Psychopathologie Kind en Jeugdige
College 1
H1 Het vakgebied kinder- en jeugdpsychiatrie
De kinder- en jeugdpsychiatrie is een medisch specialisme wat zich bezig houdt met het
diagnosticeren en behandelen van kinderen en jeugdigen met psychische stoornissen. Een psychische
stoornis is een samenstel van problemen op het gebied van de cognitieve functies, de
emotieregulatie of het gedrag van een persoon. Gaan vaak samen met lijden en/of sociaal
disfunctioneren.
Volgens DSM-5 is een psychische stoornis een ‘syndroom, gekenmerkt door klinisch significante
symptomen op het gebied van de cognitieve functies, de emotieregulatie of het gedrag van een
persoon, dat een uiting is van een disfunctie in de psychologische, biologische, of
ontwikkelingsprocessen die ten grondslag liggen aan het psychische functioneren. Psychische
stoornissen gaan gewoonlijk gepaard met significante lijdensdruk en/of beperkingen in het
functioneren op sociaal of beroepsmatig gebied of bij andere belangrijke bezigheden.’
Psychopathologie wordt gedefinieerd als de wetenschap van het geestelijk of psychisch lijden. Maar
eigenlijk is er geen goede definitie. Psychiatrie wordt soms getypeerd als toegepaste wetenschap,
terwijl psychopathologie slaat op de theoretische en empirische kennis van psychische stoornissen en
processen die tot stoornissen leiden. Deze 2 gaan hand in hand.
De ontwikkelingsbenadering in de psychopathologie (ontwikkelingspsychopathologie) is een manier
om de belangrijkste vragen te formuleren over het ontwikkelingsverloop van normaal en afwijkend
gedrag.
Bij kinder- en jeugdpsychiatrie gaat het niet alleen om het individuele kind, maar ook om het gezin.
Het is een monodisciplinair vak, maar kinder- en jeugdpsychiatrische instellingen werken
multidisciplinair. Richt zich op psychiatrie van 0-18-jarigen.
De psychiatrie voor kinderen en jeugdigen verschilt op essentiële punten van de psychiatrie voor
volwassenen:
- kinderen en jeugdigen zoeken meestal niet zelf hulp voor hun problemen
- kinderen en jeugdigen zijn afhankelijk van het gezin en hun functioneren houdt vaak direct verband
met de gezinssituatie
- bij het beoordelen van problemen bij kinderen en jeugdigen speelt de ontwikkeling een centrale rol
- bij het diagnostisch onderzoek van kinderen en jeugdigen worden gegevens van andere informanten
dan de patiënt zelf sterk meegewogen
- interventietechnieken en de organisatie van zorg voor kinderen en jeugdigen wijken af van die voor
volwassenen.
Psychopathologie is abnormaliteit. Deze abnormaliteit kan je op verschillende gebieden zien en
definiëren o.b.v.:
- Statistische afwijking
Meer of minder dan gemiddeld. Maar zeldzaam gedrag hoeft geen probleem te zijn. En de context
blijft buiten beschouwing.
- Mate van disfunctie
Zekere mate van disfunctie in gedrag in schools en sociaal functioneren. Bijv. bij een depressie. Maar
er zijn geen objectieve criteria voor en het is niet altijd zichtbaar.
,- Psychisch lijden
Maar kinderen kunnen psychisch leiden niet altijd verwoorden. Én gedragsproblemen gaan niet altijd
samen met ervaren psychisch lijden.
- Culturele deviantie
Overtreden van maatschappelijke normen en waarden. Maar deze normen variëren per cultuur.
- Rigiditeit
Terugkerende inflexibele gedachten en gedragingen in bijna alle situaties. Bijv. bij kinderen met
autisme, als een situatie veranderd. Maar rigiditeit en inflexibiliteit zijn vage en moeilijk te
operationaliseren termen. En al te flexibel is ook niet gezond.
