Steden en burgers in de Lage Landen
Burgerlijk -> stadsburgers: mensen die leven van handel & ambacht (belangrijk sociaal/politiek)
1. Een middeleeuws metropoolregio
Steden & staten -> herleven steden, door landbouwopbrengsten: woeste gronden ->
landbouwgrond, nieuwe technieken -> groei bevolking + (laken)handel/ambacht, ook mogelijk door
veiligheid in gebieden door meer greep van vorsten op gebieden -> geldeconomie
Herleven middeleeuwse steden: Noord-Italië (adel macht) en zuiden Nederlanden -> poorters macht
(middeleeuwse stadsburgers)
Welvaart Vlaamse steden: nijverheid wollen stoffen -> lakens, 11 de Eeuw Atrecht eerste NL stad
waarin lakennijverheid opboeide -> mogelijk door goede schapenhouderij + vroeger Romeinse stad
(bisschop). Later Brugge/Gent leidende rol, x Romeinse steden -> nieuwer, gesticht burcht
graaf/abdijen. Tijdens tijd van Monniken en Ridders -> onveiligheid -> x handel, tijdens steden en
staten verbindingen hersteld, vooral handel via jaarmarkten, later ook zeeroutes (directe
verbindingen) dus steden aan zee betere positie, door handel -> samenwerking kooplieden -> de
Duitse Hanze -> later verbond handelssteden.
Burgers -> gilden: mensen met zelfde beroep, machtigste/rijkste -> koopmansgilden (Brugge) , later
ook ambachtsgilden (Gent). Organiseerde ook sociale en religieuze leven: eigen
beschermheilige/altaar + stadsbestuur vooral gildemeesters
Veel muntgeld -> riskant -> wisselbrieven (schuldverklaring/cheque voor geadresseerde) + veel
goederen -> riskant/onhandig -> beurshandel: ontmoeten kopers/verkopers -> contracten, goederen
opgeslagen andere plek.
Andere regels nodig dan voor platteland -> stadsburgers zelf beslissen bestuur/rechtspraak ->
stadsrecht -> graaf deel van macht inleveren, maar meer centrale macht + belastingen/tol.
Dus steden en stadsrechten dragen bij aan tegengaan van feodale versnippering -> dus herleven
staten en stedelijke burgerij nam rol van bestuurder van adel/geestelijkheid over (onderwijs/zorg)
Ook ideeën algemeen belang stedelingen -> bonum commune, stadsbesturen dienen -> start
ontwikkelen van onafhankelijke republieken
Guldensporenslag 1302 Kortrijk (ridders onderscheid gouden sporen -> sporen in slagveld): Vlaams
burgerleger won van Frans ridderleger. Oorzaak: graaf Vlaanderen leenman Franse koning, maar
onafhankelijk gedragen + contact Engeland (invoer wol), maar Frankrijk ruzie Engeland, accepteerde
geen handel met Engeland, Vlaamse steden gedwongen steunen d.m.v. ridderleger -> verslagen door
burgerleger van Vlaanderen. Gevolg: markeert neergang adel en opkomst van burgerij, logisch dat in
Vlaanderen -> meest verstedelijkte/burgerlijke gebied van Europa
14de E: pestepidemieën (zwarte dood) + zware hongersnood (mislukte oogsten) toch in Vlaanderen
groei bevolking: hoge welvaart -> trouwen + kinderen & arbeidsmigranten.
Dus in steden & staten fundament burgerlijke Nederlanden, veel steden -> handel & ambacht,
gildemeesters machtig, duidelijk macht steden door guldensporenslag.
2. De bourgondische Nederlanden
15de Eeuw verzet zelfbestuur/onafhankelijkheid door hertog Frans Bourgondië, door huwelijk erfenis
groot gebied (Vlaanderen, Brabant, etc.)
Gebied Filips de Goede grote bloei, rijkdom basis hofleven (pracht/praal) -> kunstenaars. Keerzijde
hertog wilde moderne staat -> centraal bestuur -> weinig ruimte stedelijk particularisme
(onafhankelijk strijdende steden)
, Opvolger Filips de Goede bijna koningstitel (Frankrijk+Duitsland) -> veroverde veel gebied
(Gelderland), maar sneuvelde veldslag -> dochter Maria de Rijke -> Franse koning bezet gebieden
Bourgondië + provincies /steden NL gebruik zwakke opvolger -> stedelijk particularisme.
