THEMA 4: DE PEUTER- EN KLEUTERTIJD
HOOFDSTUK 8: DE FYSIEKE ONTWIKKELING IN DE PEUTER- EN KLEUTERTIJD
8. De fysieke ontwikkeling in de peuter- en kleutertijd
8.1. Fysieke groei
8.1.1.Het groeiende lichaam
- Twee jaar na de geboorte weegt het gemiddelde kind in Nederland en België 11.5 kg – 12.5 kg en is het bijna
90 cm lang. Ongeveer de helft van de lengte van een volwassene.
- De fysieke groei van peuters en kleuters verloopt gestaagd.
- Er zijn grote individuele verschillen in lengte en gewicht; deze kunnen onder andere te maken hebben met
geslacht en sociaal-economische status.
- Het lichaam van peuters en kleuters wordt niet alleen zwaarder en langer, ook de lichaamsvorm en -
verhoudingen veranderen.
- Kinderen worden slanker, hun botten en spieren worden sterker en de lichaamsverhoudingen gaan meer lijken
op die van volwassenen.
8.1.2.De groeiende hersenen
- Vooral de hersenen groeien snel in de peuter- en kleuterjaren.
- Als een kind 5 is hebben de hersenen bijna de grootte en het gewicht van volwassen hersenen.
- De toename van het aantal verbindingen tussen cellen spelen hierbij een belangrijke rol.
- Het aantal verbindingen tussen cellen en de hoeveelheid myeline om de neuronen heen nemen aanzienlijk toe.
- Aan het eind vd kleutertijd zijn vooral bepaalde delen vd hersenen bijzonder hard gegroeid. Het corpus
callosum bv, een bundel zenuwvezels die de twee hersenhelften met elkaar verbindt, wordt aanzienlijk dikker
en ontwikkelt maar liefst 800 miljoen individuele vezels die de hersenfunctie tussen de twee helften helpen
coördineren.2
- Via lateralisatie beginnen de twee hersenhelften zich in ietwat verschillende functies te specialiseren.
- Desondanks functioneren de helften als een eenheid en zijn de onderlinge verschillen klein.
- Beide hersenhelften beginnen ook op een iets andere manier informatie te verwerken, de linkerhersenhelft
benadert informatie sequentieel, dat wil zeggen één stukje informatie tegelijk, terwijl de rechterherenhelft
informatie op een globalere manier verwerkt en als één geheel behandelt.
Myeline Een vettige substantie die de neuronen beschermt en de overdracht van zenuwsignalen versnelt.
Lateralisatie Het proces waarbij bepaalde functies hun plek eerder in de ene hersenhelft dan in de andere
hersenhelft vinden.
8.1.3.Het verband tussen groei van de hersenen en cognitieve ontwikkeling
- Onderzoeksgegevens suggereren een verband tussen de toename van myeline in de peuter- en kleuterjaren en
een groei in cognitieve vermogens, een betere concentratie en een beter geheugen.
- Daarnaast zouden groeispurts in de hersenen samenvallen met de snelgroeiende taalvermogens van peuters en
kleuters.
- Dankzij de ontwikkeling van de hersenen verbetert ook de werking van de zintuigen.
- Peuters en kleuters krijgen meer controle over hun oogbewegingen en kunnen beter scherpstellen en dus ook
beter zien.
- Het zicht, waaronder perceptuele schematisering, blijft zich na de kleutertijd steeds verder ontwikkelen.
8.1.4.De ontwikkeling van de zintuigen
- Ook het gehoor wordt scherper, al zijn deze verbeteringen niet zo groot als bij het gezichtsvermogen.
- Specifieke geluiden isoleren van andere geluiden is vaak nog lastig voor peuters en kleuters.
- Jonge kinderen zijn minder gevoelig voor veranderingsblindheid dan oudere kinderen en volwassenen.
- Het zou kunnen dat ze hierdoor meer informatie kunnen blijven bekijken en onderzoeken in plaats van
potentieel belangrijke leermogelijkheden weg te filteren.
