INLEIDING IN DE FILOSOFIE
Klassiek hedonistisch utilisme: wat is het grootste geluk voor het grootst aantal mensen?
Perfectionistisme: wat is objectief gezien goed of slecht? Dit heeft niet te maken met het plezier van
de betrokkenen.
Preferentialisme: welzijn is wat iemand zelf wil.
Hedonistische visie: welzijn is persoonlijk ervaren welbevinden. Het gaat om wat goed en slecht
voelt.
COLLEGE 1
Wat is filosofie?
Wat is het niet? > ‘Filosofie’ in alledaagse zin
Voorbeeld: IKEA bedrijfsfilosofie (ruim assortiment voor een lage prijs)/managementfilosofie
(moedig fouten aan/Ikea gaat boven alles)
> Filosofie als leidraad, duidelijke richtlijn
Maar: Filosofie heeft meer te maken met vragen dan met antwoorden/richtlijnen. Een filosoof stelt
juist vragen over in dit geval de bedrijfs-/managementfilosofie.
Wat zijn de morele consequenties van fouten maken? Wat zijn de grenzen van wat je van werknemers
kan vragen?
Dus bedrijfsfilosofieën zijn vaak het tegenovergestelde van wat filosofie is; ‘zekerheden’/richtlijnen
in plaats van bevragen.
Filosofie: vragen stellen
Filo-sofia: liefde voor wijsheid
Categorie: serieuze filosofische vragen
- Wat is de zin van het leven?
- Wat is waarheid?
- Wat is rechtvaardigheid?
Categorie: persoonlijke filosofische vragen
- Wat betekent de digitalisering voor onderwijs?
- Waarom praat ik eigenlijk tegen mijn hond alsof het een mens is?
- Kun je van een roman lezen een beter mens worden?
Categorie: aanstootgevend
Categorie: vragen waarover alleen filosofen zich druk kunnen maken
> Een definitie is lastig.
Werktuig: systematisch en redelijk denken; kritische vragen stellen. Systeem brengen in onderdelen
van wat we weten en hoe we oordelen.
Werkterrein: filosofie als ‘het streven van de mens naar de raadselen van het bestaan’
Raadselen van het bestaan: Kant
Filosofie kan ingedeeld worden in een aantal vragen:
- Wat kan ik weten?
o Kennistheorie/epistemologie
o Wetenschapsfilosofie
- Wat moet ik doen?
o Ethiek
o Sociale en politieke filosofie
- Wat mag ik hopen?
o Metafysica/ontologie
, - Wat is de mens?
o Filosofische antropologie
> Onderdelen van deze cursus:
- Ethiek
- Epistemologie = kennistheorie
Oorsprong van het Westerse denken: Socrates en Plato
Plato over kennis
Neem de zin ‘P kent X (= ‘uitspraak’)’.
1. P moet X geloven
Maar: alleen iets heel erg geloven maakt het nog geen kennis
2. X is waar
Maar: volgens Plato is dit nog niet genoeg
3. P kan de ‘logos’ geven voor X
Hoe komen we tot kennis?
Veel mensen denken door te observeren. Maar Plato zegt: let eens goed op: alles wat je ziet, verschilt.
‘Ieder(e) paard/boom is anders.’ Je kunt dus je zintuigen niet helemaal vertrouwen. Kennis kan dus
niet alleen door zintuigen opgedaan worden. Kenmerkend voor waarheid is dat het altijd waar is en
niet veranderend. De werkelijkheid verandert en de zintuigen laten niet altijd goed zien wat het is.
> De grotmythe van Plato. Mensen zitten opgesloten en vastgebonden in een grot en kijken naar
schaduwen op een muur. Achter die muur lopen mensen die voorwerpen dragen. Omdat er achter de
muur een groot vuur is, werpen de voorwerpen een schaduw op de muur. De gevangenen denken dat
de schaduwen de echte werkelijkheid is. Maar dat is niet het geval. De grot leidt tot de buitenwereld
en daar is de echte werkelijkheid.
Kennis bij Plato
Vermoeden > geloof > begrijpen > pure kennis
• Afbeeldingen = vermoeden > laagste niveau van kennis
• Concrete dingen = geloof
> Van meningen naar kennis
• Begrippen = begrijpen > eerste stap van kennis
• Vormen = pure kennis > hoogste vorm van kennis
o Oervormen van alles in de waarneembare wereld
o Los van tijd en ruimte/niet-stoffelijk en eeuwig
o Het ‘goede’ als een soort superidee
o Vormen zijn een soort ‘formules’; een zuiver formeel kennen
Mening = ‘doxa’
Kennis = ‘episteme’
Metafysica en epistemologie
Er is een verschil tussen deze twee, maar ze zijn wel met elkaar verbonden.