Antwerpen nam centrale rol handel over: zee verbinding Brugge slibde dicht + Antwerpen goede
zeeverbinding -> stad = stapelmarkt: handelsgoederen uitgeladen/opgeslagen daarna doorgevoerd,
altijd voorraad -> handel intensiveren + handelscontacten Spanjaarden als gevolg ontdekkingsreizen
verbinding Antwerpen + flinke bevolkingsgroei
Dus NL leek kant van koninkrijk met centraal bestuur, maar vrouwelijke opvolger -> verzet
3. De Habsburgers en hun religiepolitiek
Maria de rijke -> trouwen vorst huis van Habsburg (Oostenrijk) -> keizer Duitse Rijk, via Maria
Nederlanden deel van Habsburgse ‘huismacht’. Rampen (hongersnood/pest) -> intensivering
geloofsleven (boetedoening/vroomheid -> x straf van god) -> rijke kerk (pracht/praal) x
aanknopingspunten, mensen willen eenvoudig & vroom leven in voetsporen van Christus ->
oprichting bedelorden: volgelingen van Franciscus van Assisi, monniken leven in bedelarij -> leven in
steden en predikten boodschap aan burgers -> gelovige ook eenvoudig leven zonder klooster.
Ongehuwde vrouwen -> begijnhoven leek op kloosterlingen, afgesloten in stad.
14de Eeuw -> Moderne Devotie : broeders van het gemene leven: gemeenschap van tafel en
goederen, x kloostergelofte (eenvoudig, teruggetrokken, geestelijk leven)
16de Eeuw = protestantse reformatie = Lutheranen & Calvinisten: onderscheid door eenvoud/protest
tegen rijkdom/werelds vertoon van kerk -> braken formeel met Paus en erkenden gezag van de kerk x
-> politieke consequentie (kerk/staat nauw verweven). Zoon Maria -> Filips I van Habsburg ->
trouwen prinses van Spanje: erfgenaam NL, Spanje, Oostenrijkse landen& Duitse koningstitel
Karel V (Duitse keizer) belangrijkste vorst Europa: Samen met Paus christelijk Europa leiden (Rooms-
Katholieke kerk) -> maar lutheranisme vestigde, keizer weinig macht, vorsten zagen reformatie
positief, maar NL Karel=vorst, reformatie, x toelaten -> bloedplakkaten (dood), wel weinig doden
want stedelijke overheden weinig belang streng beleid -> verdraagzaamheid beter voor handel +
wilde geen centrale macht .
Opvolger Karel V -> Filips II van Habsburg, erfde Spaanse en Nederlandse deel, geboren in Spanje,
vreemde in NL -> x aansluiting bevolking -> streng anti protestanten + sterke centralisatiepolitiek,
stedelijke burgerijen verzet
4. De Nederlandse opstand
1566: Beeldenstorm: oorzaak: radicale, calvinistische protestantse prediker vond x beeldhouwwerk
in kerk, begin in Vlaanderen -> snel verspreid. Andere reden= kerken geschikt maken voor
protestanten.
Filips II stuurde hertog van Alva met Spaans leger naar NL -> half hersteld, maar veel steden x
onderwerpen -> Willem van Oranje: hoofd opstand -> burgeroorlog tussen katholieke koningsgezinde
en calvinistische protestanten, wisselend succes. Koningsgezinden: Zuiden NL terugwinnen, maar x
Holland/Zeeland (centrum opstand)
1585: Antwerpen veroverd Spanje maar opstandelingen blokkeren scheepvaart, x handelscentrum
meer -> Antwerpse protestanten naar Amsterdam, namen handelscontracten en geld mee.
Oude centrum (Brussel, Brugge, Gent, Antwerpen) gescheiden van Noorden, rijke stedelijke
burgerleven -> Holland (Amsterdam), was eerst voorhaven Antwerpen nu zelfstandig + nam
stapelmarktfunctie over + koopmansbeurs/wisselbank geopend
Effect opstand = splitsing -> burgers naar Noorden
Verzet centralisatiepolitiek 1 van de belangrijkste oorzaken ontstaan opstand
