HOOFDSTUK 1: THE ROMAN WORLD TRANSFORMED
Begin derde eeuw: Romeinse Rijk was enorm. Alles buiten Italië provincies.
De elite zag hun politieke, militaire, religieuze, economische en culturele leiderschap ten
einde komen rond 250-350 macht naar provincies. Diocletianus deelde het Romeinse Rijk
in vier delen, geleid door vier verschillende mannen (tetrarchie). Provincies eerst
belangrijker, maar ook dit werd minder door komt van barbaren (400-500)
The Provincialization of the Empire - 250-350 (p. 4-5)
Crisis in derde eeuw: druk van twee kanten. Noorden de Barbaren, uit oosten de Perzen.
Leger niet sterk genoeg en te weinig rekruten (epidemieën) hervormingen: uitbreiden
leger, mobiele troepen, versterken van het staande leger en er werden rekruten gehaald uit
verdere streken. Zij kregen dan stuk land in Romeinse Rijk.
Opvolgingscrisis soldatenkeizers aan de macht verkozen door hun soldaten. Geen
interesse in Rome ver van strijdveld. Valerianus: Milaan als keizerlijke verblijfplaats.
Leger was duur. Romeinse regering verlaagd samenstelling zilveren munt meer
metaal inflatie. Ook meer productie kleding en eten nodig gebeurde in provincies
meer macht provincies.
Hele rijk werd gemilitariseerd. Midden 3e eeuw verbood Gallienus (253-268) de
senatoriale aristocratie het leger te leiden. Gingen sterke mannen doen werden ook
keizers. Crisis kwam onder Diocletianus onder controle tetrarchie, werden later 2 rijken.
Constantijn eindigde crisis, kwam periode van politieke stabiliteit en einde aan
grensoorlogen.
A New Religion (p. 5-8)
Constantijn: wilde oude Romeinse Rijk herstellen, kwam nieuw rijk. Markeert begin late
oudheid.
In Palestina: Jezus-beweging. Kern geloof: mannen en vrouwen gered wanneer ze in
Jezus geloofden eeuwig leven in hemel. Romeinen eerst onverschillig tegenover
christenen, overwonnen volken hoefden geloof niet op te geven, Romeinse goden werden
toegevoegd. Christendom had wel aantrekking op middenklasse konden bij christendom
opklimmen tot bovenlaag. Christendom had eigen onderwijs, minder duur. Christendom
aantrekking tot provincialen, voelden zich nooit echt Romein (niet allemaal burgerrecht).
Christenen werden vervolgd, voornamelijk in crisistijd derde eeuw. Romeinen dachten
dat goden boos waren op christenen en ze daarom in crisis kwamen. Ook al waren er weinig
christenen, ze raakten eind derde eeuw goed georganiseerd in kerken.
Edict van Milaan – 313: (vooral dankzij Constantijn, teken bij Milvische Bridge, ook
medekeizer Licinius): erkenning christendom. Hielp vooral de christenen, nu
getolereerd/verheven namen eigendommen terug. Constantijn bouwde kerken, gaf
eigendommen terug en privileges aan priesters. Griekse stad Byzantium werd christelijk
Constantinopel keizerlijke verblijfplaats.
Concilie van Nicea (325) door Constantijn uitgeroepen. Werd echte kern van
christendom/goddelijke natuur van Jezus bepaald. Arianisme werd verworpen. Theodosius I
– 380 vorm van christendom uit Nicea werd staatsgodsdienst. Christendom toch nog
verschillende stromingen, ook keizers verschillende vormen aanhangen.
Doctrine (p. 8-9)
‘Kerkvaders’ wonnen strijd over doctrine. Sint Athanasius streed @ Nicea tegen priester
Arius en won orthodoxe katholieke vader, Arius = ketter.
1
, Arianen: Zoon is geschapen en niet geheel menselijk, niet geheel goddelijk.
Arianisme bleef bestaan. Wulfilas (311-383) predikte geloof buiten rijk.
Athanasius: Vader en Zoon gelijk in goddelijkheid.
Monofysitisme: vlees van Christus is goddelijk, daarmee ook menselijk vlees (@
Armenië, Egypte en Ethiopië).
Pelagius: bekering wist alle zonden uit.
Sint Augustinus: Mensen niet in staat goed te doen zonder zegen van God.
Schreef een boek voor het Westen: City of God: Alle antwoorden op goddelijke
vragen, twee steden.
1. City of Man: op aarde waar we alles doen en leren, niet permanent, is vuur,
oorlog, ziekte en armoede. Hier zijn de instituten van de maatschappij die het
tweede mogelijk maken.
2. City of God: de hemel, zijn onze gedachten en harten. Is eeuwig geluk te
vinden. Je moet het eerste accepteren met het tweede in je gedachten.
Aspecten uit klassieke wereld werden gebruikt door Augustinus (tweedelige
wereld).
