Personen en familierecht | Hoorcolleges
Hoorcollege 1A | Ouders en kinderen I
Inleiding
• Wat is afstamming?
• Biologische afstamming een man en een vrouw (traditioneel) die bij elkaar komen en
een kind verwekken. Het kind stamt dan in biologische zin af van de man en de vrouw.
• Juridische afstamming 1:197: ‘Een kind, zijn ouders en hun bloedverwanten staat in
familierechtelijke betrekking tot elkaar’
• Over die familierechtelijke betrekking hebben we het deze twee colleges
• Belang van afstamming?
• Als biologisch kind voel je een biologische genetische band met je ouder. Maar
familierechtelijke betrekking is belangrijk omdat de wetgever er heel wat gevolgen aan
verbindt. Bijv. gezag. Minderjarigen staat onder het gezag van de wettige ouders. Wie dat
zijn, daarvoor moeten we opzoek naar de wettige ouders.
• Roots, identiteit, medisch
• Wettelijke gevolgen: gezag, naam, levensonderhoud, erfrecht, nationaliteit, sociale
zekerheid, etc.
• Voor dit soort zaken is het dus van belang om de familierechtelijke
rechtsbetrekking vast te stellen.
• Wettelijke regeling
• Titel 11, Boek 1 BW, art. 197 e.v.
• Door de jaren heen aanbouwwetgeving. Ontwikkelingen gaan snel in de
maatschappij, er zijn nieuwe samenlevingsvormen. Die ontwikkelingen vragen
om aanpassingen. Dus er wordt veel wetgeving aangepast. En dat maakt de
wetgeving vrij ingewikkeld.
Hoofdrolspelers
• Kind en ouders
• Kind = eicel + zaadcel + baarmoeder
• Ouders?
• Vormen van ouderschap
1) biologisch/genetisch eicel, zaadcel, baarmoeder (maar dit zijn niet altijd de
juridische ouders, ook willen ze het niet altijd zijn)
2) sociaal feitelijke opvoeder (doorgaans de biologische/juridische
ouders, maar het zijn de feitelijke opvoeders van kinderen bijv. pleegouders)
3) juridisch (titel 11 boek 1 BW) formele aanknopingspunten om op basis
daarvan het juridisch ouderschap rond te krijgen. (Geboortemoeder, huwelijk, echtgenoot van
geboortemoeder)
Door een huwelijk wordt de man waarmee de vrouw getrouwd is juridisch vader, ook al is hij niet de
biologische vader. Idealiter valt het biologisch/sociaal ouderschap met het juridisch ouderschap samenvalt.
Maar dit is niet altijd het geval door ontwikkeling in de maatschappij.
1 + 2 = 3? Door de ontwikkelingen in de maatschappij is dit niet meer altijd zo. En vallen het biologisch,
sociaal en juridisch ouderschap niet altijd meer samen. Een voorbeeld daarvan is draagmoederschap.
Uitgangspunten afstamming
• Juridisch ouderschap (op basis van de wet) zoveel mogelijk i.o.m. biologische werkelijkheid
• Biologische afstamming is vertrekpunt – traditioneel gezin
• Veranderende samenleving: samengesteld gezin, homohuwelijken, donoren,
draagmoederschap, etc.
• Hierdoor is het uitgangspunt een beetje onder druk komen te staan. De wetgever
heeft moeten nuanceren op dit uitgangspunt.
MAAR:
• Biologische afstamming staat onder druk door bijv. lesbisch ouderschap, draagmoederschap. Dit
komt niet meer overeen met de biologische afstamming.
, • Hoewel er in de jaren heen is genuanceerd, zien we het uitgangpunt wel nog duidelijk in
de wet naar voren komen.
Recht op afstammingsinformatie
- Kinderen hebben keihard het recht om te weten van wie zijn in biologische en genetische zin
afstammen.