- Denk aan vogel in stukken fruit/groenten, kinderen gaan zich eerder concentreren o de onderdelen van de
figuur te zien. Dit heet ook wel perceptuele schematisering.
Perceptuele Het vermogen om tegelijkertijd het geheel en de afzonderlijke delen te onderscheiden.
schematisering
,8.2 Motorische ontwikkeling
- Veranderingsblindheid kan misschien overkomen als een onvermogen om voldoende aandacht aan een
prikkel te besteden, maar je zou beter kunnen beschrijven als het resultaat van het succesvol richten van
aandacht.
Veranderingsblindheid Het verschijnsel dat veranderingen in het gezichtsveld makkelijk over het hoofd worden
gezien,
8.2.1 De grove motoriek
- De grove motorische vaardigheden van peuters en kleuters ontwikkelen zich heel snel, mede doordat hun
hersenen zich zo sterk ontwikkelen, zij steeds meer controle krijgen over hun spieren en doordat zij veel
oefenen en experimenteren.
- Het activiteitsniveau bereikt een hoogtepunt op 3-jarige leeftijd. (rennen, trede voor trede een trap op lopen,
met beide voeten tegelijk springen)
- 4 jarigen kunnen meestal op één been hinken en 5 jarigen kunnen een koprol maken.
- 5 jarigen hebben een betere coördinatie en kunnen daardoor hun motorische activiteiten verder kunnen
ontwikkelen.
- Genetische en culturele factoren bepalen hoe actief een individueel kind precies zal zijn.
- Er beginnen zich duidelijke geslachts- en genderverschillen te manifesteren in de grove motoriek, waarbij
jongens vaak sterker en actiever zijn en meisjes vaak een betere coördinatie hebben.
- Waarschijnlijk spelen zowel genetische factoren als omgevingsfactoren hierbij een rol.
8.2.2 De fijne motoriek
- Ook de fijne motoriek ontwikkelt zich in de peuteren kleutertijd.
- Door veel te oefenen krijgen kinderen steeds subtielere bewegingen onder de knie.
- Ze kunnen een eenvoudige puzzel in elkaar steken.
- Wanneer een kind 4 jaar is zijn zijn fijn-motorische vaardigheden aanzienlijk verbeterd.
- Wanneer een kind 5 jaar is kunnen de meeste kinderen een dun potlood op de juiste manier vasthouden en
gebruiken.
- Spieren spelen ook een rol bij de beheersing van de ingewanden en de blaas, een onderwerp waarmee veel
ouders van peuters problemen ervaren.
8.2.3 Zindelijk worden: wanneer en hoe?
- Er is geen vast moment om met zindelijkheidstraining te beginnen.
- Rijpheidssignalen bij het kind zijn bijvoorbeeld: interesse voor het potje, het vermogen om comfortabel te
gaan zitten op het potje, het vermogen om duidelijk te maken dat het kind moet plassen of dat het een natte
luier heeft, en signalen die wijzen op een grotere blaascapaciteit.
- Er zijn voorstanders van elimination communication, waarbij baby’s helemaal geen luiers dragen en
verzorgers al vanaf de geboorte op basis van timing, signalen van de baby en intuïtie op tijd zorgen dat de
baby op een geschikte plek zijn behoefte kan doen.
- Het moet interesse tonen voor het plassen (tussen de 1.5-2 jaar). Dan kan de plastraining starten.
- Vanaf 2-3 jaar kunnen ouders beginnen met het kweken van interesse voor het poepen en vanaf 3 jaar met de
training voor het poepen.
8.2.4 Links- of rechtshandigheid
- Je illustreert hoe links- of rechtshandigheid en artistieke expressie zich in de peuter- en kleuterjaren
ontwikkelen.
- Of een kind links- of rechtshandig is, wordt duidelijk aan het eind van de kleutertijd. Rond 5-6 jaar.
- De grote meerderheid van de kinderen vertoont een duidelijke voorkeur voor de rechterhand. 90%
- De betekenis van links- en rechtshandigheid is onduidelijk.
- Rechtshandigen genieten wel praktische voordelen doordat onze wereld 'rechts georiënteerd' is.
