Samenvatting Gezondheidspsychohologie, Stress en Gezondheid, Hoofdstukon 10
t/m 14 en 16
Door Val Morrison en Paul Bennet
Hoofdstuk 10: Stress, gezondheid en ziekte: theorie
Levensgebeukortenis Gebeurtenissen in iemands leven die als positef of als
negatef kunnen korden ervaren bbivvoorbeeld trouken,
kerkloos korden), maar kaarvoor op z’n minst enige
aanpassing voor nodig is van de betrokkene
Aroukosal Onder arousal kordt de actvatetoestand van het centrale
en autonome zenukstelsel verstaan. Actvate van het
centrale zenukstelsel bmet name van hersenfunctes)
houdt verband met de mate van mentale alertheid of
bekustzivn
Afstandelijne reachote Het innemen van een afstandelivk, vaak ketenschappelivk
standpunt over een gebeurtenis of stmulus, met als doel
actvering van de emotes te verminderen
Ontnenningsreachote Het innemen van een standpunt kaarbiv alle negateve
implicates van een gebeurtenis of stmulus korden
ontkend. Als dit onbekust gebeurt, kordt dit als een
afkeermechanisme beschoukd
Beoordeling Iemands interpretate van situates, gebeurtenissen of
gedrag
Coping via zelfredzaamheid Iemands aanname dat hiv of ziv onder bepaalde
omstandigheden in staat is tot een bepaalde copingrespons
Stressreachotviteit De fysiologische arousal zoals toegenomen hartslag of
bloeddruk tvdens een potenteel stressvolle gebeurtenis
Centraal zenukowstelsel Gedeelte van het zenukstelsel, bestaande uit de hersenen
en het ruggenmerg
Sympathischoh zenukowstelsel Het deel van het autonome zenukstelsel dat betrokken is
biv het mobiliseren van energie om de arousal te actveren
en te handhaven
Antagonisme De tegengestelde kerking van tkee systemen. In een auto
zivn gas geven en remmen bivvoorbeeld aan elkaar
tegengesteld
Achoetylchoholine (C7H17NO2) Een neurotransmiter, ook kel aangeduid als Ach
Synaps De verbinding tussen tkee zenuken. In feite is er sprake
van een synaptsche spleet kaarin zich chemische stofes
bneurotransmiters) bevinden, die kunnen zorgen dat de
zenukcel aan de ene kant van de synaps al dan niet een
signaal doorgeef dat afomstg is van de zenukcel aan de
andere kant van de synaps
Adrenerge vezels Vezels die een stmulerende kerking hebben op het
sympathische zenukstelsel
Glukochoochootrichooïden Glucocotricoïden bkaaronder cortsol) korden
geproduceerd onder invloed van ACTH badrenocortcotroop
hormoon), dat kordt afgegeven door de hypofyse. Ze
bevorderen de omzetng van eikiten en veten in glucose.
, Hierdoor stvgt het bloedsuikergehalte. Glucocotricoïden
hebben een belangrivke functe biv het reguleren van de
actviteiten van het immuunsysteem, korden versterkt
afgegeven biv stress en onderdrukken ontstekingsreactes
Extnchote Het in kracht afzkakken of uitdoven van een reacte. De
term kordt onder meer gebruikt biv de
conditoneringsprocessen en in het bivzonder biv het aferen
van aangeleerd gedrag
Cardiovaschoukolair Gerelateerd aan het hart en de bloedvaten
10.1. Conchoepten van stress
10.1.1. Stress als stmukolukos
Onderzoekers concentreren zich op de stressvolle gebeurtenis zelf en de externe omgeving; mensen
schrivven de spanning toe aan een gebeurtenis. Gebeurtenis en eigenschappen ervan defniiren en
obvectef meten; labelen gebeurtenis en bepalen verschillende aspecten van de gebeurtenis bbivv.
