SOCIALE PSYCHOLOGIE
PSYCHOLOGIE JAAR 1
Pagina 1 van 50
,INHOUD
Hoofdstuk 1: inleiding tot de sociale psychologie ................................................................................................... 3
Hoofdstuk 2: methodologie: hoe doen sociaal psychologen onderzoek? .............................................................. 7
Hoofdstuk 3: sociale cognitie: hoe we denken over de sociale wereld ................................................................ 12
Hoofdstuk 4: sociale perceptie: hoe we andere mensen waarnemen en begrijpen ............................................ 15
Hoofdstuk 5: het zelf: onszelf begrijpen in een sociale context ........................................................................... 20
Hoofdstuk 6: cognitieve dissonantie en de behoefte om ons zelfbeeld te beschermen ...................................... 24
Hoofdstuk 7: attitudes en attitudeverandering: gedachten en gevoelens beïnvloeden ...................................... 27
Hoofdstuk 8: conformisme en gehoorzaamheid: sociale invloed en aanpassing van gedrag .............................. 32
Hoofdstuk 9: groepsprocessen: invloed in sociale groepen.................................................................................. 34
Hoofdstuk 10: Aantrekkingskracht en relaties: van eerste indrukken tot hechte relaties ................................... 39
Hoofdstuk 11: prosociaal gedrag: waarom helpen mensen? ............................................................................... 42
Hoofdstuk 12: agressie en agressief gedrag.......................................................................................................... 44
Hoofdstuk 13: vooroordelen: oorzaken en oplossingen ....................................................................................... 47
Pagina 2 van 50
,HOOFDSTUK 1: INLEIDING TOT DE SOCIALE PSYCHOLOGIE
Psychologie is de wetenschap van het gedrag en het innerlijke leven (gedachten en
gevoelens) van mensen. Sociale psychologie is de wetenschappelijke studie naar de manier
waarop de gedachten, gevoelens en het gedrag van mensen worden beïnvloed door de
aanwezigheid van anderen. Mensen worden beïnvloed door de expliciete of impliciete
aanwezigheid van anderen.
Expliciete aanwezigheid = werkelijke aanwezigheid van anderen.
Impliciete aanwezigheid = ingebeelde aanwezigheid van anderen, bijvoorbeeld als je aan
iemand denkt.
De kern van sociale psychologie is de sociale invloed. Sociale invloed is het effect dat de
woorden, daden of alleen al de aanwezigheid van andere mensen hebben op onze
gedachten, gevoelens, houdingen of gedrag.
Sociaal psychologen proberen op een wetenschappelijke manier antwoorden te vinden op
vragen over sociaal gedrag, zelfs als die gaan om het grote menselijke mysterie, de liefde.
Ook proberen sociaal psychologen sociale invloed op een andere manier te begrijpen dan op
basis van gezond verstand of volkswijsheid.
Binnen de klinische psychologie en de persoonlijkheidspsychologie staat het individu
centraal, voor sociaal psychologen staat het individu in de context van een sociale situatie
centraal. Individuele verschillen zijn die aspecten van de persoonlijkheid die mensen
onderscheiden van anderen. Sociaal psychologen proberen een idee te krijgen van hoe
individuen sociale situaties construeren.
Construct = de manier waarop mensen de sociale wereld waarnemen, begrijpen en
interpreteren.
Bronnen van constructen
De behoefte om een positieve kijken op onszelf te houden
o Zelfverheffingsmotief
De behoefte om de wereld accuraat waar te nemen
o Accuraatheidsmotief
Biologische drijfveren
o Zoals honger en dorst
Psychologisch niveau
o Angst of de belofte van liefde, goedkeuring en andere beloningen waarbij
sprake is van sociale uitwisseling
Behoefte aan controle
Pagina 3 van 50
,Sociaal psychologen ontwikkelen verklaringen voor sociale invloed aan de hand van de
empirische methode, zoals het doen van experiment waarvoor zij hypothesen opstellen en
de te bestuderen variabelen zorgvuldig beheersen. De empirische methode is een op
waarneming en/of onderzoek gebaseerde methode voor het toetsen van hypothesen. Een
determinant is een bepalende factor in een bepaalde ontwikkeling of toestand.