Links- of Een duidelijke voorkeur voor het gebruik van een bepaalde hand, die zich meestal aan het
rechtshandigheid einde van de kleutertijd manifesteert.
, 8.2.5 De tekening als graadmeter van ontwikkeling
- De tekeningen van peuters en kleuters doorlopen verschillende stadia:
o het krabbelstadium,
o het vormstadium, (verschijnen van vormen) +/- 3 jaar
o het ontwerpstadium (meer dan 1 eenvoudige vorm combineren)
o het picturale stadium. (herkenbare tekeningen) 4-5 jaar
- Artistieke expressie is essentieel voor de ontwikkeling van belangrijke gerelateerde vaardigheden, zoals
planning, zelfbeheersing en zelfcorrectie.
8.3 Bedreigingen van fysieke groei en motorische ontwikkeling
8.3.1 Slaapproblemen
- De meeste peuters en kleuters slapen 's nachts goed.
- Voor sommige kinderen brengt slaap echter problemen met zich mee, zoals nachtmerries en pavor
nocturnus. 3-7%
- Slaapproblemen zijn niet simpelweg te signaleren door te kijken naar het aantal uren dat een kind slaapt,
omdat het slaapgedrag en de slaapduur van kinderen afhangt van een groot aantal factoren.
- Een kind krijgt waarschijnlijk voldoende slaap wanneer het doordeweeks in de ochtenden spontaan wakker
wordt, in de weekenden en vakanties niet veel later wakker wordt dan doordeweeks en wanneer het binnen
een halfuur na het opstaan zin heeft om iets te eten.
- 2 jarigen slapen gemiddeld 12 uur
- 5 jarigen slapen gemiddeld 11.5 uur
Pavor Een slaapstoornis die leidt tot een versnelde ademhaling en hartslag, en waarbij een kind in een
nocturnus intense paniektoestand wakker wordt.
8.3.2 Eten en voeding
- Peuters en kleuters hebben minder voedsel nodig dan jongere kinderen.
- Ze hebben vooral behoefte aan gebalanceerde voeding: verschillende soorten voedsel die weinig vet en zout,
en juist veel ijzer (anders bloedarmoede) bevatten en een hoge voedingswaarde hebben.
- Er komt steeds meer aandacht voor obesitas bij kleuters . ToyBox-project van 2010-2014
- Er is een sterke correlatie tussen overgewicht, ongezonde eetgewoonten en een tekort aan fysieke activiteit.
- Ouders en verzorgers kunnen hier grote invloed op uitoefenen.
- De eetvoorkeuren van peuters en kleuters kunnen rigide vormen aannemen, zoals bij voedselneofobie of
bovenmatige kieskeurigheid.
- Deels is dit ontwikkeling gerelateerd, maar het kan in sommige gevallen ook de totstandkoming van een
gezond eetpatroon belemmeren.
Voedselneofobie De angst voor en vermijding van voedingsmiddelen die nieuw voor de persoon zijn.
8.3.3 Enkele ziekten in de peuter- en kleutertijd
- Het gemiddelde kind lijdt tussen zijn 3e en 5e jaar zeven of acht keer aan een onschuldige verkoudheid of een
andere milde ademhalingsaandoening.
- Peuters en kleuters in Nederland en België krijgen meestal alleen te maken met onschuldige ziekten.
- Veel levensbedreigende infectieziekten Worden tegenwoordig voorkomen met behulp van
Vaccinatieprogramma’s.
- De meest voorkomende ernstige ziekte is kanker; vooral leukemie.
- Een meer internationaal gezondheidsprobleem bij kinderen is hiv/aids.
8.3.4 Ongelukken
- Wereldwijd sterft er elke dertig seconden een kind aan een verwonding die te voorkomen was (Field &
Behrmann, 2003; National council, 2013)
- Peuters en kleuters lopen een groot risico op ongelukken, deels door hun hoge activiteitsniveau en nog
beperkte inschattingsvermogen en bewegingservaring, en deels door gevaren in hun omgeving, zoals
blootstelling aan giftige stoffen.