nabivheid: volgende keek, volgend vaar etc.). Stressoren kunnen het volgende zivn:
- Catastrofale gebeurtenissen bbivv. aardbeving)
- Belangrijke levensgebeurtenissen bbivv. kerkloos korden, kind krivgen). Kunnen zokel
positef als negatef van aard zivn
Holmes en Rahe: levensgebeukortenissen staan niet op zichzelf maar sorteren cumulateve efecten;
hoe meer levensgebeurtenissen iemand heef meegemaakt, hoe groter de kans is dat er problemen
met de lichamelivke gezondheid ontstaan. Specifeke typen gebeurtenissen kunnen elkaar nadelig
beïnvloeden. Risico op gezondheidsklachten neemt toe biv een hogere LCU-score beenheden
levensverandering. Hoe hoger de score voor een gebeurtenis, hoe meer aanpassing nodig is). 150-
199 LCU’s: matige levenscrisis 300 of meer: zware levenscrisis. Levensverandering kan een
verslechtering van de gezondheid veroorzaken.
Beperkingen:
- Maakten gebruik van retrospectef onderzoek: deelnemers die al ziek karen vragen
of ze voorafgaand aan de ziekte al dan niet een levensgebeurtenis hadden
meegemaakt. Biv prospectef blivkt relate tussen levensgebeurtenissen en ziekte veel
zkakker of afkezig.
- Mede afankelivk van de leefivd van de deelnemer zivn veel van de genoemde
gebeurtenissen niet van toepassing bbivv. trouken of kind krivgen).
- Sommige gebeurtenissen komen niet voldoende vaak voor en korden dus niet vaak
vermeld.
- Efect van bepaalde gebeurtenissen op de gezondheid kan niet opgemerkt zivn.
- Gebeurtenissen kunnen onderling vervlochten zivn en elkaars efect teniet doen of
versterken.
- Vage/ambivalente gebeurtenissen.
- Er kordt vanuit gegaan dat alle mensen gebeurtenissen op min of meer gelivke kivze
beoordelen.
Kanner: Onderzoek stressvolle aard van dagelivkse ergernissen bgeen grote aanpassing nodig) bbivv.
dingen verliezen of overladen zivn met verantkoordelivkheden) : ergernissen vertoonden sterk
verband met negateve geestelivke en lichamelivke gevolgen. Meer rekening gehouden met positef
beoordeelde gebeurtenissen. Vrouken vertoonden niet alleen na ergernissen maar ook na positeve
voorvallen stress. Groepen bmiddelbare leefivd, hoogopgeleiden en studenten) verschilden in het
belang dat ze aan gebeurtenissen hechten.
10.1.2. Stress als interachote
Psychologen: stress is een subvecteve ervaring die door een obvecteve kaarnemer kan korden
beschoukd als al dan niet passend biv de situate die de reacte oproept. Lazarus: de beoordeling van
situates speelt een rol biv stressreactes. Afstandelijne- en ontnenningsreachote vertonen minder
stress. Lazarus: stress is een gevolg van de interacte tussen iemands eigenschappen en
,beoordelingen, de externe of interne gebeurtenis en de interne of externe hulpmiddelen kaarover
iemand beschikt. Mensen beginnen met een proces van beoordeling kanneer ze met een nieuke of
veranderende omgeving te maken krivgen:
- Primaire beoordelingsprocessen: iemand overdenkt de kkaliteit en de aard van een
stmulus. Lazarus: 3 typen mogelivke stressoren die:
Schade berokkenen: schade heef al plaatsgevonden verlies of mislukking
Bedreiging vormen: verkachtng van toekomstge schade
Uitdaging vormen: kansen voor persoonlivke groei of problemen kaarbiv de
betrokkene het vertrouken heef dat hiv ermee kan omgaan
Overige gebeurtenissen zivn goedaardig en is geen acte voor nodig.
