Leerdoelen en samenvatting
Vitale Infrastructuur/ Risicomanagement & Risicocommunicatie
Leerdoelen en samenvatting - Vitale Infrastructuur/ Risicomanagement
C1_ Vitale Infrastructuur algemeen (HC & WC 1)
Site, Presentatie HC en artikelen/literatuur van Canvas
Leerdoelen / Onderwerpen
• Cursusintroductie
Onze maatschappij is kwetsbaar. We vormen met elkaar een samenleving die zich heeft
ontwikkeld tot een steeds complexer wordend systeem. Onze afhankelijkheid van
(technologische) producten en processen enerzijds en complexe sociale structuren anderzijds
wordt groter. Producten en processen die kritisch zijn voor het draaiende houden van de
maatschappij, vormen ‘vitale infrastructuur’ of ‘vitale sectoren’ (in het Engels: critical
infrastructure). Om daar enkele voorbeelden bij te geven: zonder elektriciteit, toegang tot
internet, drinkwater of betalingsverkeer ligt de samenleving plat. Het vormt dus een risico
voor de samenleving als deze vitale sectoren uitvallen. Sterker nog: de nationale veiligheid kan
in gevaar komen. Denk bijvoorbeeld aan terreur, cyberaanvallen, internationale politieke
instabiliteit (bv. geen gas uit Rusland). Vaak is dit gericht op vitale sectoren omdat daarmee
een ontwrichting van de maatschappij veroorzaakt wordt.
Voor de integraal veiligheidskundige is het van belang om inzicht te hebben in het
thema vitale infrastructuur, wat deze voor de maatschappij betekenen, hoe risico’s ten
aanzien daarvan in kaart gebracht kunnen worden, en op welke manieren hierop maatregelen
genomen zouden kunnen worden. Waar je na je studie ook gaat werken, in de publieke of
private sector, overal krijg je te maken met de belangen en afhankelijkheden van vitale
infrastructuur.
• Maatschappelijke ontwrichting. Een zaak van kwetsbaarheid en weerbaarheid.
Als een dreiging één of meer veiligheidsbelangen ernstig aantast, kan dat maatschappelijke
ontwrichting veroorzaken en daarmee de nationale veiligheid schaden.
Schematisatie van maatschappelijke ontwrichting:
1
, VOORBEELDEN van maatschappelijke ontwrichting.
- Een jaar geleden 50.000 doden in Turkije en Syrië.
- Stad Derna weggevaagd in september 2023.
- Noodtoestand in Californië.
CONCEPT
- Gevolgen
- Oorzaken
- Herstellen
- Voorkomen of de gevolgen beperken
o VOORBEELD
Bij het opnemen van aardbevings-schaad heeft de NAM geconstateerd dat ook de
schoorsteen vervangen moest worden. Nu mocht de nieuwe schoorsteen geen
gemetselde schoorsteen meer zijn, maar hij moet aardbevingsbestendig zijn.
Dus…… een lichtgewicht, aardbevingsbestendige schoorsteen ontwerpen!
➢ VAN RAMP NAAR CRISIS
“Een situatie waarin een vitaal belang van de samenleving is aangetast of dreigt te worden
aangetast” (Wvr, art.1).
▪ Rampenbestrijding
▪ Crisisbeheersing
❖ CONCEPTEN
- Rampen en crisis - Risico’s
- Dreigingen - Weerbaarheid
- Kwetsbaarheid - Veerkracht
- Continuïteit - ……….
• Wat zijn vitale infrastructuren of processen?
“De processen en diensten die samen de vitale infrastructuur vormen, zijn het fundament
waarop de Nederlandse samenleving draait” (NCTV, 2024). Wat van waarde is moeten we
dus niet voor lief nemen.
VITAAL:
> Integriteit van de vitale infrastructuur
> Continuïteit van vitale processen (twee niveaus)
I. Continuïteit van de organisatie; vitale processen, risicomanagement op
niveau van een organisatie, kosten en baten
2
, II. Continuïteit van de samenleving; vitaal proces of thema (bv energietransitie);
risicomanagement het niveau van de samenleving, maatschappelijke kosten
en baten
> Afhankelijkheid van: grondstoffen, toeleveranciers, diensten of specifieke landen,
vitale aanbieders
→ N.B. Niet om het kritische proces zelf maar om de mensen en de middelen in
het kritische proces.
> Kwetsbaarheid
→ Onze kwetsbaarheid neemt toe door:
▪ Onderlinge afhankelijkheid
▪ Toenemende digitalisering
> Weerbaarheid
> Maatschappelijke ontwrichting
> Cascade
➢ Vitale processen: (huidige vitale processen 2024)
De beoordeling of een proces of dienst vitaal is, wordt gemaakt door het verantwoordelijke
ministerie (vakdepartement). Hierbij wordt geanalyseerd of bij verstoring, uitval of manipulatie
van een proces of dienst dermate ernstige gevolgen kunnen optreden dat deze de nationale
veiligheid kunnen schaden. Bijvoorbeeld doordat er significante economische schade
optreedt, er langdurige gevolgen voor het milieu ontstaan of er andere vitale processen
ernstig geraakt worden.