- Schadelijk disfunctioneren
Een interne functie werkt niet naar behoren én dit veroorzaakt schade/leed. Veel gedragingen die
disfunctioneel lijken zijn gepast of te verklaren vanuit de context van een kind. Maar: afwijkend
gedrag moet berusten op een disfunctie, maar disfunctie wordt vervolgens geoperationaliseerd in
termen van afwijkingen in het gedrag.
DSM
Hoe ontstaan DSM-classificaties? BOGSAT: bunch of guys sitting around a table.
DSM wordt gezien als een handboek van omgekeerde etiquette. Wordt sociaal wenselijk gedrag niet
verward met gezondheid?
Steeds meer gedragingen en emoties worden als stoornis gezien in de DSM.
Je kan overal eigenlijk wel een stoornis opplakken. Belangrijk dat je hier niet in doorschiet.
Voordelen DSM:
- Wetenschappers en behandelaars spreken dezelfde taal. Communicatie over categorieën mogelijk.
- Onderzoek naar oorzakelijke factoren van omschreven stoornissen mogelijk.
- Onderzoek naar effecten van verschillende behandelmethoden mogelijk.
Nadelen DSM
- Onduidelijk onderscheid tussen verschillende categorieën: veel comorbiditeit
- Onduidelijk onderscheid normaal vs. gestoord
- Niet iedereen past in een hokje
- Niet onafhankelijke verstrengeling tussen kennis en macht.
Farmaceutische bedrijven spelen in op grote aantal stoornissen.
- Reïficatie
- Realisme: Er bestaan depressies. Aangezien ze bestaan zijn ze beschreven in de DSM. DSM
classificaties komen overeen met een in de natuur bestaande ordening. We hebben de
stoornissen ontdekt.
- Normalisme: symptomen zijn er al wel, maar wij maken er stoornissen van. DSM
classificaties zijn mensenwerk en dus arbitrair.
- Pragmatisme: ik zie dit en daar doe ik dat bij. Ik zie symptomen en dit zien we als stoornis.
We hebben de stoornissen gemaakt o.b.v. wat we zien.
Reïficatie is het fenomeen dat er vanuit symptomen een aantal ziektebeelden zijn gemaakt. Zo is het
makkelijker te benoemen.
,Gevolgen voor reïficatie in de psychiatrie:
- neiging tot cirkelredeneringen
- overwaardering DSM-classificaties
- Namen van categorieën aanzien voor oorzaken van ongewenste emoties/gedragingen
H6 Aandachtsdeficiëntie-/hyperactiviteitsstoornis
Inleiding
ADHD: attention deficit hyperactivity disorder.
Diagnostische kenmerken
De diagnose ADHD wordt aan de hand van observeerbare gedragssymptomen gesteld (subjectief).
Een symptoom wordt pas aanwezig geacht als het gedrag niet bij het ontwikkelingsniveau past en als
het interfereert met normaal sociaal functioneren en functioneren op school (beperkingen in sociaal
functioneren of functioneren op school). Voor het 12e jaar. Symptomen moeten in 2 of meer
contexten aanwezig zijn. Symptomen kunnen sterk variëren per omgeving (in een gestructureerde
omgeving waar goed gedrag beloond wordt gaat het een stuk beter). Het accent van de kenmerken
van ADHD verandert een beetje met de leeftijd.
Stoornis die bestaat uit:
- Onoplettendheid: afdwalen van de taak, gebrek aan doorzettingsvermogen, moeite om aandacht
ergens bij te houden en ongestructureerd te werk gaan. Motivatie kan een rol spelen.
Onoplettendheid uit zich in chaotisch en ongeorganiseerd gedrag.
- Hyperactiviteit: onrustig friemelen met handen, spelen met voorwerpen, draaien van het hoofd of
draaien en wiebelen op de stoel etc.