- Secundaire beoordelingsprocessen: Lazarus: mensen voeren tegelivkertvd met een
primaire beoordeling een secundaire beoordeling uit; hierbiv beoordelen ze de
hulpmiddelen en het vermogen om met een stressor om te gaan bcoping).
Hulpmiddelen kunnen intern bbivv. vastberadenheid) of extern bbivv. geld) zivn. Men
zal stress ervaren als de vermeende schade of bedreiging hoog is en het vermeende
vermogen tot coping gering. Wanneer vermeende coping als groot geldt, zal de
stress minimaal zivn. Stress ontstaat als de vermeende eisen niet in verhouding staan
tot de beschikbare hulpmiddelen. Stress is dynamisch proces omdat deze 2 factoren
in de loop der tvd veranderen.
Lazarus paste primaire beoordeling aan door middel van een beoordeling van de egobetrokkenheid:
een bedreiging van het zelfgevoel of van de sociale kaardering kekt koede op; een schending van
morele codes resulteert in schuldgevoel; en elke existentile bedreiging genereert angst.
Gebeurtenis als bedreiging: roept angst op, gebeurtenis als verlies: verdriet. Positeve kunnen leiden
tot vreugde of hoop. Beoordeling is aan emotes gerelateerd.
Selye:
- Eustress: stress die gepaard gaat met positeve gevoelens of een toestand van
gezondheid
- Distress: stress die vergezeld kordt door negateve gevoelens en een verstoring van
de lichamelivke toestand
Secundaire beoordeling complexer gemaakt; 3 bLazarus) of 4 bSmith) beoordelingen:
1. Interne/externe verantwoordelijkheid (schuld/verdienste biv Lazarus): verantkoordelivkheid
voor de gebeurtenis. Onderscheid tussen koede bander de schuld geven) en schuldgevoel
bzichzelf de schuld geven). Verdienste gaat mogelivk gepaard met emotes als trots.
2. Vermogen tot probleemgerichte coping: mate kaarin de situate als veranderbaar kordt
beleefd via instrumentele bpraktsche, probleemgerichte) mogelivkheden voor coping. Als de
situate kordt gezien als niet veranderbaar, kekt dat angst en nervositeit op.
3. Vermogen tot emotiegerichte coping: vermeende vermogen emotoneel gezien om te gaan
met de situate. Als individu meent dat dit niet het geval is: angst, nervositeit of droefeid.
4. Toekomstige verwachting met betrekking tot verandering van de situatie: mate kaarin de
betrokkene denkt dat de situate in de toekomst veranderbaar is. Onveranderbaar volgens
individu: droefeid.
Lazarus: combinate van 2 en 3: vermogen tot coping. Emotonele indrukken korden volgens deze
theorie opgeslagen in het geheugen, kat van invloed is op de kivze kaarop ke eenzelfde gebeurtenis
biv een volgende gelegenheid zullen beoordelen.
Kritek: vicieus, tautologisch: of een gebeurtenis al dan niet belastend is, hangt af van de vermeende
capaciteit tot coping, die keer afangt van de ervaren belastng.
Zohar en Dayan: positeve stemming als uitkomst kerd hoofdzakelivk beïnvloed door het vermogen
tot coping, niet door primaire beoordeling. Stress ontstond en/of nam toe kanneer het belang of de
motvatonele relevante van een gebeurtenis toenam, zelfs kanneer het vermogen tot coping niet
beperkt kas. Het efect van het belang op stress veranderde door elke lichte onzekerheid rond het
vermogen tot coping bbivv. iemand geloof dat komende tentamen een proefentamen is maar krivgt
, biv het tentamen zelf te horen dat hiv echt is. Zal de nieuke situate anders beleven: verhoogd belang
en stress zal toenemen, ook al zivn hulpbronnen niet gekivzigd).