The Sources of God’s Grace (p. 10-11)
Uit Mattheus 16:18 pausen zien zich daardoor als opvolgers van Petrus, de eerste
bisschop. Ook lot van zondaars en hen vergeven in handen van pauzen. Eucharistieviering:
brood en wijn lichaam en bloed van Christus. Zo kon men genade van God krijgen.
Keizerlijke macht werd gebonden aan Christus en het sacrament figuren keizer bij altaar.
Heiligen: uitverkoren door God en bewaarders van sociale vrede. Gaven bezittingen
op, bidden, geen seks, niet slapen. Waren populair bij het volk. Men dacht dat zij magische
krachten bezitten die zouden doorleven in overblijfselen/relieken bewaard. Soms in
privébezit van rijken. Sint Ambrosius wilde dat geestelijken over relieken regeerden
relieken naar nieuwe kerk. Voorbeeld heilige: Sint Anthonius. Zijn macht was spiritueel,
fysiek en juridisch. Bisschop Athanasius claimde nalatenschap door over hem te schrijven.
Er waren ook martelaren. Constantijn maakte einde aan martelaren, men moest
manier vinden om martelaar te worden terwijl in leven.
De Barbaren (p. 21-24)
Barbaren: Goten, Visigoten, Franken en Germanen. Waren verschillende formaties
trokken steeds weer verder en deel bleef achter en mengde met nieuwe volkeren =
etnogenese. Goten in Polen waren anders dan Goten bij Zwarte Zee. Klassieke stijlen
overleefden niet lang door komst van barbaren. Kregen allemaal de naam Barbaren, maar
verschilden. Worden nu ingedeeld op basis van taal.
Tijdens crisis derde eeuw: Goten uit Zwarte Zee vallen Romeinse Rijk binnen.
Werden eerst afgekocht door de Romeinen. 250: Goten hebben grote delen Balkan
geplunderd. Na invallen 2 groepen Goten:
1. Ostrogoten: oostelijke groep
2. Visigoten uit Roemenië. Zij waren rond 335 bondgenoten van Romeinse Rijk en
vochten in die legers. Samenwerking stopte in 376: Hunnen uit steppe West-Centraal
Azië vallen Zwarte Zeegebied binnen en naar Roemenië trokken. Visigoten vroegen
asiel aan Keizer Valens heel veel Visigoten naar het Rijk Romeinen boos
378 Visigoten in opstand tegen Romeinen + vermoorden Keizer Valens @ slag
Adrainopel Romeinse leger verzwakt. 397: Visigoten zoeken o.l.v. Alaric naar
permanente verblijfplaats: Griekenland Italië (410) Gallië (418) 484 grootste
2
, gedeelte van Spanje ook ingenomen. 378: Komst Visigoten had grote impact op
Romeinse Rijk, wordt soms aangeduid als einde.
406: Steeds meer baren vallen Romeinse Rijk binnen (Alanen, Vandalen (Noord-Afrika) en
Sueven (Spanje, al snel verdreven door Visigoten).
453: Dood Attilla de Hun zijn rijk aan Danube viel. Hierdoor ook Ostrogoten, Rugi en
Gepids Romeinse Rijk binnen. 476: laatste Romeinse Keizer Augustulus werd afgezet door
Odoacer. Ostrogoten werd door Oost-Romeinse Keizer Zeno aangespoord om Odoacer aan
te vallen en Theodoric koning te maken. Daarna veroveren de Franken o.l.v. Clovis Gallië.
Vandalen @ Noord-West Afrika
Visigoten @ Spanje
Franken @ Gallië
Ostrogoten @ Italië
Angelsaksen @ Zuid-Oost Brittannië
Bourgondiërs @ hedendaags Zwitserland.
The New Order (p. 24)
Zesde eeuw: nieuwe kleine barbaarse koninkrijken in West-Romeinse Rijk. Steden vervielen,
rijken overheersten en christendom was dominant. Oost-Romeinse Rijk nieuwe naam:
Byzantijnse Rijk.
The Ruralization of the West (p. 25-29)
Walter Goffart: belasting werden gedeeld tussen barbaarse koningen en hun soldaten
traditionele Romeinse bezitsovereenkomsten bleven
Matthew Innes: barbaren werden op land van Romeinen geplaatst als gast
Beide gevallen: gingen bij zelfde gemeenschap horen van vrije landeigenaren horen.
Wel eerst probleem opgelost: barbaren geloofde in Ariaanse tak van christendom.
Clovis van de Franken was de eerste die dit probleem overwon door zich te bekeren tot het
katholieke christendom
Namen ook veel over van Romeinen, zoals de nieuwe wetten, opgeschreven in Latijn
Romeinse ambtenaren nodig om barbaarse koning te dienen. Zij schreven brieven voor
hem (Cassiodorus). Vanaf 4e eeuw: Romeinen gewend aan barbaarse leiders, in 6e eeuw
was het normaal.