Perspectieven in de sociale psychologie:
Evolutionair perspectief
Socio-cultureel perspectief
Sociaal leren perspectief
Binnen het evolutionair perspectief wordt sociaal gedrag verklaard door te kijken hoe
genetische factoren over de eeuwen heen zijn aangepast om de overlevings- en
voorplantingskansen te vergroten. Natuurlijke selectie is het proces waarbij belangrijke
eigenschappen die gunstig zijn voor de overleving worden doorgegeven aan het nageslacht.
Evolutie helpt menselijk gedrag te verklaren doordat mensen veel gemeen hebben met
dieren, en omdat sommige menselijke gewoonten universeel zijn.
Socio-culturele perspectief houdt in dat sociaal gedrag verklaard wordt door te kijken naar
de invloed van grotere sociale groepen. Dit is bijvoorbeeld de invloed van de groep waarin je
opgroeit en waarin jij beweegt. Cultuur helpt menselijk gedrag te verklaren doordat
sommige gewoonten, tradities en gedragingen, zoals eetgewoonten en begroetingen,
verschillend en afhankelijk zijn van de culturele context. Cross-cultureel onderzoek is
onderzoek dat is opgezet met het oog op het analyseren van gelijkenissen en verschillen
tussen mensen uit verschillende culturen.
Binnen het sociaal leren perspectief wordt sociaal gedrag verklaard door te kijken hoe
leerervaringen in het verleden toekomstig gedrag kunnen voorspellen. Sociaal leren helpt
menselijk gedrag te verklaren doordat mensen geneigd zijn om gedrag te imiteren van
rolmodellen.
Er is interactie tussen de verschillende perspectieven, het ene perspectief is niet beter dan
het andere. Een voorbeeld hiervan is taal, dit bestaat uit de evolutietheorie en het socio-
culturele perspectief.
De grondlegger van de sociale psychologie is Kurt Lewin. Hij ontwikkelde een formule om
het gedrag van mensen te begrijpen:
B = f(P x E)
B = behavior
F = functie
P = person
E = environment
Pagina 4 van 50
,Deze formule stelt dat gedrag nooit te wijten is aan alleen de persoon, maar dat er altijd
rekening gehouden moet worden met de situatie waarin die persoon zich bevindt.
Persoon x omgeving beïnvloeden elkaar vanaf het moment dat je geboren bent. Persoon x
situatie heeft invloed op jouw gedrag. Bijvoorbeeld dat je bepaalde dingen wel/niet doet in
de aanwezigheid van anderen, of jouw normen. Situatie x persoon houdt in dat wij als
persoon ook invloed hebben op een situatie.
Niet iedereen ervaart situaties op dezelfde manier. Gestaltpsychologie ging hier verder op
in. Zij bestudeerde de subjectieve manier waarop een object in de geest van mensen
verschijnt. Naïef realisme is de overtuiging dat we dingen waarnemen zoals ze echt zijn,
daarbij onderschattend hoeveel we van dat wat we zien, interpreteren of verdraaien. Wij
zijn niet objectief in de manier waarop wij ervaringen beleven.
Basale motieven voor naïef realisme zijn:
Zelfverbeteringsmotief/zelfverheffingsmotief
Accuraatheidsmotief
Het zelfverbeteringsmotief of zelfverheffingsmotief houdt in dat mensen een goed gevoel
willen hebben over zichzelf. Ze hebben de voorkeur voor informatie die hen in een goed
daglicht stelt, ofwel voor informatie die hun zelfwaardering doet stijgen.
Het accuraatheidsmotief houdt in dat mensen een correct beeld willen hebben over zichzelf.
Het gaat dus over de behoefte van mensen om een beeld te creëren dat zo veel mogelijk
overeenkomt met de werkelijkheid.