Stressvolle gebeurtenissen zivn:
- Gebeurtenissen die ophanden zivn
- Gebeurtenissen die zich op een onverwacht moment in het leven voordoen
- Gebeurtenissen die onvoorspelbaar zivn
- Gebeurtenissen die onduidelijk zivn kat betref:
Persoonlivke rol bbivv. beginnen aan nieuke baan)
Potenteel risico of schade bbivv. operate ondergaan)
- Gebeurtenissen die ongewenst zivn
- Gebeurtenissen kaarover de betrokkene gedragsmatg of cognitef geen controle livkt
te hebben
- Gebeurtenissen die grote levensveranderingen met zich meebrengen
Acute lichamelivke stressoren: onmiddellivke fysiologische aanpassing
Chronische lichamelivke stressoren bbivv. ziek zivn)
Langdurige fysiologische belastng kaarmee iemand niet zo goed kan omgaan bbivv. pivn)
Psychosociale stressoren: combinate van cognites, emotes en de fysiologische arousal die daarvan
het gevolg is
10.2. Typen stress
10.2.1. Stress door verlies van reserves
Hobfoll: individuen spannen zich in om kaardevolle hulpmiddelen te beschermen. Stress zal ontstaan
kanneer er sprake is van een feitelivk of dreigend verlies van hulpmiddelen of van het ontbreken van
kinst nadat hulpmiddelen zivn geïnvesteerd. Gaat ervan uit dat hulpmiddelen kkantfceerbaar en
reiel zivn: betekenen voor alle mensen hetzelfde als ze verloren gaan. Hoe meer hulpmiddelen
verloren gaan, hoe moeilivker het kordt deze te vervangen en hoe groter de stress als gevolg hiervan
zal zivn. Marks, Murray, Evans et al.: begrippen ‘verlies’ en ‘hulpmiddelen’ niet goed gedefnieerd in
dit model en veel vragen blivven onbeantkoord bbivv. hoe permanent moet verlies zivn voordat
iemand stress ervaart?). Hobfoll: snelle en omvangrivke uitputng van gekaardeerde hulpmiddelen
gaat gepaard met traumatsche stressreactes.
10.2.2. Achoukote stress
Rampen
Zeldzame gebeurtenissen kaar mensen zich niet of naukelivks op kunnen voorbereiden. Theorie van
omgevingsstress: stress is een gecombineerde psychologische en fysiologische reacte op belastng.
Voorbeelden psychologische en lichamelivke reactes van mensen die een natuurramp hebben
overleefd: aanvankelivk paniek, nervositeit, fobische angst, kketsbaarheid, schuldgevoel, isolement,
teruggetrokkenheid, zelfmoordpogingen, koede en frustrate, interpersoonlivke problemen en
hukelivksmoeilivkheden, desoriintate, vervreemding, verlies van gevoel van veiligheid,
slaapstoornissen en eetstoornissen.
Sommige mensen herbeleven de gebeurtenis tvdens nachtmerries en/of fashbacks: PTSS.
Coping via zelfredzaamheid: het vermogen om na de orkaan in de eigen behoefen te voorzien.
Positeve correlate tussen verlies van hulpmiddelen, coping via zelfredzaamheid en het
daaropvolgende leed. Verlies van hulpmiddelen positef verband met langdurig verdriet: acteve
pogingen tot coping medieerden deze relate en verminderden het ervaren verdriet. Stressoren die
acuut beginnen kunnen chronische efecten hebben op het psychologisch kelzivn. Interventes:
gericht op zokel het herstel van verloren middelen als op de emotes en cognites van de
overlevenden.
Natukoukorramp wordt nernramp in Japan
Een aardbeving lokte een tsunami bepicentrum lag in zee) uit en die veroorzaakte op haar beurt
ontplofngen en branden in en rond de kernreactoren in iukushima. Koelinstallates vielen uit,
kaardoor de kernreactoren oververhit raakten. Tsvernobyl: radioactef materiaal ontsnapte, dat via
de lucht een groot deel van Europa bereikte.
