Bedrijfsethiek
Tilburg University
Literatuur: R. Jeurissen (red.), Bedrijfsethiek een goede zaak, Van Gorcum, Assen,
Zesde, geheel herziene druk (of latere drukken), 2006.
Hoorcollege 1: Inleiding
Hoofdvragen
Wat zijn bedrijf ethische vraagstukken?
Waarom is bedrijfsethiek nodig?
Ethiek in de economie
Eerste gedachte bij een onderneming is winstmaximalisatie. Hier komt ethiek om de
hoek kijken, soms kunnen de meest winst maximaliserende keuzes immoreel zijn. De
vraag is dus of winststreven en ethiek verenigbaar is.
Grote schandalen
Enron en Anderson. Enron had accountants die meewerkten aan frauduleuze
praktijken. Hierdoor is uiteindelijk Anderson ook ten onder
gegaan. Mensen verloren het vertrouwen.
BP in de golf van Mexico. Men was zo wanhopig over het milieu dat op een gegeven
moment zelfs een bom wilden gooien.
Omkoopschandalen Philips, SBM offshore.
Dieselgate Volkswagen en Audi met de sjoemelsoftware. De EU heeft
toegelaten dat de testsituatie anders is dan de realistische
situatie. De EU heeft dat niet direct gedaan omdat zij
belangen hebben dat de auto-industrie in de EU goed
loopt.
De kredietcrisis. Schandalen gaan ten koste van het vertrouwen van de
mensen. Voor de crisis hadden nog 50% van de mensen
vertrouwen in de banken, na de crisis was dit nog maar
21%.
Libor schandaal. Manipulatie door banken van de Libor-rente.
Bedrijf ethische problemen
Product verantwoordelijkheid.
Misleidende reclame.
Duurzaam ondernemen.
Fraude en oplichting in de farmaceutische industrie.
Permanente problemen zijn: milieu, kinderarbeid.
Enron’s code of ethics
Enron is een Amerikaans energiebedrijf dat altijd het imago heeft gehad zeer
vooruitstrevend te zijn en een hoge social responsibility te hebben. Op een gegeven
moment bleek dat er schimmige constructies waren opgezet door de accountants,
waardoor het bedrijf failliet ging.
,CEO Enron Jeffrey Skilling constateerde dat objectieve normen niet bestaan. Bij
ondernemingen wordt er geld verdiend en degene die het uitvoeren zijn de mensen
die “winnen”. Uiteindelijk heeft Skilling ook verloren sinds hij in de gevangenis zit
voor fraude.
Objectieve normen bestaan niet. Normen behoren tot de mensenwereld en zijn dus
subjectief. Dit noemt men de sociale wereld, dit is de wereld waar verschillende
meningen met elkaar botsen.
Licht in de duisternis?
Casus: Merck
Merck heeft een medicijn tegen rivierblindheid ontwikkeld. Rivierblindheid komt door
een parasiet die je lichaam binnendringt en in je lichaam gaat leven met als resultaat
dat je blind wordt. Op een gegeven moment waren er 18 miljoen mensen die te arm
waren om het medicijn te kopen. Merck is toen in actie gekomen om te zorgen dat
deze mensen toch het medicijn konden krijgen. Publieke/private samenwerking op
internationaal, nationaal en lokaal niveau waardoor kosten worden door velen
werden gedeeld.
Het resultaat van deze actie is dat er geen volledige gezinnen meer in de problemen
komen omdat de kostwinner niet meer kan werken door blindheid. Hierdoor is het
hele dorp erop vooruit gegaan.
Nadelen
De businesscase van deze actie is in algemeenheid slecht:
Ontwikkelkosten zijn hoog, meer dan 100 miljoen dollar, het patent liep op korte
termijn af, er was nog geen infrastructuur. Ten vierde werd het medicijn ook gebruikt
in de veeteelt. Die markt zou gestolen kunnen worden.
Wat zijn de motieven geweest voor deze actie?
(Niet de businesscase want die was juist vrij slecht)
Ethisch De menselijke baten waren te groot om te negeren. Er gingen te veel
mensen ten onder.
