Forensische Behandel- en Zorgprogramma’s (Literatuur): Uitgebreide samenvatting (2024)
Ivyvanekert
Samenvatting Forensische Behandel- en
Zorgprogramma’s: Literatuur
Inhoudsopgave & Informatie
Behandelprotocol Seksueel Grensoverschrijdend Gedrag: Module Meerdimensionaal
Leren, Waarnemen en Interpreteren (Tressová – van Veldhoven & Bogaers, 2017) ........ 2
Behandelprotocol Seksueel Grensoverschrijdend Gedrag – Theoretische Handleiding
(Tressová – van Veldhoven & Bogaers, 2017) ................................................................. 5
Virtual Reality Aggression Prevention Therapy (VRAPT) versus Waiting List Control for
Forensic Psychiatric Inpatients: A Multicenter Randomized Controlled Trial (Klein-Tuente
et al. 2020) ..................................................................................................................... 17
Landelijk Zorgprogramma voor Forensisch Psychiatrische Patiënten met Psychotische
Stoornissen .................................................................................................................... 18
Landelijk Zorgprogramma voor Cliënten met Problematisch Middelengebruik en (een
Risico op) Delictgedrag: Hoofdstuk 3 (Behandelmodellen) ............................................ 26
Relapse Prevention for Sexual Offenders: Considerations for the “Abstinence Violation
Effect” (Wheeler et al. 2006) .......................................................................................... 29
Protocollaire Behandeling op Maat: Een Casusbeschrijving .......................................... 35
De Delictanalyse in de Forensische Zorg: Richtlijn voor Delictanalyse (Hoofdstuk 5;
Vrinten et al. 2015) ......................................................................................................... 37
Schematherapie en EMDR gecombineerd bij Complexe Traumagerelateerde
Problematiek (Driessen & Ten Broeke, 2014) ................................................................ 42
Schematherapy for Violent PD Offenders: A Randomized Clinical Trial (Bernstein et al.
2021) .............................................................................................................................. 45
Deze samenvatting dient voor het vak Forensische Behandel- en Zorgprogramma’s
(500850-M-6) aan Tilburg University voor de Master Klinisch Forensische Psychologie,
collegejaar 2023-2024.
OPMERKING: De samenvatting is zeer uitgebreid en alle verplichte literatuur komt
aan bod, maar Prof. Bogaerts heeft aangegeven dat een aantal zaken niet van belang
zijn voor het tentamen en zijn dus NIET meegenomen.
• Module Meerdimensionaal Leren (deze staat wel nog in de samenvatting)
• Artikel Every-Palmer et al. (2019)
• Artikel De Looff et al. (2021)
, Forensische Behandel- en Zorgprogramma’s (Literatuur): Uitgebreide samenvatting (2024)
Ivyvanekert
Behandelprotocol Seksueel Grensoverschrijdend Gedrag:
Module Meerdimensionaal Leren, Waarnemen en
Interpreteren (Tressová – van Veldhoven & Bogaers, 2017)
In de module ‘Meerdimensionaal leren waarnemen en interpreteren’ wordt er
gewerkt aan het verbreden van aandacht en interpretaties ten aanzien van
waarnemingen van een patiënt. Het waarnemen en interpreteren zijn onderdelen van
het sociale informatieverwerkingsproces, welke refereert aan proactieve en reactieve
agressie. De patiënt wordt getraind om op meerdere manieren waar te nemen en de
percepties op verschillende manieren te interpreteren. Ook leert de patiënt om
‘objectief’ waar te nemen zonder gedachten en emoties erbij te betrekken en zich
daarnaast bewust te zijn van eigen gedachtes en emoties bij het interpreteren. Dit
wordt bewerkstelligd door middel van cognitieve gedragstherapie. Ook mindfulness
wordt geregeld aangehaald als een veelbelovende methodieken voor sommige
patiënten.
Doelen
• De patiënt is zich bewust van de vuilkuil om te snel of selectief waar te nemen.
• De patiënt is in staat objectief te beschrijven wat hij ziet, zonder emoties en
gedachten erbij te betrekken.
