Maatschappijwetenschappen 5 havo politeee besluitvorming
H1 paragraaf 1 Het begrip politee
Binnen de politicologie (= De wetenschap die politee onderroeett bestaat geen overeenstemming
over een defnite van politee
Het begrip politee eom je in meerdere beteeenissen tegen:
- Als ander woord voor beleid: de maatregelen van de ministers (en hun ambtenarent
waarmee rij een bepaald probleem willen aanpaeeen en oplossene Zoals bijvoorbeeld het
drugsbeleid, een onderwijsbeleid en een economisch beleid.
- Politee als staatsinrichting: Het geheel van regels waarin is vastgelegd hoe een land
bestuurd wordte Bijvoorbeeld hoe groot de macht van het staatshoofd is en wat de
bevoegdheden zijn van het parlement en regering.
- Politee als een strategie of handelswijze om een doel te bereieene
- Politee als synoniem voor behendig, sluw, slim, achterbaese Iemand die geen rechtstreeks
antwoord geef op een vraag, maar er omheen praat om zich niet bloot te geven, geef een
‘politiek’ antwoord.
Politiek: Proces van omretng van verlangen, wensen en eisen uit de omgeving in bindende
besluiten voor een samenlevinge
Politieke besluitooriing: Het oplossen van maatschappelijee problemene
In dit proces spelen niet alleen politeee organen als de regering en parlement een rol, maar ooe
media en pressiegroepene En ooe burgers rijn ‘politeee actoren’e
Politiek probleei: Een situate die een grote groep mensen ongewenst vindt, die ontstaan is door
maatschappelijee ontwieeelingen, die te maeen heef met tegengestelde belangen en die mensen
(medet door overheidsingrijpen veranderd willen riene
Problemen die de aandacht erijgen van burgers en maatschappelijee groeperingen, vormen de
publieke agendae Door media-aandacht of de bemoeienis van belangengroeperingen eunnen rij tot
politeee problemen worden gemaaet en op de politieke agenda eomene
Er is ooerheidsbeleid (= De genomen besluiten van en de getrofen maatregelen door de
overheidt nodige
Wetenschappelije gedefnieerd is ooerheidsbeleid: Een politee beerachtgd plan, waarin
geeoren doelen en het inreten van middelen in een bepaalde tjdsvolgorde rijn vastgestelde
De inhoud van maatschappelijee en politeee ewestes verandert door de tjd heene Wat als politee
probleem wordt ondereend, heef te maeen met de tjdgeest, de manier waarop een meerderheid
van de bevoleing op een bepaald moment denet en handelte
Paragraaf 2 De overheid
Normaal gesproeen buigt de politee rich vooral over ewestes die voor de meeste mensen van
belang rijn en die rijrelf niet eunnen oplossene Het gaat om collectieoe belangen, collectieoe
goederen (= Goederen die van algemeen belang geacht worden, die moeilije via de maret eunnen
worden aangeboden, maar in principe voor iedereen beschiebaar rijnt en collecteve dienstene
Voorbeeld collectieve goederen: Wegen, scholen, parken.
Voorbeeld collectieve diensten: Het leger, organiseren van verkiezingen voor de Tweede kamer.