Binnen deze processen zijn één of meerdere organisaties – zoals (private) bedrijven,
zelfstandige bestuursorganen en onderdelen van de Rijksoverheid – belangrijk voor de
continuïteit en weerbaarheid van het proces. Deze organisaties worden aangeduid als de
vitale aanbieders. Vitale aanbieders worden geïnformeerd over deze status door het
vakdepartement.
SECTOR VITALE PROCESSSEN VERANTWOORDELIJK
DEPARTMENT
Energie Transport, distributie, productie, Economische Zaken en
hervergassing en opslag van gas op land en Klimaat
op zee
Opslag, transport, raffinage en behandeling
van ruwe olie en aardolieproducten
Transport, distributie en productie van
elektriciteit op land en op zee
Telecommunicatie Internet en datadiensten Economische Zaken en
Internettoegang en dataverkeer Klimaat
Spraakdienst en SMS
Plaats- en tijdbepaling Infrastructuur en
Waterstaat
Transport Vlucht- en vliegtuigafwikkeling Infrastructuur en
Scheepvaartafwikkeling Waterstaat
Vervoer van personen en goederen over
(hoofd)spoorweginfrastructuur
Vervoer over (hoofd)wegennet
Drinkwater Drinkwatervoorziening
Water Keren en beheren waterkwaliteit
Chemie Grootschalige productie, verwerking en/of
opslag (petro)chemische stoffen
Nucleair Opslag, productie en verwerking nucleair
materiaal
Financiën Toonbankbetalingsverkeer Financiën
Massaal giraal betalingsverkeer
Hoogwaardig betalingsverkeer tussen
banken
3
, Effectenverkeer
Overheid Basisregistraties personen en organisaties Binnenlandse Zaken en
Interconnectiviteit (transactie-infrastructuur Koninkrijksrelaties
voor informatie uit basisregistraties)
Elektronisch berichtenverkeer en
informatieverschaffing aan burgers
Openbare orde en Communicatie met en tussen hulpdiensten Justitie en Veiligheid
Veiligheid middels 112 en C2000
Inzet politie
Defensie Inzet defensie Defensie
VOORBEELD (Defensiesystemen gehackt)
o Stuxnet Iran (2007)
Als een Nederlandse AIVD-agent apparatuur weet te installeren in het
zwaarbeveiligde nucleaire complex van Iran, is dat het begin van een nieuw
tijdperk: de digitale oorlogsvoering door landen. Maar de AIVD weet zelf niet wat
hij precies in gang heeft gezet en de politieke controle op het handelen van de
inlichtingendienst schiet tekort. ‘Dit was een oorlogsdaad.’
➢ CONTAINERBEGRIPPEN VITALE PROCESSEN
▪ Kenmerken
▪ Dynamisch
▪ Verschillende niveaus (organisatie, samenleving, internationaal)
▪ Verschillende eigenaren en stakeholders
▪ Afhankelijkheid in netwerken
• Logistieke processen. Tijdens Covid was de vraag naar WC
papier erg hoog. Maar door efficiënte processen kon er niet gelijk
meer worden geleverd.
▪ Enorme diversiteit
▪ Stroomcongestie en storingen
▪ Cyberaanvallen
▪ Spionage statelijke actoren
▪ Gezondheidszorg (IC capaciteit)
• Nationale Veiligheid – De Veiligheidsstrategie voor het Koninkrijk der Nederlanden
Als een dreiging één of meer veiligheidsbelangen ernstig aantast, kan dat maatschappelijke
ontwrichting veroorzaken en daarmee de nationale veiligheid schaden.
“De bescherming van onze nationale veiligheidsbelangen tegen dreigingen die deze belangen
kunnen schaden en daarmee maatschappelijke ontwrichting kunnen veroorzaken. Dit doen
we door dreigingen te verminderen en de weerbaarheid tegen de dreigingen te verhogen”.
(NCTV, 2023). De Veiligheidsstrategie voor het Koninkrijk der Nederlanden is tot stand
gekomen met een brede betrokkenheid van publieke, private en maatschappelijke
organisaties in alle delen van het Koninkrijk, onder coördinatie van de Nationaal Coördinator
Terrorismebestrijding en Veiligheid.
Vier risico’s voor de nationale veiligheid
1. Ongeautoriseerde inzage in informatie (en eventueel publicatie daarvan), in het
bijzonder door spionage. Denk aan spionage gericht op communicatie binnen de
Rijksoverheid of spionage om de ontwikkeling van innovatieve technologieën te
achterhalen. Denk ook aan inzage in informatie over medewerkers of
bedrijfsprocessen als springplank voor cyberaanvallen of andere kwaadaardige
doeleinden.
2. Ontoegankelijkheid van processen, zoals door (voorbereidingen voor) sabotage van
processen die zorgdragen voor de energievoorziening en cybercriminaliteit, waaronder
de inzet van ransomware en DDoS-aanvallen.
3. Schending van de (veiligheid van de) digitale ruimte, bijvoor beeld door misbruik van
mondiale ICT-leveranciersketens, misbruik van internetprotocollen of sabotage van
kabels.
4