• De patiënt is in staat om op verschillende manieren te kijken naar situaties.
• De patiënt weet welke delict ondersteunende cognities en emoties het
interpreteren negatief beïnvloeden.
• De patiënt kan helpende gedachten inzetten bij het interpreteren van het gedrag
van een ander.
Introductie
Het onderdeel introductie dient bij de aanvang van iedere sessie doorlopen te worden,
waarbij de volgende punten besproken worden:
• Bespreek met de patiënt hoe het met hem gaat. Indien nodig, bespreek met de
patiënt kort de ingrijpende gebeurtenis.
• Vraag aan de patiënt wat er de afgelopen week goed is gegaan en wat niet.
Motiveer de patiënt om zijn gedachten, gevoel en gedrag erbij te betrekken.
• Laat de patiënt terugblikken op zijn doelen die hem motiveren om mee toe doen
aan de behandeling.
• Kijk met de patiënt terug naar de vorige sessie. Wat kan de patiënt zich ervan
herinneren? Heeft de patiënt nog vragen?
• Indien er met de patiënt afgesproken is om een opdracht op de leefgroep uit te
voeren, bespreek deze met de patiënt. Hoe ging het oefenen? Wat ging goed
en waar zou meer aandacht aan besteed kunnen worden? Complimenteer de
patiënt in ieder geval voor de moeite om de opdracht uit te voeren.
• Bespreek de mogelijke leerpunten met betrekking tot de module
Meerdimensionaal leren waarnemen en interpreteren.
Na het doorlopen van de hierboven beschreven punten kan er overgestapt worden
naar een onderdeel van de module.
2
, Forensische Behandel- en Zorgprogramma’s (Literatuur): Uitgebreide samenvatting (2024)
Ivyvanekert
Bewustwording van Selectieve Waarneming
Laat de patiënt de volgende plaatjes bekijken. Vraag de patiënt bij elk plaatje wat er
afgebeeld staat. Spoor de patiënt aan om goed naar de afbeeldingen te kijken en te
komen met verschillende percepties.
• Afbeelding 1: een oude en een jonge vrouw
• Afbeelding 2: een vaas, twee gezichten
• Afbeelding 3: een oude man, een paard, een ruiter op het paard, een man op
de grond met een deken over zich heen
• Afbeelding 4: een koppel, een vaas, de afspiegeling van de vaas, dolfijnen
Bespreek met de patiënt het volgende: Waarnemen wil zeggen het verkennen van de
omgeving. De verschillende plaatjes laten zien dat we niet alles waarnemen wat er te
zien is, maar onbewust zelf een keuze maken van wat er te zien is (= selectief
waarnemen). Dit betekent dat ieder van ons iets anders kan waarnemen. Terwijl jij
bijvoorbeeld op het tweede plaatje twee gezichten ziet, ziet jouw buurman in hetzelfde
plaatje een vaas, waardoor het plaatje een heel ander betekenis krijgt. Selectief
waarnemen doet iedereen en het kan ervoor zorgen dat je blind wordt voor belangrijke
zaken omdat je ze simpelweg niet ziet. Je aandacht is gericht op maar een deel van
het plaatje, of van de situatie. Door maar een deel te zien zou het kunnen dat je
situaties onjuist gaat interpreteren. Je zou dus een oordeel kunnen geven dat niet klopt
met de werkelijkheid. Daarom is het van belang om je bewust te zijn van het selectief
waarnemen en jezelf proberen te motiveren om elke situatie van verschillende kanten
te bekijken.
Kun je een voorbeeld geven waarin je selectief hebt waargenomen? Wat heb je gezien
en wat heb je gemist? Hoe komt het dat je nu wel bewust bent wat je toen niet zag?
Objectief Waarnemen
Laat opnieuw een plaatje aan de patiënt zien (een plaatje van een glas) en spoor de
patiënt aan om het plaatje te beschrijven. Vervolgens vraag je van de patiënt om alleen
de feiten te benoemen (bijv. glas, blauw, water). Spoor de patiënt aan om een
onderscheid te maken tussen feiten en zijn eigen invulling, zoals dat het glas halfvol
of halfleeg is.