- 8 EVRM, 7 IVRK
- Van wie stam ik af?
o Kinderen kunnen veel emotionele schade ondervinden als ze niet weten wie hun ouders
zijn. Van wie je afstamt is belangrijk voor je identiteit. Het recht op afstamming is in
verdragen gewaarborgd en de HR heeft het recht op afstamming een belangrijke plek
gegeven. Maar ook in onze eigen wet heeft het een belangrijke plek. In 2004 de wet
donorgegevens. Hierdoor is anoniem doneren niet meer mogelijk.
- Recht op identiteit kind gaat voor recht op lichamelijke integriteit ivm DNA-test, HR NJ 2022/169
- Kind afhankelijk van welwillendheid ouders
- Statusvoorlichting, HR NJ 2016/210 (statusvoorlichting kind) (verplicht)
o Twee vrouwen hadden gebruik gemaakt van een bekende spermadonor. Zij kregen
vervolgens een kind. Donor wilde in het leven van het kind verschijnen, twee vrouwen
hadden daar niet zo veel trek in. Die wilden liever dat de donor buiten afbleef. De HR
heeft geoordeeld dat het tot de ouderlijke taak behoort van deze twee vrouwen om het
kind voor te lichten over zijn afstammingsverleden. Het behoort dus tot de ouderlijke
taak om het kind te informeren van wie hij afstamt. Blijf je nalatig, dan kan dat ook in
rechte worden afgedwongen.
Bijv. de raad voor de kinderbescherming ziet dat er iets aan de hand is en vraagt
dan via een bijzondere curator dat deze twee ouders aan statusvoorlichting
moeten doen.
- 2004: Wet donorgegevens kunstmatige bevruchting: anoniem donoren niet meer mogelijk.
o Vanwege dit recht op afstamming. Bij anonimiteit kan je natuurlijk niet meer achterhalen
wie je biologische vader is.
o De wet voorkomt dat mensen gebruik maken van anonieme donoren, want een anonieme
donor is niet te traceren.
o Dit is een bijzondere wet. De wet maakt het ook mogelijk dat kinderen vanaf de leeftijd
van 12 jaar bij een stichting kunnen aankloppen, ze kunnen daar bij de stichting opvragen
de niet persoons identificerende gegevens van de donor (huidskleur, haar, beroep). Als een
kind 16 jaar is kan het kind bij die stichting vragen om de identiteit van de donor prijs te
geven. Er vindt dan een belangenafweging plaats tussen het belang van het kind en het
belang van de donor.
Op basis van deze wet zien we dat de wetgever het recht op
afstammingsinformatie hoog heeft zitten. Kinderen die op bassi van een
spermadonor op de wereld zijn gezet krijgen dus de mogelijkheid om te
achterhalen wie hun biologische vader is.
De laatste jaren heeft het recht op afstamming een vlucht genomen. Ook het EHRM de ruimte neemt voor
het recht op afstammingsinformatie, in veel gevallen zien we dat het recht op afstamming zwaar weegt.
Vaak ook zwaarder dan het recht van een donor om anoniem te blijven. Maar er zal altijd wel een
belangenafweging worden gemaakt tussen deze twee rechten.
• De wetgever gaat uit van minimaal 1juridische ouders, maar maximaal 2 juridische ouders.
o V, v/m, v/v, m/m
o Meer juridische ouders is momenteel niet mogelijk. In het algemeen is dat niet erg.
o Maar tegenwoordig heb je meeroudergezinnen: bijv. twee mannen wonen aan de ene kant
van de straat en twee vrouwen aan de andere kant en besluiten kinderen te krijgen en met
elkaar op te voeden. De wens van deze gezinnen is dat zij op basis van de wet allemaal het
juridisch ouderschap zouden moeten kunnen krijgen. Vier ouders dus. We hebben het
zowel over het biologische als het sociale ouderschap bij dit soort gezinnen. Vaak is een
vrouw de biologische moeder van een kind en de andere vrouw is de biologische moeder
van het andere kind en bij de mannen vice versa. Het zijn sociale gezinnen, want ze
, voeden de kinderen feitelijk op met zijn vieren. Juridisch gezien zijn er maar twee ouders
(de biologische ouders).
o Dit heeft tot discussies geleid. Er worden voorstellen gedaan om dit uitgangspunt in de
wet los te laten, zodat kinderen meer dan twee juridische ouders kunnen hebben.