,Bij de meeste collecteve goederen en diensten is er geen direct verband tussen het gebruie en de
eostene
Dit wordt beeostgd door belastnggelde
In de meeste westerse samenlevingen behartgt de overheid een groot aantal collecteve belangene
Dat is niet altjd noodraeelijee In bepaalde gevallen is het ooe mogelije om partculiere organisates in
te schaeelene In Nederland rijn de postberorging, het telefonievereeer en de eleetriciteitsvoorriening
partculier geregelde Ooe de spoorwegen rijn geprivatseerde Om het collecteve belang van goed
treinvereeer te garanderen is de overheid wel de grootste aandeelhoudere
Aan de basis van al dere overheidsvoorrieningen staat een soort van sociaal contracte In ruil voor de
diensten die de overheid levert, aanvaarden de burgers een bepereing tot hun (fnanciëlet vrijheide
Op immaterieel gebied geldt hetrelfdee Als de overheid rorgt voor de rechtsorde, mogen burgers
geen eigen rechter spelene
Kerntaeen van de Nederlandse overheid:
1e Het garanderen van de openbare orde en veiligheid, maar ooe het rorgen voor voldoende
agenten, rechters maar ooe celruimtee
2e Het garanderen van de mensenrechtene
3e Het onderhouden van goede buitenlandse betreeeingen, binnen bestaande
samenwereingsverbanden als de Europese Unie en de NAVO, maar ooe een land als Chinae
4e Het scheppen van weregelegenheid, sociale reeerheid, goede arbeidsomstandigheden,
infrastructuur en een goed economisch elimaate
5e Het rorgen voor welrijn, onderwijs, volesgerondheid, eunst en andere goederen en diensten
op sociaal-cultureel gebiede
Paragraaf 3 Politee en macht
Pas sinds de oprichtng van de Republiee der Zeven Verenigde Nederlanden in 1588 eunnen we
spreeen van een Nederlandse staate Dat beteeent dat:
- De overheid over soeoereine iacht (= Regering met ambtenarenapparaatt beschiete
- Er is spraee van een bevoleing, waarover geregeerd wordte
- Het grondgebied internatonaal ereend ise
- De overheid beschiet over een geweldsmonopoliee
Soeoereiniteit: De hoogste macht en geef de overheid het recht het land relf te besturen, ronder
inmengingen van andere statene
Macht: Het vermogen om het gedrag van anderen, eventueel tegen hun rin in, te beïnvloedene
Politieke iacht: Het vermogen de politeee besluitvorming te bepalene
Machtsbronnen: Weten, bevoegdheden, morele steun, eennis, aantal, geld, charismatsch gerag en
de mogelijeheid om geweld te gebruieene
In een goed functonerende rechtsstaat roals Nederland mag alleen de overheid geweld gebruieene
De voorwaarden voor dit geweldsionopolie rijn precies vastgelegd in de wete
Als macht, roals die van de overheid, wordt aanvaard, spreeen we van gezag (= Mensen accepteren
de macht of reggenschap van anderen als legitemte
,In een dictatuur is de politeee macht in handen van één persoon of een eleine groep mensene Zo’n
situate leidt gemaeeelije tot machtsmisbruiee In landen roals Noord-Korea of Sudan rijn de media en
de benoeming van rechters volledig in handen van de machtshebbers en is de opposite verbannen of
monddood gemaaete Hierdoor ean er geen controle van de politeee macht plaatsvindene
Om machtsmisbruie in Nederland te vooreomen rijn er een aantal waarborgen gecreëerde Dit maaet
Nederland tot een rechtsstaat, waardoor burgers beschermd worden tegen machtsmisbruie door de
overheide
H2 paragraaf 1 Nederland als democratsche rechtsstaat
Ruim twee eeuwen geleden ereeg Nederland voor het eerst een grondwet waarin een aantal
mensenrechten waren vastgelegde Dat was het begin van de Nederlandse rechtsstaate Geleidelije aan
werd Nederland ooe een democratee
Een belangrijee stap was de grondwetswijriging in 1848, toen de macht van de eoning werd
ingeperet en het parlement meer bevoegdheden ereege
Sinds de invoering van het algemeen mannen- en vrouweneiesrecht (1919t eun je Nederland een
volwaardige democrate noemene Dere ontwieeeling van rechtsstaat naar democratsering van de