Strategisch Op lange termijn zou dit nieuwe mogelijkheden moeten creëren om
winst te maken. In de toekomst zullen zij waarschijnlijk voorkeurspartner
worden omdat zij het land hebben geholpen. Dit had eerder gewerkt
voor Merck in Japan na de oorlog. Men is gratis medicijnen gaan
distribueren met gevolg dat Merck als een van de weinige buitenlandse
multinationals vaste voet heeft in Japan.
Conclusies:
Ethisch motief kan een rol spelen bij strategiebepaling, zelfs als een actie duur
is.
Ook goed voor de reputatie van Merck (win-win), zoals in Japan.
De strategische voordelen beteken dus niet dat het slechts daarom gaat.
Belang van wereldwijde publieke/private samenwerking. Toen Merck dit
initiatief nam, kwamen gezondheidsorganisaties en overheden ook in actie.
Negatieve kant van Merck (en de farmaceutische industrie)
, Merck heeft een pijnstillend medicijn op de markt gebracht met bijwerkingen. Echter
werden deze bijwerkingen uit het onderzoek gehaald waardoor veel mensen onnodig
zijn overleden.
De farmaceutische bedrijfstak heeft zeer veel invloed op de gezondheidszorg. De
farmaceutische industrie is verstrengeld met de wetenschappers en dus bedrijven
grote invloed hebben.
Hoorcollege 2: Morele verantwoordelijkheid
Hoofdvragen
Wat betekent het om moreel verantwoordelijk te zijn?
Kunnen organisaties zoals bedrijven moreel verantwoordelijk zijn?
Definitie morele verantwoordelijkheid: verantwoordelijk is de persoon of de instantie
die als (mede-) oorsprong van een handelingseffect kan worden aangemerkt of die
zich in een rol, positie of functie bevindt die met aanspreekbaarheid gepaard gaat.
Twee aspecten: men kan juridisch verantwoordelijk zijn, maar ook moreel.
Criteria morele verantwoordelijkheid
Uitgangspunt
Opzettelijkheid. Gevolgen, kennis, afweging. Heb je de gevolgen voor lief
genomen?
Vrijheid van dwang. Men moet zelf kunnen zonder dat ze onder dwang staan
van het een of ander. Dit ka in de vormen: fysiek, bedreiging van belangen.
Wat is het minimum van vrijheid? Een klein beetje aan vrijheid is al genoeg, als
voorbeeld: Holleeder heeft nog liquidaties kunnen laten uitvoeren door middel
van een minimaal stukje vrijheid in de gevangenis.
Case: Trailer van de film Flight
Valt de piloot die in beschonken toestand in het vliegtuig op verbluffende wijze wist te
landen iets te verwijden?
Het overgrote gedeelte (en het juiste antwoord) vindt dat de piloot iets te verwijten
valt omdat hij de regels omtrent drugsgebruik overtreedt. Ongeacht de gevolgen. De
piloot heeft de verantwoordelijkheid om alert in het vliegtuig te zitten.
Verzachtende omstandigheden
Onzekerheid over normen, feiten of gevolgen. Het kan zijn dat je niet op de
hoogte bent van de bijvoorbeeld de beleefdheidsnormen. In Aziatische
bedrijfsleven is het echt geen optie als je een cadeau afslaat, terwijl jouw baas
heeft gezegd dat je echt geen giften mag aannemen. Als je dan uiteindelijk
zegt dat je ‘het niet wist’ dan kan dit een verzachtende omstandigheid zijn. Dit
werkt echter wel alleen als je het echt niet had kunnen weten, anders komt het
over als een slap excuus.
Moeilijkheidsgraad. Wanneer een bedrijf hele grote concurrentie heeft, is het
moeilijk om kinderarbeid te verminderen. Ook kan het zijn dat als jij persoonlijk
iets wilt veranderen aan het bedrijf, dat je baan op het spel staat.
Mate van betrokkenheid.
De mate waarin 1 tot en met 3 de verantwoordelijkheid verzachten is afhankelijk van
de ernst van de gevolgen.