Ontstaan van juridisch ouderschap
• Limitatieve opsomming, 1:198-199 BW, familierechtelijke rechtsbetrekking kan ontstaan:
1) geboorte uit moeder
2) huwelijksouderschap/geregistreerd partnerschap (gp)
3) erkenning
4) gerechtelijke vaststelling ouderschap
5) adoptie
Voor afstammingsdoeleinden: daar waar we spreken over het huwelijk spreken we ook over het
geregistreerd partnerschap. Voor afstammingsdoeleinden is er weinig verschil tussen deze twee.
Deze gronden kom je bijna over de hele wereld tegen. De wet lesbisch ouderschap is wel uniek in de
wereld.
• Wet lesbisch ouderschap
• 1 april 2014
• Afschaffing sekseongelijkheid vader/meemoeder
• De meemoeder is de vrouwelijke partner van de geboortemoeder. Voor deze wet
kwam deze er een beetje bekijk af. Voor deze wet moest de meemoeder het kind
adopteren voordat zij juridisch moeder kon worden van dit kind.
• Dat levert per definitie een ongelijkheid op tussen man en vrouw.
• Als de geboortemoeder was gehuwd met een man, dan is die man van rechtswege
juridisch vader van dat kind. Hoezo kon dat dan niet als de moeder gehuwd was
met een vrouw? Dit is dus met deze wet veranderd.
• Sekseneutraal afstammingsrecht – terminologie
• We spreken niet meer over het huwelijksvaderschap, maar over het
huwelijksouderschap, want de meemoeder wordt nu ook automatisch juridisch
moeder.
• We spreken niet meer over de gerechtelijke vaststelling van vaderschap, maar ook
van gerechtelijke vaststelling van ouderschap. De vrouwelijke partner van de
geboortemoeder kan dus een gerechtelijke vaststelling over zich heen krijgen. De
vrouw kan dus ook deze consequenties over zich heen krijgen (alimentatie etc.).
• In de wet staat dus “ouder”.
• Versterking positie meemoeder
1) Geboorte uit moeder, 1:198 lid 1 sub a
De moeder die het leven schenkt aan het kind, is altijd en onvoorwaardelijk de juridische ouder van het
kind. Mater semper certa est. De geboortemoeder is de juridische moeder. Dit is onvoorwaardelijk,
ongeacht of zij de intentie heeft om de juridische moeder te worden.
- Fundamenteel beginsel van afstammingsrecht
- Dragen & baren kind = juridisch moederschap
| van rechtswege
| ongeacht genetische band, intentie, bevruchtingswijze, leeftijd geboortemoeder, etc
| Verkrachting? Draagmoeder? Ook dan is de geboorte moeder de juridische moeder. Een
draagmoeder wil niet de juridische moeder zijn over het kind, zij wenst geen genetische band te
hebben met het kind. Als bij een draagmoeder gebruik wordt gemaakt van een eiceldonor (dus de
draagmoeder heeft dan geen genetische band met het kind), dan zegt de wet dat de geboortemoeder
de juridische moeder is. Dus onvoorwaardelijk.
- Als de geboortemoeder minderjarig is, dan is zij ook de juridische moeder over het kind. Mater
semper certa est is een fundamenteel beginsel. De minderjarige moeder is de geboortemoeder,
maar we zien volgende week dat een minderjarige als uitgangspunt nog geen gezag over het kind
kan uitoefenen. De raad voor de kinderbescherming zal dan een kinderbeschermingsmaatregel
vragen en het gezag bij iemand anders leggen. Bijv. een oma of de GI.
