werkende interpuncties..........................................................................................................................19
10.3.7 Circulaire vragen stellen.................................................................................................................................................................19
PowerPoint les 7.............................................................................................................................................................................................19
Uitwerkingen werkmodel:....................................................................................................................................................................................20
Opdracht week 2:............................................................................................................................................................................................20
Opdracht werkmodel week 3:.........................................................................................................................................................................22
2
,H1: Het karakter en de plaats van de systeemtheorie
Les 1 systeemtheorie
1. Keuze van theoretische stromingen zijn subjectief.
2. Beknopte typeringen van de stromingen doen onvoldoende recht aan de rijkdom en reikwijde.
3. Algemene systeem theorie is een metatheorie ,op hogere abstractie niveau dan ‘gewone’ inhoudelijke theorieën.
Systeemtheorie is een wijze van denken en benaderen.
1.1.1 Psychoanalyse
Sigmund Freud
Psychoanalyse (processen binnen iemand zijn persoonlijkheid) bestaat uit:
1. Psychoanalytische theorie: bekijkt de werking van psychische processen van de mens, die voor een deel onbewust zijn en
bepaald worden door verdringing en afweermechanismen.
- Afweer; onaanvaardbare pijn, pijnlijke of angst verwekkende bewustzijnsinhouden, die verbandhouden met seksuele en
agressieve driften.
2. Psychoanalytische therapie: de vorm van therapeutisch handelen op een psychische manier beïnvloedingsmiddelen worden
aangewend om stoornissen te vinden en op te heffen met als doel ziekten te genezen (zonder medische/medicinale).
Seksuele en psychische ontwikkeling van mensen hangt nauw samen volgens Freud, de drie ontwikkelingsfase:
1. Orale fase
2. Anale fase
3. Fallische of genitale fase
->als een fase niet goed doorlopen is, wordt het mee genomen naar de volgende fase, dit kan leiden tot een
persoonlijkheidsstoornis of psychische aandoening (angst/depressie).
Freud 1880 tot 1915 (verstikkende preutsheid, burgerlijk cultuurpatroon): in een samenleving moeten seksuele driften van de mens op een
bepaalde wijze worden ingeperkt en ingepast in de normen en waarden.
- Te veel ingeperkt-> kan leiden tot psychische problemen of geestesziekten
- Te weinig beheersing-> losbandigheid of ongeremd gedrag
Persoonlijkheidsmodel:
- Es; driften, impulsen en seksualiteit. Vraagt continu aandacht, heeft sturende en coördinerende functie.
- Het Ich; gedeelte van de persoonlijkheid, normen waarde, gebonden en verbonden van de samenleving verinnerlijkt.
- Uber-ich; toezicht gedrag, oefent de sociale de controle uit, alle voorschriften, regels en verbonden die hem geleerd zij
door bijv. ouders school etc.
Het moet laveren tussen Es en Uber-ich.
Het onbewuste:
- Doel van zijn psychoanalytische therapie: mensen in staat te stellen elementen uit hun onbewuste levenssfeer bewust te
worden en een plek te geven binnen kennende bewust zijn. Essentie-> de mens moet tijdens zijn leven in het reine zien te
komen met twee principes:
1. Het lustprincipe; zoveel mogelijk genieten van het leven.
2. Realiteitsprincipe; niet altijd feest en grenzen stelt aan het lustprincipe.
Het laveren tussen Lust en realiteitsprincipe is gebonden waarbij Ich het stuurman is.
1.1.2 Behaviorisme
Ivan Pavlov, Burrhus Skinner (belangrijkste vertegenwoordiger).
Uitgangspunt: we moeten het doen met wat er te zien is, waarneembare menselijk gedrag. Dit uitgangspunt wordt gedeeld met
de systeemtheorie.
Waarneembaar gedrag, een theorie over de wijze hoe mensen leren:
- Tabula rasa, onbeschreven blad.
- Aangeleerd gedrag en ongewenst gedrag wordt afgeleerd.
- Begrippen die verwijzen naar het bewuste en onbewuste leerproces; conditionering, stimulus, respons en bekrachtiging.
Ivan Pavlov-> Klassieke conditionering (honden experiment).