rechtsstaat heef in de meeste westerse landen plaatsgevondene
Rechtsstaat: Een staat waarin de rechten en plichten van rowel de inwoners als van de overheid rijn
vastgelegd rodat de burgers beschermd worden tegen machtsmisbruie door de overheide
De rechtsstaat is een voorwaarde voor een democratee
Deiocratische rechtsstaat: Een staat waarin de macht door of namens het vole wordt uitgeoefend
binnen de grenren van de grondwet, rodat individuele grondrechten worden beschermde
Kenmereen van een democratsche rechtstaat:
1e Er is spraee van een grondwetelijee scheiding van de politeee machte
2e De (politeeet grondrechten worden geëerbiedigde
3e Het bestuur van het land is gebaseerd op het legaliteitsbeginsele
Scheiding der machten:
1e Wetgeoende iacht: Stelt weten vast waaraan burgers rich moeten houdene In Nederland is
de wetgevende macht in handen van de regering (staatshoofd en ministerst en het
parlement (Eerste en Tweede Kamert samene Zowel regering als parlement hebben het recht
om wetsvoorstellen in te dienene Toch rijn het meestal de ministers die nieuwe weten
voorstellen, want rij hebben op hun ministerie veel ambtenaren die voor hun wereen die een
wetsvoorstel goed eunnen voorbereidene Het parlement beslist daarna of het voorstel
daadwereelije een wet wordte Uiteindelije beerachtgd de regering die wet met een
handteeeninge
2. Uitooerende iacht: Zorgt ervoor dat eenmaal goedeeurende weten ooe worden
uitgevoerde Hiervoor rijn de ministers verantwoordelijee Zij geven richtlijnen aan hun
ambtenaren of aan speciale instantese (Zoals de Kinderbescherming, belastingdienst en
banken)e Het parlement controleert of de uitvoerende macht rijn were goed doete Als de
Kamer ontevreden is met het antwoord van de minister ean rij door een mote van
wantrouwen de minister aansporen ontslag te nemene
3. Rechterlijke iacht: Beoordeelt of weten goed worden nageleefde Dere macht is in handen
van onafaneelijee rechterse Zij beoordelen of iemand een wet overtreedt en eunnen een
, overtreder bestrafene Ooe oordelen rij in situates waarin burgers vinden dat hun door de
overheid onrecht is aangedaane
Ministers hebben zowel wetgevende als uitvoerende macht. Hierdoor hebben ministers in de praktijk
meer politieke macht dan het parlement.
De belangrijeste rechten van burgers rijn opgenomen in hoofdstue 1 van onre grondwete We spreeen
daarom van grondrechten of mensenrechtene
Klassieke grondrechten: Zijn de rechten die de vrijheid en gelijeheid van burgers moeten
garanderen, roals de vrijheid van godsdienst en het recht op een eerlije procese
Voorbeelden:
- Kiesrecht (arte 4t
- Petterecht (arte 5t
- Vrijheid van godsdienst en levensovertuiging (arte 6t
- Vrijheid van meningsuitng (arte 7t
- Recht op betoging (arte 8t
- Vrijheid van vergadering (arte 9t
Sociale grondrechten: Verplichten de overheid te rorgen voor voldoende weregelegenheid, sociale
reeerheid, een schone en veilige leefomgeving, goede volesgerondheid, voldoende woonruimte,
maatschappelijee en culturele ontplooiingsmogelijeheden en voor iedereen toeganeelije en goed
onderwijse
-
Klassieee grondrechten rijn afdwingbaar, maar de sociale grondrechten niete (Bv. Iemand kan niet via
de rechter de overheid dwingen hem een baan te geven)
Gebruie maeend van dere politieke en orijheidsrechten ean iedere Nederlander rijn eisen en wensen
eenbaar maeene Daarmee heef de burger de mogelijeheid het politeee systeem te beïnvloedene
Voor een goed functonerende democrate is ooe het recht oan inforiatie van belange Dere wet
verplicht de overheid informate geven over het beleid en de uitvoering aan de
volesvertegenwoordiging, journalisten en burgerse Dere openbaarheid geldt niet alleen voor de
ministers, maar ooe voor de provinciale staten en gemeentelijee overheden en voor
overheidsdiensten roals de Belastngdienste
Uitzondering: De premier is niet verplicht te vertellen wat hij bespreekt met de andere ministers of
met de Koning.