Paideia = opvoeding als bevrijding
Grotmythe gaat over de ‘ontwikkeling van de menselijke natuur’. Die ‘ontwikkeling’ heet in de
Griekse tekst ‘paideia’: opvoeding, opleiding, vorming.
> Onontwikkeld = nog steeds in de boeien
De bevrijding uit de onwetendheid, ook wel genezing of ontwikkeling (paideia) genoemd, gaat in
Plato’s grotvergelijking steeds gepaard met dwang, geweld en pijn. Waarom? Is het niet vreemd dat
wij, die volgens Plato in een situatie verkeren die vergelijkbaar is met die van de grotbewoners,
onszelf zo sterk zouden verzetten tegen verandering die toch juist ‘bevrijding’ en ‘genezing’ inhoudt?
,Waarom zouden we onszelf vastklampen aan voorstellingen van de werkelijkheid die volgens Plato
vergelijkbaar zijn met schaduwen?
Omdat de paideia gepaard gaat met dwang, geweld en pijn, blijven we ons liever vastklampen aan
voorstellingen van de werkelijkheid.
WHAT IS THIS THING CALLED KNOWLEDGE? Duncan Pritchard
Chapter 1 – Some preliminaries
Types of knowledge
Epistemologie: theorie van kennis.
Er zijn twee soorten kennis:
- Propositionele kennis: een gedachte/uitspraak die zegt dat iets zo is, zoals ‘de aarde is plat’
- Procedurele kennis (ability knowledge): know-how; weten hoe je iets moet doen (zonder dat
je dit in taal kunt uitleggen), zoals zwemmen.
Two basic requirements of knowledge: truth and belief
Epistemologen zijn het eens over twee dingen. Om te spreken van kennis moet je een belief hebben.
En deze belief moet ook waar zijn.
- Waarheid: je kan niet iets weten wat niet waar is
- Belief: kennis heeft een overtuiging nodig; je kan niet weten dat iets zo is en er niet in
geloven.
Knowing versus merely ‘getting it right’
Als wat we geloven ook waar is, hebben we het goed. Er is een match tussen wat we denken dat het
antwoord is en wat het antwoord ook daadwerkelijk is. Maar dat zou betekenen dat ‘het goed hebben’
gelijk staat aan kennis. Alleen maar een overtuiging hebben en ‘het juist hebben’ is niet genoeg om
van kennis te spreken. Een true belief staat dus niet gelijk aan kennis. Er moet nog een criterium bij.
Er zijn veel opvattingen over wat dat criterium kan zijn, omdat er blijkbaar niet één criterium is die
alle kennis dekt. De vraag van epistemologen is dus wat er nog moet worden toegevoegd aan true
belief om te spreken van kennis.
A brief remark on truth
Waarheid wordt in het boek beschouwd als iets wat zo is, ongeacht of je erin gelooft of niet. Het is
dus objectief.
Studievragen hoofdstuk 1 van Pritchard
1 Geef een voorbeeld van de volgende soorten kennis.
Scientific knowledge: De chemische structuur van water is H2O.
Geographical knowledge: De aarde is rond.
Historical knowledge: In 1600 was de Slag bij Nieuwpoort.
Religious knowledge: Christenen geloven dat Jezus God is.
2 Leg in je eigen woorden uit wat het verschil is tussen ‘ability knowledge’ en ‘propositional
knowledge’ en geef twee voorbeelden van beide soorten kennis.
Propositionele kennis zijn uitspraken en gedachten die vertellen dat iets zo is, die feiten vertellen,
zoals ‘de aarde is plat’. Procedurele kennis is kennis over hoe je iets moet doen, kennis over
vaardigheden, wat lastig is om in taal uit te leggen, zoals zwemmen.
3 Waarom is true belief niet genoeg voor kennis? Geef een voorbeeld van een geval waarin een agent
iets waar gelooft, maar het niet echt weet.
True belief is een overtuiging die je hebt. Er is een match tussen je true belief en wat het
daadwerkelijk is. Maar alleen een overtuiging hebben en ‘het juist hebben’ is niet genoeg om van
kennis te spreken. Er kan sprake zijn van een waar geloof, terwijl dit volledig op toeval berust.