- Impulsiviteit: observeerbare, ongecontroleerde gedrag waarbij een eenmaal in gang gezette actie
niet meer afgeremd kan worden. Lijken ongevoelig voor de gevolgen van hun gedrag of kunnen de
gevolgen ervan niet overzien. Daarnaast hanteren kinderen vaak een cognitieve strategie die
gekenmerkt wordt door een te snelle, vaak onjuiste, oplossing van het probleem.
3 subgroepen:
- Het overwegend onoplettende beeld (type) (6 van de 9 kun je aanvinken bij aandachtsproblemen)
- Het overwegend hyperactiviteit-impulsieve beeld
- Het gecombineerde beeld
Daarnaast is er een verdeling in ernst (in mate van beperkingen): licht, matig en ernstig.
Geassocieerde problemen
Niet kenmerkend voor ADHD, maar vaak mee geassocieerd.
- Problemen op school: leerstoornis, geringe schoolprestaties, vervroegd verlaten van school
- Problemen met leeftijdgenoten: conflict, afwijzing, gepest worden
- Problemen met ouders: afwijzing van kind, te zware en negatieve aanpak, beleving van stress en
incompetentie.
- Problemen in gezin: conflicten met andere gezinsleden, huwelijksconflicten ouders, sociaal
isolement gezin en armoede.
- Problemen van kind of jeugdige zelf: geringe frustratietolerantie of prikkelbaarheid, gering gevoel
van eigenwaarde, ontmoediging, depressie, angst.
, Comorbiditeit
ADHD komt vaak samen voor met andere psychiatrische stoornissen. Tussen 50 en 80% van de
kinderen met ADHD voldoet ook aan de criteria voor een andere diagnose.
De belangrijkste met ADHD voorkomende stoornissen zijn:
- Normoverschrijdende gedragsstoornis
50%. Dit veelvuldig samengaan komt omdat beide stoornissen onder invloed van dezelfde genetische
factoren staan en geassocieerd zijn met negatieve opvoedingspatronen.
- Angst en depressie
- Stoornissen in de ontwikkeling van taal, leren en motoriek
Kan tot uiting in vertraagde taalontwikkeling, vertraagde en afwijkende sensomotorische
ontwikkeling en leerstoornissen.
- ASS
- TIC-stoornissen
- Middelenmisbruik
Relatie niet helemaal duidelijk. Adolescenten die hulp zoeken i.v.m. gebruik van harddrugs vertonen
vaker symptomen behorend bij ADHD dan leeftijdsgenoten die niet gebruiken. Ook blijkt dat ADHD in
de kindertijd het risico vergroot op middelenmisbruik. Lijkt vooral te komen door de met ADHD
geassocieerde gedragsstoornissen.
- Slaapproblemen
Voorkomen
- 5.3%
- Neemt af met leeftijd
- Meestal: gecombineerde type, 25% onoplettende type, 10% hyperactief-impulsief
- Jongens:meisjes 3:1
- Variatie in prevalentiecijfers door methodologische verschillen.
- Weinig cross-culturele verschillen.
Niet echt medische oorzaken te vinden.
Etiologie
ADHD wordt beschouwd als een multicausale, heterogene stoornis. Vaststaat dat genetische factoren
een hoofdrol spelen bij het ontstaan van ADHD, maar welke processen vervolgens verantwoordelijk
zijn voor het ontstaan van de symptomen is nog onduidelijk.
- Genetisch
Uit diverse familie-, tweeling- en adoptieonderzoeken valt te concluderen dan ADHD voor een groot
deel wordt veroorzaakt door genetische factoren. Uit moleculair-genetisch onderzoek zijn er diverse
argumenten naar voren gekomen dat genen die met het dopaminerge systeem te maken hebben,
betrokken zijn bij ADHD. Ook zijn andere neurotransmittersystemen zoals het noradrenerge en
serotenerge systeem in kleine mate erbij betrokken.
Op groepsniveau is er wat te vinden in de hersenen, maar kijk je bij individuen dat kan er ook geen
afwijking zijn.
