Samenvatting H1 T/M H6, H9 T/M H11 & H14.1 + aantekeningen van
hoorcolleges
Hoofdstuk 1: Geest, gedrag en psychologische wetenschap
1.1 Wat is psychologie en wat is het niet?
Psychologie: ‘studie van de geest’ (psyche = geest). Psychologie is in wezen de wetenschap van
gedrag en geestelijke processen. Het houdt zich bezig met interne geestelijke processen (denken,
voelen, etc.) en externe gedragingen (praten etc.). Wetenschappelijke kant ervan --> gebaseerd op
objectieve verifieerbare gebeurtenissen.
Drie soorten psychologen:
- Experimenteel (onderzoekspsychologen): kleinste groep, voeren onderzoek uit en zijn meestal
werkzaam bij een universiteit.
- Docenten psychologie: geven les op vele opleidingen en doen onderzoek bij universiteiten en
behandelen mensen als werkzaam bij medische psychologie.
- Toegepaste psychologen: 2/3e hier werkzaam, passen kennis toe in behandelingen.
Binnen toegepaste psychologie (TP) zijn er een aantal specialisaties:
- Arbeids- en organisatiepsychologen (A&O-psychologen): aanpassingen aan de werkplek ter
verbetering van de productiviteit en arbeidsmoraal van werknemers. Bijvoorbeeld specialisaties
in marktonderzoek/ attitudes zwangerschap op werkvloer.
- Sportpsychologen: helpen atleten bij verbeteren van sportprestaties/ beheersen emoties onder
druk etc. Kan specialisaties in profsporters of juist amateurs zijn. Of ze doen onderzoek naar
bijvoorbeeld persoonlijkheidstypen en risicovolle activiteiten.
- Schoolpsychologen: deskundig op gebied lesgeven/ leren. Gericht op sociale omstandigheden
leerlingen en diagnosticeren/ adviseren bij leer- en gedragsproblemen.
- Klinisch psychologen/counselors: helpen mensen aanpassen op sociaal/ emotioneel gebied of bij
moeilijke keuzes --> bijna 50% op masterniveau. Opleiding in Nederland minimaal 10 jaar.
- Forensisch psychologen: nieuwer specialisme, erg populair vanwege tv, waarbij experts helpen
bij het rechtssysteem. Testen o.a. tbs-/ PI-gestelden of beoordelen verklaringen en helpen in
sommige landen bij de juryselectie.
- Omgevingspsychologen: proberen de interactie met onze omgeving/ milieu te verbeteren.
Bijvoorbeeld invloed groene stad op schoolprestaties kind.
- Gerontopsychologen: een van de nieuwste groepen, ontstaan door de American Psychological
Association om om te kunnen gaan met de problemen van ouderen. Ze beoordelen het
functioneren van ouderen en verstrekken begeleiding op allerlei vlakken.
Psychiatrie: medisch specialisme een maakt géén deel uit van de psychologie. Na een medische
opleiding en een specialisatie houden zij zich bezig met de behandeling van ernstigere psychische
stoornissen vanuit een medische invalshoek (patiënt met ziekte). Dit vakgebied is kleiner dan de
psychologie. Bij de psychologie ligt de nadruk niét op de medische kant, maar op het onderzoek van
menselijk gedrag en sociale interacties. Psychologen mogen dan ook geen medicijnen voorschrijven.
Een ander gebied dat vaak wordt verward met de psychologie is de pseudopsychologie: niet-
onderbouwde psychologische aannamen die als wetenschappelijk worden gepresenteerd, zoals
waarzeggerij of grafologie (handschriftanalyse).
,Binnen psychologie ligt nadruk op kritisch denken, volgende zes vaardigheden belangrijk:
- Wat is de bron? Is er sprake van expertise van de bron, is er een belang bij de bewering?
- Is de bewering redelijk of extreem? ‘Voor buitengewone beweringen is buitengewoon bewijs
nodig --> wees kritisch bij ‘doorbraken’ of ‘revolutionaire bevindingen’ die ingaan tegen huidige
kennis.
- Wat is het bewijsmateriaal? Anekdotisch bewijsmateriaal is riskant. Er moet wetenschappelijk
bewijs zijn.