- De geboortemoeder is dus altijd de juridische moeder, ongeacht hoe het kind tot stand is gekomen
en ongeacht de intentie van de moeder.
, 2) Huwelijksvaderschap, 1:199 sub a
• Geboorte kind staande huwelijk/gp met geboortemoeder
o Van rechtswege juridisch vaderschap
o Ongeacht genetische band & intentie
Dus als bij de zwangerschap gebruik is gemaakt van het zaad van een donor, dan
maakt dat verder niet uit voor het juridisch vaderschap van deze man, omdat hij
gehuwd is met de vrouw die staande het huwelijk het leven schenkt aan een kind.
Als een vrouw vreemdgaat met de buurman, en die man komt daar na de geboorte
achter, dan is nog steeds het wettelijke uitgangspunt dat de vader, de echtgenote
van de geboortemoeder de juridische vader van het kind is.
Volgend college kijken we hoe deze man hiervan af kan komen.
o Bijv. verkrachting, draagmoederschap. Dan geldt precies hetzelfde. De echtgenoot van de
geboortemoeder is juridisch vader.
• Huwelijksvaderschap goed te verklaren
o Huwelijk met geboortemoeder
o Biologisch & sociaal vaderschap wordt verondersteld
Huwelijksmoederschap, 1:198 lid 1 sub b
• Huwelijksmoederschap is minder goed te verklaren. Bij het huwelijksvaderschap is alles wel
kloppen (1+2=3. Het sociaal/biologisch/juridisch vaderschap vallen daar in een). Bij het
huwelijksmoederschap is dat niet zo. We hebben hier niet met de 1 + 2 = 3 situatie te maken die
we wel kennen bij het juridisch vaderschap. We missen in deze situatie de biologische band.
• Huwelijk (/gp) met geboortemoeder
• Sociaal moederschap wordt verondersteld
• Maar: v/v altijd aangewezen op spermadonor
Van rechtswege meemoederschap vanaf geboorte mits: Als in een huwelijk tussen twee vrouwen, een van
de twee vrouwen zwanger raakt, voorwaarden:
- Bevruchting in Nederlandse kliniek
- Sperma van donor aangemeld bij Stichting donorgegevens
- Onbekendheidsverklaring Stichting, waaruit blijkt dat de identiteit donor onbekend is bij
geboortemoeder
- Overleggen bij geboorteaangifte
Als aan deze voorwaarden is voldaan, dan is de meemoeder ook de juridische moeder van het kind, naast
de geboortemoeder die dat al is op basis van het mater semper certa est-beginsel.
Als partijen in een buitenlandse kliniek de bevruchting laten plaatsvinden, of partijen kennen de donor die
hen wil helpen, er is sprake van een bekende donor en de stichting donorgegevens wordt geskipt, dan
voldoe je niet aan de voorwaarden voor het ontstaan van het juridisch meemoederschap en dan verkrijg je
niet automatisch op basis van het huwelijksmoederschap dat de meemoeder ook juridisch ouder wordt. Ze
kan dat nog wel verkrijgen, maar niet op basis van het huwelijksmoederschap.
• Ratio
• Huwelijk/gp: commitment-sociaal ouderschap
• Anonieme donor: geen ouderschapsclaim + rust in gezin moeders te bewerkstelligen
• Alleen als het kind 12 of 16 heeft en de behoefte heeft om de biologische vader te
achter halen en bij de stichting aanklopt, kan dan achterhalen wie de donor is
geweest.
• Via een anonieme donor en de stichting bereik je dat je (tot 12) rust en stabiliteit
krijgt in het leven van het kind
• Opheffen sekseongelijkheid i.v.t. huwelijksvaderschap
• Let op
• Bekende donor, zelfinseminatie of buitenlandse kliniek: géén meemoederschap van
rechtswege