Burrhus Skinner -> Operante conditionering (ratten programmeren). Gedragstherapie, gewenst gedrag aan te leren en ongewenst gedrag
af te leren.
- Kortdurend en de resultaten waarneembaar en meetbaar.
3
, 1.1.3 De humanistische psychologie
Abraham Maslow
Uitgangspunt: nadruk op de menselijke mogelijkheden, de mogelijkheid van de mens om te kiezen en aangeboren om aan groei en zich te
ontplooien.
- Heeft zich bezig gehouden met wat mensen kunnen en de menselijke mogelijkheden zijn.
- Vijf typen menselijke behoeften, behoefte van de ‘lagere’ type eerst bevredigend moet zijn voordat de behoefte van een
‘hogere’ behoefte gerealiseerd kan worden.
Behoeftehiërarchie:
- De eerste vier behoefte-> ‘deficiëntiebehoeften’, hebben te maken met het
ervaren tekorten, tijdelijk bevredigd kunnen worden.
- De laatste is van een andere aard, die kan nooit volledig bevredigd worden,
dat proces kent geen einde.
- Volgens Maslow ligt het zin van het leven in transcendentie, de mystiek (een
wording met goddelijke zoals bijv. spiritualiteit, religie), het immateriële.
Het existentialisme:
- Sarte.
- Benadrukt de vrijheid van de mens als bestaansgrond en stelt dat de mens het maken van keuzes in zijn leven belangrijkste
mogelijkheid en belangrijkste opdracht.
- Hij mag niet alleen kiezen, hij moet kiezen.
Humanistische psychotherapie:
- Carl Rogers; gaat ervanuit dat een cliënt door eigen inzicht en op eigen kracht controle krijgt op zijn situatie krijgt.
- Clientgerichte therapie, veel ruimte, begrip, welwillende aandacht en ondersteuning.
1.1.4 De systeemtheorie
De drie hierboven genoemde stromingen zijn gericht op het individu, de systeemtheorie richt zich op het individu in zijn omgeving tot
onderwerp.
- Basis van het systeemtheorie in het constructivisme.
1.2.1 De systeemtheorie heeft een constructivistische basis
Realisme-> objectieve kennis: Waarnemen, meten, aanraken en onderzoeken van objecten die ons ware kennis van de werkelijkheid
verschaft.
Constructivisme-> subjectieve kennis: werkelijkheid die wij zelf maken en construeren. Door onze gedachten, creativiteit, wanen, angsten
en dwanggedachten. Fundamenteel gegeven in de sociale wetenschappen in het algemeen.
Relabeling/heretiketting: wijze van werken van therapeuten om negatieve denkwijze, andere gedachten en gevoelens aan te reiken, die
hen gelukkig maakt.
1.2.2 Geschiedenis van de theorie en praktijk van de systeembenadering
Geschiedenis van de theorie:
- Jaren veertig van de twintigste eeuw, Ludwig van Bertalanffy: synthetische of holistische wijze, naar dingen en elementen
kijken.
- Jaren 50, verbreedt hij de theorie tot een benadering die bruikbaar is voor alle wetenschap-> Algemene Systeem Theorie
(AST).
- Fundament van systeemtheorie denken binnen de sociale wetenschap-> 1956 artikel van Amerikaan Gregory<-
disfunctioneren van personen niet vanuit binnen onderzocht, maar binnen hun omgeving of systeem.
- 1966 boek The social psychology of orgaizations gepubliceerd.
- 1967 boek in New York -> is belangrijk geweest voor de verspreiding van het systeemtheoretische gedachtegoed in de VS
en West Europa.
- 1970 bekend in Nederland.
Grote veranderingen in de praktijk: praktijk van de kinderbescherming, ondersteuningen aan gezinnen en voor de beslissingen
van kinderrechters (blz. 14 uitgebreidere uitleg).
1.2.3 Het ‘kader’ en ‘context’ als kernbegrippen
Systeemtheorie:
- Een individu is onderdeel van een geheel (context) .
- Bredere blik dan alleen op het individu geeft meer informatie.
- Individu wordt beïnvloed door anderen en andersom.
4