- Kan de conclusie beïnvloed zijn door bias? Emotionele bias komt het meest voor. Confirmation
bias ook, waardoor we tegenstrijdig bewijs negeren. Dit is zelfs biologisch te verklaren; bij
tegenstrijdig bewijs sluit het hersendeel verantwoordelijk voor redeneren zich af en het
emotionele deel was actiever.
- Worden veelvoorkomende denkfouten vermeden? Bijvoorbeeld dat gezond verstand gelijk is
aan wetenschap, of de correlatie-causaliteit-denkfout.
- Zijn voor het oplossen van het probleem verschillende invalshoeken nodig? Voor complexe
problemen zijn simpele oplossingen vaan niet voldoende.
1.2 Wat zijn de 6 belangrijke perspectieven van de psychologie?
Moderne psychologie vormgegeven door geschiedenis die teruggaat tot filosofen als Socrates, Plato
en Aristoteles. Maar ook in Azië via meditatie en Afrika via volkspsychologie van sjamanen werd de
psychologie ontdekt. Ook de kerk voegde hier later ideeën over ziel en geest aan toe. Pas toen deze
middeleeuwse ideeën werden doorbroken werd de basis gelegd voor de moderne psychologie. Er
zijn hierbij 6 belangrijke perspectieven die samen de psychologie omvatten die nodig is om menselijk
gedrag te begrijpen. Zij kwamen voort uit nieuwe ideeën over geest/gedrag:
,Biologisch perspectief: Descartes’ scheiding van lichaam en geest sloot aan bij de recente
ontdekkingen over het zenuwstelsel en diens invloed op reacties en gedrag. Door deze scheiding kon
het onderzoek naar gedrag plaatsvinden buiten de kerk om. Descartes behoorde tot het
rationalisme, waarbij men uitging van het denken als wetenschappelijk middel.
Het empirisme (Locke en Bacon) zagen dit als belemmering van de wetenschap. Volgens moderne
psychologische perspectief is de geest een product van de hersenen. Neurowetenschap bestudeerd
hoe de hersenen allerlei mentale processen creëren (herinneringen, gedachtes, etc.).
De evolutionaire psychologie is ontstaan door de ideeën van Darwin (natuurlijke selectie) en richt
zich op gedrag en mentale processen op basis van hun genetische aanpassing aan overleving en
voortplanting.
Cognitief perspectief: Wundt dacht dat na de ontdekking van periodiek systeem in de scheikunde dat
de menselijke geest ook op deze manier was in te delen. Hoewel hij nooit ‘de elementen van de
bewuste waarneming’ heeft ontdekt was het inzicht dat natuurwetten toe te passen waren op zowel
geest als lichaam baanbrekend. Om zijn elementen te ontdekken liet Wundt vrijwilligers aan
introspectie (beschrijving van eigen innerlijke bewuste ervaringen) doen. Al onze verstandelijke
activiteiten zoals taal, emotie, denken, etc. bestonden uit combinaties van die elementaire
processen. Wundt’s student Titchener ging door met deze zoektocht en zo ontstond het
structuralisme. De kritiek op hun zoektocht was de grote subjectiviteit van de introspectie. Toch
gebruiken psychologen nog veelvuldig aangepaste vormen hiervan en bovendien zijn hun
onderzoeksgebieden nog steeds de basis voor elk inleidend psychologieboek.
Tegenhanger van structuralisme: gestaltpsychologie die ervan uitgaat dat het bewustzijn juist veel
meer is dan de zintuiglijke ervaringen. De Duitse gestaltpsychologen richtten zich op het geheel van
bewustzijnservaringen als meer dan de som der delen en probeerde te begrijpen hoe perceptuele
gehelen zich vormen.
James, criticus van Wundt, vond dat de gestaltpsychologie te beperkt was en zo ontstond het
functionalisme waarin men zich focuste op de functie van het bewustzijn. James kon zich vinden in
de ideeën van Darwin dat organismen zich aanpasten aan hun omgeving en zijn belangstelling voor
emoties en hun relatie tot gedrag. Psychologie moest toegepaste psychologie worden en verklaren
op welke wijzen mensen zich (proberen) aan te passen aan de werkelijke wereld. James’ navolger
Dewey was de grondlegger van het nieuwe leren (progressive education) waarbij de nadruk lag op
leren door doen.
