Hoorcolleges Klinische Neuropsychologie
Hoorcollege 1 – Introductie in de klinische neuropsychologie
07-02-2024
Klinische neuropsychologie = Relatie tussen hersenen en gedrag, toepassing in de klinische praktijk en zowel gericht
op diagnostiek als behandeling. Het is een heel jong vakgebied, sinds jaren ’70 vorige eeuw, al bestaat het nadenken
over hersenen en mentale functies al uit de klassieke oudheid. Hippocrates zei dat hersenen de belangrijkste rol spelen,
en Aristoteles zei dat het hart de zetel van de ziel was. Uiteindelijk waren ze het erover eens dat de hersenen het
belangrijkst waren, en kwam de celtheorie. Ze keken toen heel holistisch naar de hersenen, en gingen lokaliseren.
Belangrijke momenten in de geschiedenis rondom lokalisatie en gevalsbeschrijvingen:
• Gall (1758-1828): buitenzijde van hersenen (cortex)
• Phineas Gage (1848)
• Broca (1824-1880): patiënt “Tan”
• Wernicke (1848-1905): zag tegenovergesteld beeld
• Neiging naar meer holistische visie
Toen ontstond ook de experimentele psychologie, de eerste experimenten waren vooral gericht op waarneming. Er
worden objectieve, gestandaardiseerde methoden bedacht, en kwantitatieve metingen van cognitieve functies. Er is
een focus op het meten van individuele verschillen en normgroepen. De eerste testen werden ontwikkeld, die vooral
gericht waren op het voorspellen van schoolsucces en geschiktheid voor militaire dienst. Binet heeft de eerste
intelligentietest ontwikkelt, wat o.a. het uitgangspunt werd voor ontwikkeling van neuro psychologische tests.
Patiënten met een hersenbeschadiging gingen voorheen naar het vakgebied van neurologen en psychiaters. Sinds WO2
in toenemende mate het vakgebied van psychologen. Luria heeft de holistische en lokalisatietheorieën geïntegreerd:
Hersenen zijn als geheel verantwoordelijk voor gedrag, maar er zijn wel gelokaliseerde deelfuncties te onderscheiden.
Je kan verschillende cognitieve functies onderscheiden door dissociatie en dubbele dissociatie.
Hierna begon de ontwikkeling van de eerste neuropsychologische tests door o.a. Benton en Warrington.
1967: oprichting International Neuropsychological Society
1976, eerste editie Neuropsychological Assessment, Lezak (1927-2021) → ‘Bijbel’ van de neuropsychologie
Beeldvorming: Vanaf 1980 is het mogelijk om de locatie van hersenbeschadiging vast e stellen. Neuropsychologisch
onderzoek werd met name belangrijk om de gevolgen van een hersenbeschadiging in kaart te brengen. Inmiddels
weten we dat er geen een op een relatie is tussen een locatie en bepaald gedrag, maar dat we veel meer moeten denken
in netwerkmodellen.
Huidige neuropsychologie: In 197) is de Nederlandse Vereniging voor Neuropsychologie opgericht. Elke individuele
patiënt is een n=1 studie. Het is een breed werkveld en je bent betrokken bij zowel zorg als wetenschappelijk
onderzoek.
Binnen de klinische neuropsychologie wordt de wetenschappelijke methode toegepast op het individu. Je formuleert
hypotheses op basis van het medisch dossier en je doet een literatuur review. Je maakt een studie design door het
opstellen van een testbatterij. Data verzameling bestaat uit een anamnese, heteroanamnese, observaties en
testonderzoek. Dit allemaal moet samen komen in een conclusie.
Neuropsychologisch onderzoek is meer dan alleen testonderzoek. Er is een hypothese toetsende diagnostische cyclus,
bestaande uit: Vraagstelling, Dossieronderzoek, Hypotheses, Anamnese/heteroanamnese, Testonderzoek, Observaties,
Conclusies, Adviezen.
Belangrijk: Testhertestbetrouwbaarheid en validiteit (of de test meet wat je beoogt te meten). Er bestaan richtlijnen
voor tests die zijn vastgesteld door de COTAN.
,Stoorfactoren kunnen de testprestatie beïnvloeden, en vallen niet binnen de meetpretentie van de test. Voorbeelden
zijn: visusproblemen, gehoorproblemen, pijnklachten, vermoeidheid, spanning. Daarnaast is er een risico op
onderpresteren of over rapportage. Dit kan bewust of onbewust zijn. Er kan ook sprake zijn van anosognosie, wat het
niet herkennen van een ziekte is. Daarnaast kan een patiënt extern belang hebben bij een testuitslag. Afname van
prestatievalidatietaken kunnen afgenomen worden (balans tussen sensitiviteit en specificiteit, onder kansniveau), dit
wordt vrijwel bij elke patiënt ingezet.
Testgegevens worden altijd afgezet tegenover normgegevens.
De juiste bewoording hiervan is lastig. Alles vanaf het rode streepjes is pas uitzonderlijk of op het stoornisniveau.
Het is in de ontwikkeling van testen ook heel belangrijk om rekening te houden met cross-culturele aspecten.
Behandeling
Je moet altijd rekening houden met kenmerken van de specifieke patiënt (hersenletsel, cognitief profiel. Vaak wordt
begonnen met psycho-educatie, en volgt daarna cognitieve gedragstherapie, relatie en systeemtherapie of/en
acceptence and committment therapie (ACT).
Hoorcollege 2 – Wetenschappelijke methoden, beeldvorming, plasticiteit
09-02-2024
Hypothesen opstellen: Observatie → Inductie → Deductie → Toetsen → Evaluatie → En je gaat weer door met
observatie, zo blijft de cirkel rond gaan.
Inductie = Als je nog geen theorie hebt, exploratief onderzoek.
Deductief = Als je al wel een theorie hebt, en bijvoorbeeld een probleem wilt oplossen.
,Bij het operationaliseren is het belangrijk om rekening te houden met ethiek.
IC = Informed consent
METC = Medische Ethische Toetsings Commissie
AVG = Algemene verordening Gegevensbescherming
WMO = Wet Maatschappelijke Ondersteuning (kennis hebben van de wet)
GCP = Good Clinical Practise
Data wordt verwerkt met behulp van programma’s zoals SPSS, JASP en
R Statistics.
Reliable Change Index (Niet voor tentamen) =
PICO-methode:
- P = Patiënt (wie is de patiëntengroep?)
- I = Intervention (diagnostische test, CGT…)
- C = Comparison (waar vergelijk je mee? Placebo?)
- O = Outcome (uitkomst maat, effectgrootte, specificiteit)
Er zijn verschillende types onderzoek, bijvoorbeeld beschrijvend/observationeel, correlationeel en experimenteel. Er
zijn ook verschillende onderzoeksdesigns, zoals review en meta-analyse, RCT (Randomized Control Study), cross-
over design, multiple baseline, longitudinaal, case control en gevalsstudie.
Hersenatanomie:
Mediaal aanzicht: Doorsnede:
, Functionele onderverdeling:
Limbisch systeem:
Basale Ganglia:
