Jurisprudentie goederenrecht c.s.
RUG 2018/2019
Inhoudsopgave
Pandrecht op roerende zaken........................................................................................................................ 3
Feenstra q.q./ING.................................................................................................................................................3
De Jong/KBC.........................................................................................................................................................3
Pandrecht op vorderingen............................................................................................................................. 4
Dix q.q./ING..........................................................................................................................................................4
Van Leuveren q.q./ING.........................................................................................................................................4
IAE/Neo-River.......................................................................................................................................................4
Ontvanger/NMB Postbank...................................................................................................................................5
Mulder q.q./CLBN.................................................................................................................................................5
Sisal (NCB-arrest).................................................................................................................................................6
Wollie...................................................................................................................................................................6
Hamm q.q./ABN AMRO........................................................................................................................................6
ABN AMRO/Marell...............................................................................................................................................7
Eigendomsvoorbehoud, reclamerecht en retenterecht..................................................................................7
VGC/GE SeaCo......................................................................................................................................................7
Rabobank/Reuser.................................................................................................................................................8
Hypotheek................................................................................................................................................... 10
Banque de Suez/Bijkerk q.q................................................................................................................................10
Derksen/Rabobank.............................................................................................................................................10
Rabobank/Fleuren..............................................................................................................................................11
De bijzondere verhaalsposite van de fscus.................................................................................................. 11
Aerts q.q./ABN AMRO........................................................................................................................................11
Faillissement en afoelingsperiode............................................................................................................... 11
Curatoren BaByXL/ALM......................................................................................................................................11
Faillissementspauliana................................................................................................................................. 11
Bosselaar q.q./Interniber (Montana I)...............................................................................................................11
Gispen q.q./IFN...................................................................................................................................................12
Van Dooren q.q./ABN AMRO I............................................................................................................................12
Van Dooren q.q./ABN AMRO III.........................................................................................................................13
Pannevis q.q./Air Holland Finance.....................................................................................................................13
1
, Van Leuveren q.q./ING.......................................................................................................................................13
Fiduciaverbod en kwaliteitsrekening............................................................................................................ 14
Koren q.q./Tekstra q.q........................................................................................................................................14
Procall.................................................................................................................................................................14
Beperkte genotsrechten, in het bijzonder het erfpachtrecht.........................................................................15
Kademuur...........................................................................................................................................................15
Haven Zwartewaal.............................................................................................................................................15
Appartementsrecht...................................................................................................................................... 16
Ameland State/Mink..........................................................................................................................................16
VVE Soeverein/VVE Winkelhof Leiderdorp.........................................................................................................16
Van der Burgh c.s./Romberg..............................................................................................................................16
2
,Pandrecht op roerende zaken
Feenstra q.q./ING
Wettelijk kader/ art. 3/44,, 450 en 451 BW, art. 54 Fw
Een pandhouder heef op grond van art. 3:248 BW een paraat executerecht wanneer de pandgever in
verzuim is met de voldoening van hetgeen waarvoor het pand tot waarborg strekt. Parate execute vindt
in beginsel openbaar plaats (art. 3:250 BW), maar partien kunnen ook overeenkomen dat op andere wiize
wordt geëxecuteerd, biiv. onderhands (art. 3:251 lid 2 BW). Partien hebben voldoende vriiheid gekregen
om overeen te komen dat de pandgever tot onderhandse verkoop overgaat. In casu betrof dit de verkoop
van de aanwezige voorraad in de winkel door de pandgever. Verkoop van het verpande vindt dan plaats
ten behoeve van de pandhouder, die zich als separatst op de opbrengst kan verhalen (ING/Hielkema
q.q.).
De pandhouder is dan ingevolge art. 3:253 lid 1 BW gerechtgd tot de executeopbrengst. De verrekening
van de bank met de opbrengst zoals gestort op een door de pandgever gehouden rekening en de te
executeren schuld van de bank is dan ook niet in striid met art. 54 Fw.
Hierbii maakt de pandhouder in casu geen misbruik van haar posite als bank, nu de betalingen die
plaatsvonden op de verrekende rekening van de pandgever geen toevallige betalingen waren, maar
slechts betalingen in het kader van de execute (Loefen q.q./Bank Mees en Hope).
De Jong/KBC
Wettelijk kader/ art. 4/44, lid 3 BW, art. 4,0 vv
De casus betref het vestgen van een hypotheekrecht en pandrecht door KBC op schepen van DMA. Een
schip wordt ingeschreven in de openbare registers door ‘teboekstelling’. Na de teboekstelling kan op het
schip (een registergoed) een recht van hypotheek gevestgd worden (art. 3:260 BW). Vervolgens leggen
(in rang lager gerangschikte) schuldeisers van DMA beslag op de schepen. KBC kiest ervoor deze
beslagleggers te betalen, hun vorderingen op DMA daarmee over te nemen (subrogate) en vervolgens de
execute van de zeeschepen voort te zeten. Dit is biizonder, nu KBC als sterker gerechtgde (door het
hypotheekrecht) op grond van art. 461a, resp. 509 io. 568 Rv de execute kan overnemen. Zuivering (art.
578 Rv): de opbrengst van execute wordt overeenkomstg de rang verdeeld. KBC zou als sterker
gerechtgde dus altid haar deel ontvangen (zie ook art. 3:248 lid 3 BW).
Echter, teboekstelling van een in aanbouw ziind schip kan alleen wanneer het schip in Nederland in
aanbouw is (art. 8:784 BW). In casu werd echter een hypotheekrecht gevestgd op een in aanbouw ziind
schip dat zich in China bevond. Daarmee was de vestging van het hypotheekrecht niet geldig en had KBC
ten tide van de execute dus slechts een pandrecht. Zii heef echter op geen enkel moment melding
gemaakt van dit pandrecht. Hierdoor verkriigt de executekoper de schepen zonder pandrecht, omdat zii
wist noch behoorde te weten van het pandrecht (art. 3:86 lid 2 BW). KBC kon haar pandrecht dus niet
tegen de executekoper inroepen en dit maakte KBC een beperkt gerechtgde wiens recht door de
execute is komen te vervallen (art. 480 Rv).
Hoge Raad: “Art. 3:248 lid 3 BW bepaalt dat een lager gerangschikte pandhouder of beslaglegger het
verpande goed slechts kan verkopen met handhaving van de hoger gerangschikte pandrechten. Deze
bepaling ziet op het geval waarin sprake is van enerziids een beslaglegger of een lager gerangschikte
pandhouder en anderziids een hoger gerangschikte pandhouder, en dus niet op het zich hier voordoende
geval van een pandhouder die verkoopt als beslaglegger zonder melding te maken van ziin pandrecht. Art.
3:248 lid 3 BW is daarom niet van toepassing. Hiervan uitgaande heef het hof zonder schending van enige
rechtsregel kunnen oordelen dat KBC bii de rangregeling dient te worden aangemerkt als een beperkt
gerechtgde wiens recht door de execute is vervallen in de zin van art. 480 Rv.”
3
,Dit heef tot gevolg dat KBC als beperkt gerechtgde alsnog meedeelt in de opbrengst van de execute. De
posite van een stl pandrechthouder is door dit arrest dus enigszins versterkt.
Pandrecht op vorderingen
Dix q.q./ING
Wettelijk kader/ art. 3/6,, 3/433 lid 1 en 6/433 aanhef en onder a BW
Een verzamelpandakte maakt het mogeliik om ook absoluut toekomstge vorderingen te verpanden. Door
een volmachtbeding wordt de pandhouder in staat gesteld ontstane vorderingen van de pandgever aan
zichzelf te verpanden. Hierbii is geen sprake van een verboden Selbsteintrit (art. 3:68 BW). Het
volmachtbeding wordt niet geacht onredeliik bezwarend in de zin van art. 6:233 aanhef en onder a BW te
ziin.
Op het moment van verpanding moet de vordering in voldoende mate bepaald worden in de akte van art.
3:239 lid 1 BW. In een verzamelpandakte van de bank staan zowel de pandgevers als de te verpanden
vorderingen slechts generiek omschreven, maar dit staat niet in de weg aan een rechtsgeldige
verpanding. Voor rechtsgevolg van de verpanding is vereist dat de datering van de ttel
(kredietovereenkomst) en de volmacht (eventueel in samenhang met algemene voorwaarden) voldoende
vaststaat. In casu is hieraan voldaan door registrate van de stampandakte (kredietoferte).
De kredietoferte is dus om twee redenen van groot belang:
- Deze bevat de ttel voor de verpanding van de toekomstge vorderingen als vereist in art. 3:84 lid
1 BW.
- Deze heef te gelden als onderhandse akte als bedoeld in art. 3:239 lid 1 BW.
Van Leuveren q.q./ING
Wettelijk kader/ art. 44 en 47 Fw
In de stampandakte is een verplichtng tot verpanding van absoluut toekomstge vorderingen opgenomen.
De volmachtverlening is daarmee uitvoering van deze verplichtng en kan dus niet worden aangemerkt als
onverplichte rechtshandeling in de zin van art. 42 Fw. Hiervoor is niet van belang dat de precieze
uitvoering van de verpandingsverplichtng niet vaststond.
Voor een geslaagd beroep op art. 47 Fw is vereist dat sprake is van samenspanning tussen de bank en
kredietnemers. Het oogmerk van de bank om zichzelf boven andere schuldeisers te begunstgen, kan niet
worden toegerekend aan de volmachtgevers (kredietnemers). De enkele wetenschap van beide partien
dat door de volmachtconstructe andere schuldeisers worden benadeeld, is niet voldoende voor
samenspanning in de zin van art. 47 Fw.
Uit het arrest Dix q.q./ING is reeds gebleken dat voor een geldige verpanding vereist is dat de datum van
de stampandakte alsmede van de volmacht voldoende vaststaat, in verband met de mogeliikheid van
antedatering. In Dix q.q./ING was voldaan aan dit vereiste door registrate van de stampandakte en
volmacht, maar dit is niet de enige methode waarop de datum kan worden vastgesteld. Wanneer de
datering wordt betwist, ligt het op de weg van de parti die zich op de iuistheid van de akte beroept om te
bewiizen dat de datering klopt.
IAE/Neo-River
Wettelijk kader/ art. 3/45, 3/446 en 6/160 BW
In beginsel gaan de rechten van de schuldeiser door vestging van een pandrecht op de vordering van de
schuldeiser op een derde niet over op de pandhouder. Art. 3:246 BW bevat hiervoor een biizondere
regeling voor pand. Wanneer het stl pandrecht aan de schuldenaar is medegedeeld, is de pandhouder
bevoegd nakoming van de vordering te eisen en de betaling in ontvangst te nemen. Andere
4
,bevoegdheden worden in de wet niet aan de pandhouder toegekend; deze bevoegdheden bliiven dus bii
de pandgever rusten. De pandgever is dus bevoegd tot afstand van de vordering (art. 6:160 BW).
Het is een bewuste keuze van de wetgever om deze bevoegdheden bii de pandgever te laten rusten,
aangezien hii hierbii een groot belang kan hebben. De pandhouder wordt beschermd door de
mogeliikheid van art. 3:45 BW om de rechtshandeling te vernietgen op grond van pauliana. Art. 3:45 BW
brengt in beginsel met zich mee dat de pandhouder in dat geval dient te stellen en bewiizen dat ziin
verhaalsmogeliikheden benadeeld ziin, maar bii verlies van pandrecht kan men in beginsel aannemen dat
sprake is van benadeling aan de ziide van de pandhouder.
Ontvanger/NMB Postbank
Wettelijk kader/ art. 3/,4 lid 1, 3/37 lid 4, 3/433 lid 1, 475 vv en 35 lid 4 Fw
Het betref hier de vervreemding bii voorbaat van uit een bestaande rechtsverhouding voortvloeiende
toekomstge vorderingen op een derde (art. 3:239 lid 1 BW). Art. 475h Rv bepaalt dat een vervreemding
c.q. bezwaring van een vordering die door beslag is getrofen niet aan de beslaglegger kan worden
tegengeworpen.
Wanneer het echter de verpanding van toekomstge vorderingen betref, heef de levering hiervan reeds
plaatsgevonden (art. 3:84 BW: slechts beschikkingsbevoegdheid ontbreekt op dat moment nog). Art. 475h
Rv dient zo te worden verstaan dat een na de vervreemding onder die derde gelegd beslag niet kan
worden tegengeworpen aan degene die de vorderingen verkriigt krachtens de voor het beslag verrichte
leveringshandelingen die voor de vervreemding vereist ziin.
Ofewel: een verpanding bii voorbaat kan niet worden doorkruist door latere beslagen van individuele
schuldeisers, doch slechts door een algemeen faillissementsbeslag (art. 35 lid 2 Fw).
- Een later beslag doorkruist een eerdere verpanding bii voorbaat niet.
- Een later faillissement doorkruist een eerdere verpanding bii voorbaat wel (WUH/Emmerig q.q.,
herhaald in Ontvanger/NMB Postbank).
Rato: de belangen van een individuele beslaglegger wegen minder zwaar dan de belangen van alle
gezamenliike schuldeisers. Ook zou het faillissement anders te zwaar geraakt worden: wanneer elke
verpanding bii voorbaat een faillissement zou doorkruisen, zou een curator nooit meer een vrii actef in
een faillissement hebben.
Mulder q.q./CLBN
Wettelijk kader/ art. 3/446 lid 1 BW, art. 57 lid 1 Fw
Wanneer aan de schuldenaar geen mededeling is gedaan van het stl pandrecht, is de pandgever bevoegd
ingevolge art. 3:246 lid 1 BW om de vordering zelf te innen. Voldoet de schuldenaar aan de pandgever,
dan vervalt de vordering en daarmee het (afankeliike) pandrecht. De pandhouder heef dan niet het
recht om afdracht van de opbrengst te vorderen van de pandgever, of, zoals in casu het geval, de curator
van de pandgever. Deze bevoegdheid om de pandhouder ook niet toe op grond van art. 57 Fw, omdat de
pandhouder dit recht ook buiten faillissement niet heef.
Het staat de pandhouder wel vrii om tidens het faillissement mededeling van het pandrecht te doen aan
de schuldenaar. De rechten gaan dan over van de pandgever op de pandhouder, en de schuldenaar kan
dan alleen nog voldoen aan de pandhouder.
Wanneer de curator een stl verpande vordering heef geïnd ingevolge art. 3:246 lid 1 BW, behoudt de
pandhouder ziin voorrecht op het geïnde. Hii moet dan alleen wachten tot de uitdelingsliist verbindend is
geworden en hii draagt op voet van art. 182 lid 1 Fw bii in de algemene faillissementskosten. De
opbrengst wordt aldus verminderd.
5
,Ten slote is van belang dat de bank, die girale betalingen ontvangt betrefende aan hem stl verpande
vorderingen waarvan geen mededeling was gedaan aan de schuldenaar, bevoegd is tot verrekening van
deze betalingen met de openstaande schuld op de gefailleerde.
Sisal (NCB-arrest)
Wettelijk kader/ art. 476a lid 4, aanhef en onder e vv, art. 4,1 lid 1 vv
In casu ziin drie partien belangriik: de schuldenaar, de pandhouder en een andere schuldeiser. De
pandhouder heef een stl pandrecht gevestgd op vorderingen van de schuldenaar op derden. De andere
schuldeiser legt, alvorens de pandhouder mededeling heef gedaan van ziin pandrecht, derdenbeslag
onder deze derde tot voldoening van de vordering. Voordat de andere schuldeiser overgaat tot execute
van het beslag, deelt de pandhouder ziin pandrecht mee aan de derde onder wie derdenbeslag is gelegd.
Vervolgens int de beslaglegger de verpande vordering bii de derde-beslagene.
Niet betwist wordt dat door de inning door de beslaglegger de vordering is tenietgegaan en daardoor het
pandrecht, alsmede het beslag, eveneens ziin tenietgegaan. Ondanks het vervallen van het pandrecht,
behoudt de pandhouder ziin voorrang bii de verdeling van de opbrengst van de execute.
Bii verdeling van de opbrengst van de execute dient met de rechten van de bii de executant bekende
pandhouders rekening te worden gehouden. Dit volgt onder meer uit art. 476a lid 2, aanhef en onder e
Rv. Ook wanneer de pandhouder niet zelf executeert, heef hii een voorrangsrecht om zich naar ziin rang
te verhalen op de opbrengst. Daarbii geldt niet de eis dat de pandhouder tevoren beslag onder de derde
heef gelegd. De pandhouder is ingevolge art. 481 lid 1 Rv de meest gerede parti om bii de rechter-
commissaris om verdeling van de opbrengst te verzoeken.
Wollie
Wettelijk kader/ art. 53 Fw
Verbiizondering van het arrest Mulder q.q./CLBN: Rabobank heef een stl pandrecht op de inventaris en
voorraden van Wollie. Met toestemming van de Rabobank wordt de inventaris verkocht aan een derde
(‘koper’). De kooppriis wordt in drie termiinen betaald. Na betaling van de eerste termiin gaat Wollie
failliet. Gedurende het faillissement betaalt koper de overige twee termiinen. Rabobank houdt deze
betalingen onder zich met een beroep op Mulder q.q./CLBN.
Een pandrecht dat op roerende zaken is gevestgd zonder dat deze in de macht van de pandhouder ziin
gebracht, komt niet van rechtswege te rusten op de vordering tot betaling van de kooppriis van die zaken,
indien de zaken met toestemming van de pandhouder aan een derde ziin verkocht. De bank heef in dit
geval geen pandrecht doen vestgen op de vordering van Wollie op de koper. De bank had dus geen
pandrecht op deze vorderingen. Omdat de bank in deze dus geen voorrangsrecht boven andere
schuldeisers heef, en de betalingen niet hun oorzaak vinden in de voor de faillietverklaring van de
verkoper tussen de bank en de failliet gesloten overeenkomst, staat art. 53 lid 1 Fw in de weg aan de
verrekening als door de bank toegepast.
Hamm q.q./ABN AMRO
Wettelijk kader/ art. 3/446 lid 1 BW, art. 57 en 5, lid 1 Fw
In casu had de gefailleerde al haar vorderingen verpand aan de bank. Sinds Mulder q.q./Rabobank is een
generieke omschriiving voldoende om aan het bepaalbaarheidsvereiste te voldoen, maar dit geef de
pandhouder (bank) onvoldoende gegevens om aan de derden de mededeling van art. 3:246 lid 1 BW te
doen. Daarom is bedongen dat de failliet aan de bank alle nodige mededelingen doet. Kan de bank bii de
curator aankloppen wanneer failliet niet alle benodigde gegevens heef verstrektt Of kan de curator dan
ingevolge art. 3:246 lid 1 BW zelf overgaan tot het innen van deze vorderingent
6
, Sinds het arrest ING/Verdonk geldt dat de curator niet de vriiheid heef om de bevoegdheid van de stlle
pandhouder tot het doen van de mededeling te frustreren door aanstonds aan de debiteuren mede te
delen dat zii de vorderingen op rekening van de boedel moeten voldoen, in plaats van op die van de stlle
pandhouder. Daarom heef de Hoge Raad beslist dat de curator een redeliike termiin in acht moet nemen
alvorens hii de vorderingen gaat innen bii de debiteuren. Deze termiin bedraagt veerten dagen, ingaande
op de dag na die van de faillietverklaring. De termiin zorgt er alleen voor dat de curator gedurende die
termiin geen actef gebruik maakt van ziin mogeliikheid om vorderingen te innen. Vorderingen die op
initatef van de schuldenaar op de boedelrekening worden betaald, hoeven dus niet te worden
afgedragen aan de pandhouder: de curator verliest gedurende die veerten dagen niet de bevoegdheid te
incasseren, hii is slechts beperkt inningsbevoegd. Een aanvulling op het arrest ING/Verdonk is dat de
curator zich van incassoactviteiten moet onthouden vanaf het moment dat de pandhouder aan de
curator mededeelt dat hii wenst over te gaan tot uitoefening van ziin rechten, ook buiten de wachtermiin
van veerten dagen. De curator mag, eveneens als de pandgever buiten faillissement, de pandhouder niet
frustreren in ziin verhaalsmogeliikheden. Dat houdt in dat de curator, zoals de pandgever buiten
faillissement, de pandhouder van alle nodige inlichtngen dient te voorzien teneinde de mededeling van
art. 3:246 lid 1 BW mogeliik te maken.
Wat is de posite van de pandhouder wanneer de curator het geld heef ontvangent Twee situates ziin
van belang. Ten eerste wanneer de curator ziin bevoegdheid in de wachtperiode niet heef overtreden en
dus passief heef ontvangen. In dat geval geldt het arrest Mulder q.q./CLBN: het pandrecht vervalt door
voldoening van de vordering, maar de pandhouder heef wel een voorrecht op uitkering. Ten tweede de
situate dat de curator, in striid met de wachtid, toch actef incasseert. In dat geval heef de pandhouder
een boedelvordering met een voorrang (vanwege het pandrecht).
ABN AMRO/Marell
Wettelijk kader/ art. 3/444 BW
Pegas had vorderingen op Marell. Marell heef aan Pegas een pandrecht op haar vorderingen toegekend
ter zekerheidsstelling van de vordering van Pegas op Marell. Pegas had voordien door de bank een
pandrecht laten vestgen op al haar vorderingen. Toen Pegas failleerde wendde de bank zich tot Habets
en Laudy, schuldenaren van Marell, met de mededeling (art. 3:246 lid 1 BW) dat zii hun vorderingen aan
de bank moesten voldoen. Het hof oordeelde dat hier sprake was van een verboden herverpanding als
bedoeld in art. 3:242 BW, maar dit wees de Hoge Raad af: herverpanding ex art. 3:242 BW ziet op de
situate dat een pandhouder een goed dat hii onder zich heef (vuistpand) verpandt aan een derde. Daar
is hier geen sprake van. De bank had een geldig recht verkregen om de vorderingen die Marell op haar
schuldenaren had, te innen, als gevolg van de respecteveliike pandrechten tussen de bank en Pegas, en
Pegas en Marell.
Eigendomsvoorbehoud, reclamerecht en
retentierecht
VGC/GE SeaCo
Wettelijk kader/ art. 3/431 lid 4 BW
VGC sloeg containers van Norasia op op haar depoterrein. De containers konen op dit terrein ook
gerepareerd worden. Norasia voldeed haar betalingen aan VGC niet en VGC wenste ziin vordering te
verhalen op de derten containers van Norasia die zich nog op het terrein van VGC bevonden. Voordat
VGC over kon gaan tot execute, meldde GE Seaco zich als eigenaar van de derten containers. GE Seaco
vorderde afgife van de containers door VGC onder betaling van 250 USD per container. VGC beroep zich
op ziin retenterecht en weigerde afgife aan GE Seaco. Anders dan de rechtbank willigde het hof de eis
van GE Seaco in en werd VGC veroordeeld tot afgife van de derten containers aan GE Seaco.
De belangriikste vraag in deze procedure is of VGC zich iegens GE Seaco als eigenaar/verhuurder kan
beroepen op een retenterecht betrefende de derten containers, voorzover de vordering niet op deze
7