Vreemd: verdwijning van stedelijke middenklasse. Kwam o.a. door nieuwe
belastingen van de vierde eeuw. Curiales verzamelden normaal de belastingen. Nieuwe
belastingen per land en per hoofd rijke grondbezitters ver buiten de steden betaalden niet
curiales verarmden. Armere mensen moesten lasten dragen konden niet betalen
vluchten en geven vrije status op in ruil voor land en bescherming. 7e eeuw: barbaren innen
geen belasting meer.
Ook verval steden: minder bevolking (oorlog en ziekten) en geen handelscentrum.
Waren nog wel religieus/cultureel/religieus centrum. Stedelijk leven verschoof naar rurale
leven minder lange-afstandshandel. Maakte voor rijken niet uit. Bisschoppen, landheren,
koningen, koninginnen en krijgers hadden monopolie op welvaart in westen, gebaseerd op
eigendom van land. Kloosters werden ook belangrijke en machtige landeigenaren en
monniken (eerste = Sint Anthonius) werden bewonderd. Waren ver genoeg van
machtscentra om heilig te zijn, maar dichtbij genoeg om belangrijk te zijn. Hoewel monniken
zelf rijkdom afdroegen, werden kloosters centrum van rijkdom/macht. Hadden na een tijdje
ook geschreven regels Caesarius (502-542) schreef regels voor zus/neef (hoofden van
kloosters).
Sint Benedictus schreef rond 540 de bekendste regels. In 9e eeuw overgenomen door
3
, Karolingen werden Westerse norm. Deelde dag in delen: bidden, lezen en werken.
Litturgie (voorgeschreven gebeden, handelingen) was het belangrijkste. Bijv. zingen van
psalmen. Monte Cassino was zijn klooster, net buiten Rome.
Paus Gregorius de Grote (509-640) schreef biografie over Benedictus prees zijn regels.
Deze Paus maakte het Pausschap zo groot.
Retrenchment in the East (p. 29-36)
476: nieuwe orde in het Oosten, maar minder opvallend. Er was nog een keizer met gezag
en levendige steden. Belastinginning ging effectief. Keizer Justianus had geld voor grote
oorlogen, maar kon Romeinse Rijk zoals het was niet herstellen. Plaag kwam in hele
Mediterrane gebied, 540: liet alle lijken begraven in massagraf. Justianus liet de wegen
vervallen en liet de Slaven binnenkomen en plaag bleef terugkomen waardoor er mankracht
tekorten ontstonden.
5e en 6e eeuw: reorganisatie van het rijk, gebruik van wetten zoals in Romeinse Rijk
bestonden. Codex Theodosianus: algemene wetten en individuele rescripten werd in 438
ingevoerd. Justianus voerde verdere wetten in:
Codex Justianus: keizerlijke wetten in 529, herzien in 534.
Digest: juridische wetten - 533
Institutes: tekstboek voor advocaten – 534
Wilde verheven rol in een katholieke kerk (@ Ravenna, Italië). Afbeeldingen Justianus en
vrouw in de kerk met een halo, kerk voor hem gebouwd. Wilde ook glorie oude rijk herstellen:
Nam in 534 Noord-Afrika van Vandelen in. In 552 een stuk van Zuid-Oost Spanje. Met
moeite ook Italië van Ostrogoten, daarom ook kerk in Ravenna. Eerste twee waren
succesvol, laatste niet. Was een lange, verwoestende oorlog van 535-553. De Lombardische
Germanen vochten aan kant van Justianus om te helpen Italië in te nemen, keerden terug
naar Italië voor eigen gewin. Zij hadden in 572 Noord-Italië, Spoleto en Benevento
ingenomen. Alleen zandlopenvorm van Ravenna naar Rome bleef van de Romeinen in het
oosten. Deze verovering was wel maar bijzaak voor de Oost-Romeinen. Hoofdzaak:
oorlogen met Perzische Sassanidenrijk in 6e eeuw. Uiteindelijk Moslims als winnaar (!!)
Conclusie
Door crisis derde eeuw degradatie oude Romeinse elite en opkomst nieuwe groepen,
zoals de christenen. Christendom werd officiële religie in 391-392, onder Theodisius.
Verschuiving van religie in particuliere huishoudens en tempels naar relieken, heiligen en
eucharistie. Bisschoppen en monniken gingen een belangrijke rol spelen. Barbaren uit de
provincies overwonnen het rijk politiek, en na een samenwerkingsperiode werd het West-
Romeinse Rijk overgenomen door de barbaren. Romeinen erkenden de barbaren namelijk
niet als burgers.
Belangrijke jaartallen:
306-337 Keizer Constantijn regeert
313 Edict van Milaan: tolerantie van alle religies in het Romeinse Rijk
325 Concilie van Nicea: leer christendom bepaald
378 Slag bij Adrianopel: keizer Valens vermoord door Visigoten
380 Edict van Thessalonica: christendom wordt staatsreligie
410 Visigoten nemen Rome in (?)
476 Afzetting Romulus Augustulus – laatste Romeinse keizer in Westen
590-604 Paus Gregorius de Grote
4