Structuralisten en functionalisten waren het eens over introspectie. De subjectieve aspecten hiervan
zijn in het moderne cognitieve perspectief overwonnen: door brain-imaging-technieken zijn er
objectievere observatiemethoden beschikbaar.
, Vanaf 20e eeuw begon psychologie te groeien. Voorgangers zoals Wundt en James (cognitieve
theorie) baanden de weg voor nieuwe perspectieven zoals behaviorisme en de gestaltpsychologie
deed dit voor het ontwikkelings- en whole-person-perspectief en tot slot kwam ook het inzicht van
de socioculturele psychologie.
Behavioristisch perspectief: rond 1900 ontstond deze radicale stroming die het met bijna elke
andere stroming oneens was. Zij bouwden voort op de ideeën dat zekerheid enkel is te verwerven
over waarnemingen en dat de mens een tabula rasa (onbeschreven blad) is bij de geboorte. Hun
beroemdste idee was dat de bestudering van de geest volgens Wundt, Titchener en James geen
onderdeel van de psychologie is. Watson stelde dat een objectieve psychologische wetenschap zich
bezighoudt met fysieke stimuli en de waarneembare reacties van het organisme daarop. Skinner
bepleitte de verwerping van geestelijke processen als onderzoeksterrein omdat de studie van ‘de
geest’ tot cirkelredeneringen leidt. Zij onderzochten vooral hoe gedrag wordt gevormd door de
consequenties ervan. Hierbij deden zij geen aannames over de interne aanleiding.
Whole-person-perspectieven: Freud en zijn volgelingen uitte kritiek op Wundt’s structuralisme. Zij
ontwikkelden een behandelmethode voor psychische stoornissen, gebaseerd op radicale idee dat
persoonlijkheid/ psychische stoornissen vooral ontstaan uit processen in onbewuste geest. Het idee
dat onbewuste processen de persoonlijkheid konden domineren was nieuw voor het structuralisme,
functionalisme en de gestaltpsychologie. Ook psychotherapie, die volgens Freuds psychoanalytische
theorie de gehele persoon kon verklaren, was nieuw. De psychodynamische psychologie beslaan
Freuds ideeën en die van zijn volgelingen (neofreudiaans). Volgens deze theorieën is de onbewuste
geest het energie reservoir voor de persoonlijkheid. Systeem van Freud: psychoanalyse, bekendste
psychodynamische methode. Deze methode is ontwikkeld als medische behandelmethode en de
nadruk ligt op dromen, versprekingen en vrije associatie (een techniek om aanwijzingen te verkrijgen
over onbewuste conflicten/verlangens die door het bewuste worden gecensureerd). Psychoanalytici
zijn meestal artsen gespecialiseerd in psychiatrie en freudiaanse methoden. De kritiek hierop is dat
het niet voldoet aan de falsificeerbaarheidseisen (Kopper). De humanistische psychologie kwam in
opstand tegen psychoanalyse/behaviorisme omdat innerlijke prikkels ook van belang zijn. De nadruk
hier ligt op potentie en groei van de mens. Rogers en Maslow zagen mensen als wezens met een
vrije wil waardoor ze keuzes maken. Perceptie over jezelf beïnvloeden zo je gedachten en gedrag.
Psychoanalyse en humanistische psychologie zijn van grote invloed geweest op psychotherapie/
counseling (Rogers principes van hulpverlening; empathie, echtheid, acceptatie). De psychologie van
karaktertrekken en temperament ontstond uit de ideeën van de Oude Grieken over
persoonlijkheidstrekken bestaande uit 4 humores (vloeistoffen):
- Bloed (opgewekt).
- Slijm (behoedzaam).
- Zwarte gal (melancholiek).
- Gele gal (boos/ agressief).
Kernconcept van moderne stroming: verschillen tussen mensen ontstaan uit verschillen instabiele
kenmerken en neigingen die karaktertrekken en temperament worden genoemd.
Karaktertrekken zijn o.a. introversie/ extraversie, angst/ comfort, openstaan voor nieuwe
ervaringen/niet, inschikkelijkheid/ nauwgezet.
Temperament lijkt o.a. neigingen van baby’s te verklaren. Deze eigenschappen worden deels
biologisch van aard geacht en zijn tamelijk consistent door tijd/situaties.
