Social Work Hogeschool Rotterdam
Jaar 2 Semester 1 Blok 1
Psychologie een praktijkgerichte benadering voor sociaal werk
Peter Kemper
Samenvatting hoofdstuk 9: Stoornissen en behandelingen
Psychologie hoofdstuk 9: Stoornissen en behandelingen
Inleiding
Psychologie richt zich op het gedrag, de gedachten en de emoties van mensen. De
psychiatrie is het vakgebied dat zich bezighoudt met het in kaart brengen, voorkomen en
behandelen van psychische stoornissen. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de geschiedenis
van de psychiatrie en bespreken we wat een stoornis is, hoe we een stoornis herkennen en
wat de gevolgen van een stoornis voor iemand zijn.
§9.1 De geschiedenis van de psychiatrie in een notendop: van Hippocrates tot het
medisch model
Hoewel het niet met zekerheid vastgesteld kan worden, zijn er waarschijnlijk altijd mensen
geweest die zich anders gedroegen dan ‘normaal’. De doorboorde schedels die
overgebleven zijn uit het stenen tijdperk ondersteunen het idee dat psychische stoornissen al
zo oud zijn als de mensheid. Deze zouden zijn doorboord om kwade geesten uit de schedel
te aten ontsnappen, zodat iemand kon worden genezen van bezetenheid.
Hippocrates stelde circa 2500 jaar geleden dat alle psychische klachten een lichamelijke
oorzaak hadden. De behandelvorm die hij voor psychische klachten voorstelde, bestond dan
ook niet uit schedelboringen, maar uit een verandering van dieet, rust en lichaamsbeweging.
In de jaren voor Hippocrates werden stoornissen toegeschreven aan verschillende oorzaken.
Eén verklaring was dat er in de baarmoeder iets niet helemaal goed was gegaan met de
ontwikkeling van het kind. Een andere verklaring was dat stoornissen ontstonden door
bezetenheid en invloeden van de duivel. De behandelmethoden voor psychische stoornissen
waren in de middeleeuwen zeer beperkt. Mensen met een stoornis waren overgeleverd aan
de welwillendheid van hun omgeving.
§9.1.1 Morele therapie
Een kentering in de benadering van psychische stoornissen kwam rond 1800 in Frankrijk
op gang. De artsen Pussin en Pinel ontwikkelden morele therapie, gebaseerd op het idee
dat ieder mens behoefte heeft aan een normale, menselijke bejegening en dat cliënten in
een gesticht hierop geen uitzondering vormen. Cliënten werden niet langer vastgeketend aan
een muur, maar kregen een dagbesteding, zoals tuinieren in de velden van de instelling.
In de morele therapie zien we al duidelijk de kiem van het latere humanisme, waarin ook
veel waarde wordt gehecht aan een warme, gelijkwaardige relatie tussen cliënt en
hulpverlener. Helaas verdween de morele therapie na verloop van tijd weer naar de
achtergrond, vanwege de hoge kosten die aan deze behandelvorm verbonden waren. Vanaf
1900 is er een duidelijke kanteling gekomen in de manier waarop in de westerse wereld
stoornissen worden behandeld.
§9.1.2 De erfenis van Hippocrates: het medisch model
Hippocrates ging ervan uit dat psychische klachten veroorzaakt werden door verstoorde
lichamelijke functies. Dit uitgangspunt komen we nog altijd tegen in de psychiatrie. In dit
vakgebied wordt vooral gewerkt met het medisch model, dat als uitgangspunt heeft dat een
psychische stoornis bestaat uit een groep kenmerken die gelijktijdig voorkomen. Deze
kenmerken worden veroorzaakt door een biologisch verschijnsel en de behandeling bestaat
eruit die oorzaak aan te pakken.
, Stoornissen worden op basis van het medisch model op 5 verschillende dimensies
bestudeerd:
1. Diagnose. Hierin wordt beschreven wat de kenmerkten van een stoornis zijn. Deze
kenmerken worden symptomen genoemd.
2. Verklaring van de symptomen. Hierbij wordt gezocht naar zaken die de stoornis
hebben doen ontstaan of deze in stand laten houden.
3. Prognose van de stoornis. Een uitspraak over het verloop ervan.
4. Behandeling.
5. Preventie. Preventie draait om het ontwerpen en uitvoeren van een plan om het
ontstaan van een stoornis te voorkomen of om de negatieve gevolgen ervan zo veel
mogelijk in te dammen.
§9.1.3 Discussies in de psychiatrie
Het medisch model is de dominante zienswijze in de psychiatrie, maar er zijn wezenlijke
punten van kritiek op gekomen:
1. Het eerste punt heeft betrekking op de vraag in hoeverre een psychische stoornis
altijd te herleiden valt tot biologische kenmerken.
2. Een tweede punt van discussie gaat over de vraag in hoeverre de diagnostiek
objectief verloopt.
3. Een derde punt van discussie heeft betrekking op het effect van de diagnostiek.
§9.2 Wanneer spreken we van stoornissen en hoe vaak komen ze voor?
Ondanks de enorme verscheidenheid aan kenmerken worden alle verschijnselen onder één
noemer geplaatst: het zijn allemaal psychische stoornissen.
§9.2.1 Twee centrale kenmerken: afwijking en last
Er bestaat geen unanieme consensus over wat de exacte kern van een stoornis vormt. Toch
worden meestal twee kernelementen genoemd. Het eerste element is dat er sprake moet
zijn van een afwijking van het gemiddelde. Hierbij stuit je direct op verschillende punten
waarover felle discussies gevoerd worden. Want, wat is de norm? Volgens Goffman bestaan
normen niet objectief, maar ontstaan ze in een sociaal-culturele omgeving, waarbij
zienswijzen over wat normaal is kunnen verschillen per regio en per periode. Daarnaast is er
binnen één groep niet altijd sprake van consensus over normaliteit.
Het tweede kernelement van een stoornis is meer van belang om de term te definiëren. De
stoornis moet leiden tot ongemak. Hiermee wordt bedoeld dat ofwel iemand zelf lijdensdruk
moet ervaren, ofwel dat mensen in zijn omgeving er hinder van ondervinden. Alle
stoornissen hebben met elkaar gemeen dat ze last veroorzaken. Dit lastcriterium (= het
uitgangspunt dat een stoornis last voor de persoon of voor de omgeving dient te
veroorzaken) is belangrijker voor de vraag of iets een stoornis is dan de vraag of het
vertoonde gedrag afwijkt van het gemiddelde of de norm.
§9.2.2 Wie heeft er last van?
In het algemeen zou je kunnen zeggen dat een psychische stoornis een concept is waarbij
iemand afwijkt van de norm en waarbij ofwel iemand zelf ofwel diens omgeving last ervaart.
Bepalen wat de norm is en wat daarvan afwijkt is al moeilijk genoeg. Maar bepalen wat ‘last’
veroorzaak is nog moeilijker. Tegelijkertijd is dit lastcriterium belangrijker voor de vraag of
iets een stoornis is. Als gedrag afwijkt maar niemand tot last is, dan zal er niet van een
stoornis gesproken worden.
Kortom, het fundament van psychische stoornissen is dat er sprake moet zijn van een
afwijking van het gemiddelde en van last, ofwel voor de persoon zelf ofwel voor de
omgeving. Beide elementen zijn echter subjectief, wat betekent dat de psychiatrie uiteindelijk
stoelt op een fundament van door experts gemaakte afspraken.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper LizaS20. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €2,99. Je zit daarna nergens aan vast.