• Een feit: datgene wat bewezen en gecontroleerd kan worden.
• Een mening: datgene wat jij op basis van feiten vindt.
• Een vooroordeel: datgene wat je vindt zonder de feiten erbij te hebben
betrokken.
Laat de patiënt zichzelf vanuit een helicopterview observeren en objectief beschrijven,
waarbij de patiënt zich richt op zijn gedrag, uiterlijk, eigenschappen en dergelijke. Wat
is de patiënt op dat moment aan het doen? Hoe ziet hij eruit? Laat patiënt ook vertellen
welke emoties en gevoel hij bij zichzelf waarneemt. Vervolgens kan de patiënt
hetzelfde doen over iemand anders, en als laatste stap hetzelfde doen over iemand
die hij niet mag of een conflict mee heeft.
3
, Forensische Behandel- en Zorgprogramma’s (Literatuur): Uitgebreide samenvatting (2024)
Ivyvanekert
Meerdimensionaal Interpreteren
De denkhoeden van Bono (Bono, 2015) zijn een manier van denken. Hoe je naar een
situatie kijkt is afhankelijk van de hoed die je op hebt.
Deze oefening leert de patiënt om de situatie vanuit verschillende oogpunten te
bekijken en te analyseren. Neem eerst alle denkvormen met de patiënt door en zorg
dat de patiënt de essentie van de denkvormen begrijpt. Laat de patiënt vervolgens een
situatie uitkiezen en moedig de patiënt aan om deze vanuit verschillende denkwijzen
(hoeden) te analyseren.
1) Feitelijk denken (objectief): ook wel het witte denken genoemd. Feiten, cijfers
en gegevens staan centraal.
• Onderzoek en onbevooroordeeld luisteren.
2) Emotioneel denken (subjectief): ook wel het rode denken genoemd.
Gevoelens en intuïtie staan centraal.
• Emoties, beleving, persoonlijke meningen, vermoedens en ingevingen.
3) Positief logisch denken: ook wel het gele denken genoemd. Voordelen en
kansen staan centraal.
• Constructief denken.
4) Negatief logisch denken: ook wel zwart denken genoemd. Nadelen, risico’s
en gevaren staan centraal.
• Kritisch denken.
5) Creatief denken: ook wel het groene denken genoemd. Nieuwe ideeën,
alternatieven en oplossingen staan centraal.
6) Analytisch denken: ook wel het blauwe denken genoemd. Beschouwen,
helicopterview en conclusies trekken staan centraal.
• Het staat voor het stellen van prioriteiten en het maken van afspraken.
Spoor de patiënt aan om zelf een situatie voor te dragen vanuit zijn eigen ervaring.
Maak ook gebruik van situaties die te maken hebben met het gepleegde delict. Denk
daarbij aan wat de patiënt dacht te zien voordat het delict plaatsvond.
De Invloed van Delictondersteunende Cognities en Emoties op
Interpretatie
De patiënt heeft nu geleerd dat iedereen op een eigen manier waarneemt en
interpreteert, en dat het waarnemen een onbewust proces is dat de interpretatie, dus
ons oordeel, beïnvloedt. Het verschil in waarnemingen heeft te maken met eigen
overtuigingen, eerdere ervaringen, karakter, normen en waarden. In het derde
onderdeel heeft de patiënt een situatie opgeschreven vanuit zijn eigen ervaring die te
maken heeft met het delict. De cliënt dien bij zichzelf na te gaan welke overtuigingen
en/ of delict ondersteunende cognities en emoties ervoor gezorgd hebben dat de
situatie op een bepaalde manier geïnterpreteerd werd.
Helpende Gedachten inzetten bij het Interpreteren
In de vorige oefening is de patiënt onder andere bewust geworden van de delict
ondersteunende cognities die van invloed waren op de interpretatie. Probeer helpende
gedachten te bedenken en bekijk de situatie vervolgens vanuit deze gedachten.
4