Er bestaan illusies in ons brein om het accuraatheidsmotief en het zelfverbeteringsmotief in
overeenstemming te brengen met elkaar:
Beter-dan-gemiddeld effect
o De neiging om onze eigen capaciteiten te overschatten
Onrealistisch optimisme
o Het onderschatten van de kans op een slechte gebeurtenis, en het
overschatten van de kans op een positieve gebeurtenis
Vals consensus effect
o Jouw slechte eigenschappen generaliseren
o Denken dat jouw slechte eigenschappen dus voor iedereen gelden
Vals uniciteitseffect
o Denken dat jouw goede eigenschappen uniek zijn en dus niemand anders die
heeft
Pagina 5 van 50
,De fundamentele attributiefout of correspondentievertekening is de neiging om de mate
waarin iemands gedrag wordt veroorzaakt door de rol van persoonlijke eigenschappen en
andere interne factoren te overschatten, en de rol van externe, situationele factoren te
onderschatten. Attributie is het toeschrijven van oorzaken aan het eigen of andermans
gedrag en het daarmee voorzien van verklaringen.
Het behaviorisme is een psychologische stroming die ervan uitgaat dat je, om menselijk
gedrag te kunnen begrijpen, slechts hoeft te kijken naar de bekrachtigende of straffende
eigenschappen van de omgeving.
Fenomenologie is een filosofische stroming die probeert door de geestelijk-intuïtieve
beschouwing (directe ervaring) van de dingen, niet door rationele kennis, de wereld en het
wezen der dingen te beschrijven.
Zelfwaardering is de beoordeling van mensen van wat ze zelf waard zijn. Dat wil zeggen, de
mate waarin ze zichzelf als goed, competent en fatsoenlijk zien. Positieve zelfwaardering is
een positieve waardering van zichzelf, dat wil zeggen: zichzelf beschouwen als bijvoorbeeld
goed, competent en beschaafd.
We zijn vaardig in sociale cognitie: het selecteren, interpreteren, onthouden en gebruiken
van sociale informatie om te oordelen en te beslissen. In andere woorden betekent sociale
cognitie hoe mensen denken over zichzelf en de sociale wereld.
Onderzoekers die sociale cognitieve processen onderzoeken, nemen als uitgangspunt dat
alle mensen de wereld zo accuraat mogelijk proberen waar te nemen en gaan dus uit van
het accuraatheidsmotief. Zij beschouwen mensen als amateurdetectives die hun best doen
om hun sociale wereld te begrijpen en te voorspellen.
Soms beïnvloeden onze verwachtingen over de sociale wereld ons vermogen om die wereld
accuraat waar te nemen. Selffulfilling prophecy houdt in dat je bepaald gedrag van jezelf of
iemand anders verwacht, dus dat je handelt op de manier waarmee je verwachting waarheid
wordt.
Pagina 6 van 50
, HOOFDSTUK 2: METHODOLOGIE: HOE DOEN SOCIAAL
PSYCHOLOGEN ONDERZOEK?
Het fundamentele principe van de sociale psychologie is dat veel maatschappelijke
problemen, zoals de oorzaken van en reacties op geweld, wetenschappelijk bestudeerd
kunnen worden.
Sociaal psychologen ervaren meerdere problemen:
Imago van de sociale psychologie
o Is psychologie gewoon gezond verstand?
o Hindsight bias
Slechte onderzoekspraktijken
o Fraude, denk aan Diederik Stapel
o Replicatiecrisis
Onethisch onderzoek
o Zimbardo: stanford prison experiment
o Milgram
Hindsight bias is de neiging van mensen om hun vermogen om een uitkomst te voorspellen
te overdrijven nadat ze te weten zijn gekomen hoe die uitkomst eruitziet.
Replicatiecrisis houdt in dat als onderzoekers onderzoeken uit het verleden opnieuw gaan
uitvoeren, ze soms anderen resultaten vinden. Dit is problematisch, want ze baseren dingen
op die eerder resultaten.
Nu zijn er veel betere onderzoeksmethoden
Replicaties
Meta-analyses
Open science
Een replicatie is een herhaling van het onderzoek met proefpersonen uit een andere
populatie of in een andere setting. Dit is de ultieme test voor externe validiteit. Dit doen we
om te bewijzen dat de theorie nog klopt.
Meta-analyse is een statistische techniek waarmee je het gemiddelde van de resultaten van
2 of meer onderzoeken berekent om te zien of het effect van een onafhankelijke variabele
betrouwbaar is.
Open science houdt in dat de data en materialen die je hebt gebruikt voor jou onderzoek
openbaar zijn. Hierbij preregistreren onderzoekers hun hypothese en zijn ze erge open over
de manier waarop ze onderzoek doen.
Pagina 7 van 50