Daarom is waar geloof niet genoeg om te spreken van kennis. Daar is meer criteria voor nodig.
Wanneer er een eindje verderop iemand verwond door een mes ligt en je ziet iemand met een mes
lopen, ben je er bijna van overtuigd dat die persoon het heeft gedaan. Maar als je het niet
daadwerkelijk hebt gezien, wéét je het niet, maar geloof je het wel echt.
, 4 Denk na over het ‘objective’ en ‘common-sense’ perspectief van waarheid dat aan het eind van dit
hoofdstuk is uitgelegd. Gaat dit volgens jou om een kwestie ‘common-sense’?
Er zijn veel gevallen waarin kennis ‘common-sense’ is. Het feit dat de aarde om de zon draait en de
zon niet om de aarde is bewezen en daar kan je niet tegenin. Een paar honderd jaar geleden was dat
anders. Het was toen logisch (of ‘common-sense’) dat de zon om de aarde draaide. Degenen die dat
dachten hadden hier hun eigen redenen en bewijs voor en ook de autoriteiten gingen ervanuit, dus het
was waarheid. Deze waarheid is dus niet objectief, maar ‘common-sense’ en ik denk dat het vaak zo
gaat.
Chapter 2 – The value of knowledge
Why care about knowledge?
Kernvraag binnen filosofie/epistemologie: is kennis waardevol en zo ja, waarom? Als kennis niet
waardevol is en epistemologie de wetenschap is over kennis, moeten we herredeneren over ons
begrip/houding van de epistemologische zaak.
The instrumental value of true belief
Waarheid in wat iemand gelooft blijkt waardevol te zijn. Als waarheid in iemand zijn geloof
waardevol is, en kennis vereist waarheid, dan is er al een deel beantwoord van de vraag waarom
kennis waardevol is.
True beliefs zijn beter dan onware beliefs, want het hebben van een true belief stelt ons in staat om
onze doelen te bereiken.
Instrumentele waarde: de waarde is groot als het ons helpt om een waardevol doel te bereiken (zoals
thermometer). Een true belief is over het algemeen instrumenteel waardevol, maar niet altijd
(bijvoorbeeld het telefoonboek uit je hoofd kennen, terwijl je niet kan bellen). Een true belief kan ook
geen waarde hebben of het kan de instrumentele waarde negeren. Soms is het nuttiger om een false
belief te hebben dan een true belief, zodat true beliefs meer waarde hebben.
Is kennis dus waardevol?
Hoewel kennis waarheid nodig heeft, is waarheid niet altijd gelijk aan kennis. Waarheid heeft ook niet
altijd een instrumentele waarde. Dus: alleen waarheid met instrumentale waarde is een uiting van
kennis (?).
Kennis is van een grotere instrumentele waarde dan een true belief, omdat het nuttiger is. Met kennis
kan je meer doelen bereiken dan met een true belief. We moeten dus een extra criteria hebben dan true
belief.
The value of knowledge
Hoewel niet alle kennis instrumenteel waardevol is, is de meeste kennis dat wel. Kennis heeft ook
meer instrumentele waarde dan slechts true beliefs. True beliefs zijn instabiel. Ze kunnen namelijk
waar zijn door geluk, zonder dat je kennis hebt. Kennis is daarom waardevoller dan true beliefs,
omdat kennis de kans vergroot om doelen te bereiken.
The statues of Daedalus
Plato is een leerling van Socrates en leraar van Aristoteles. Stelling van Plato: True belief is zoals een
van de ongebonden standbeelden van Daealus; het is heel makkelijk te verliezen. Kennis daarentegen
is verwant aan een gebonden standbeeld en dus niet makkelijk te verliezen.
Als iemand true belief heeft dat gebaseerd is op kennis, is diegene veel beter in staat om snel te
reageren op veranderende omstandigheden dan iemand die alleen maar true belief heeft.
Kennis is ook nog helemaal stabiel om op te vertrouwen. Iemand kan je d.m.v. valse/foute informatie
in de war brengen door te zeggen dat jouw eigen goede (ware informatie) overtuiging niet klopt. Maar
op zo’n moment zul je je beter redden als je beschikt over kennis, dan als je alleen maar true belief
hebt. Kennis zal overeind blijven wanneer omstandigheden veranderen, true beliefs niet per se.
Waarom is kennis stabieler dan true belief? Omdat kennis niet gemakkelijk, anders dan true belief,
fout kan zijn. Daarom is het meer waardevol.
