Geschiedenis samenvatting jaar 6 periode 3
Toetsstof: alles -> Syllabus Oriëntatiekennis
KA's + uitleg:
1 Tijd van jagers en boeren (- 3000 v.C.)
Prehistorie
Plaatje 1 1. De levenswijze van jagers en verzamelaars
- Nomadisch & geen schrift (geen schrift = prehistorisch)
2. Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen
- Sedentair (hutten / boerderijen) & landbouw/veeteelt & geen schrift -> oorzaak:
door klimaatverandering minder wilde dieren
3. Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen
- Sedentair, stedelijk (huizen, paleizen, tempels) & wel schrift
- Door irrigatie -> hogere landbouwproductiviteit -> mensen moesten geen boeren
meer zijn om te overleven
2 Tijd van Grieken en Romeinen (3000 v.C. – 500 n.C.)
Klassieke Oudheid
4 = Grieken 4. de ontwikkeling van wetenschappelijk denken en het denken over
burgerschap en politiek in de Griekse stadstaat;
5/6/7/8 = Romeinen - Mannen van de stadstaat moesten burgers zijn, deelnemers aan de politiek. Ze
moesten zelf keuzes maken en niet zomaar van alles aannemen. Zo'n kritische
houding pasten de Grieken ook op andere gebieden toe, zoals de geneeskunde
en de filosofie. Zo ontwikkelde zich het wetenschappelijk denken.
- Filosofen ontwikkelen rationeel-wetenschappelijke manier van denken (Plato,
Aristoteles, Socrates)
- Bestuursvormen: Monarchie, Oligarchie, Aristocratie, Tirannie en Democratie
5. de klassieke vormentaal van de Grieks-Romeinse cultuur
- De Grieken ontwikkelden hun bouwkunst en beeldhouwkunst tot hoog niveau.
Na de verovering van Griekenland namen de Romeinen de Griekse vormentaal
over en voegden er eigen elementen aan toe. Deze Grieks-Romeinse
mengcultuur wordt klassiek genoemd.
- Tempels, openbare gebouwen, aquaducten etc :afgeleid van de Griekse
vormentaal
6. de groei van het Romeinse imperium waardoor de Grieks-Romeinse cultuur
zich in Europa verspreidde
- Deze Grieks-Romeinse cultuur werd via de veroveringen verspreid
(Romanisering)
- De Romeinen schonken leiders die meewerkten, het Romeinse burgerrecht.
7. de confrontatie tussen de Grieks-Romeinse cultuur en de Germaanse cultuur
van Noordwest-Europa
- Eind 4e eeuw slaan Germaanse stammen op de vlucht voor de Hunnen, een
steppevolk uit centraal Azië. -> Volksverhuizingen
, - De Germanen zelf (die eerst het Romeinse Rijk beschermde) trekken zelf het
Romeinse Rijk binnen en stichten zelfstandige koninkrijken. -> Romeinse Rijk
verbrokkeld.
- Militair raakte de Romeinen steeds afhankelijker van de Germanen als soldaten.
8. de ontwikkeling van het jodendom en het christendom als de eerste
monotheïstische godsdiensten
- Het Jodendom, de oudste monotheïstische godsdienst, kwam in Israël/Palestina
tot ontwikkeling. Nadat de Romeinen het gebied hadden veroverd, ontstond uit
het Jodendom in de 1e eeuw het Christendom, dat over het Romeinse Rijk werd
verspreid.
- Christen waren monotheistisch, daardoor waren zij anders en kregen ze
makkelijker de schuld van dingen als ziektes of het verlies van oorlogen etc.
Ook vereerden zij de keizer niet.
- Keizer Constantijn de Grote beëindigde de christenvervolging en werd zelf
christelijk toen hij op zijn sterfbed lag. Het aantal christenen groeide sneller dan
ooit. Onder keizer Theodosius werd het christendom de staatsgodsdienst
3 Tijd van monniken en ridders (500 – 1000)
Vroege Middeleeuwen
KA7 is belangrijke 9. de verspreiding van het christendom in geheel Europa
oorzaak van KA11 & KA - Kerkorganisatie bleef: Bisschop benoemt in zijn eigen kerk/bisdom lagere
11 is dus een gevolg geestelijken
van KA7 - Tweezwaardenleer: Geestelijke macht en wereldlijke macht, Monniken en
nonnen (missionarissen, vb: Bonefatius) trokken rond om anderen te
Plaatje 2-4 kerstenen
- Karel de Grote erkende het Christendom
- Na 1000 drong het christendom door in heel Europa, waarbij het deels het
heidense geloof had overgenomen: godinnen leefden voort in heiligen.
10. het ontstaan en de verspreiding van de islam
- God is Allah met de Koran, de Profeet is Mohammed.
- Volgelingen zijn moslims en de Jihad (heiligenoorlog) streven naar verspreiding
van de Islam, wat zich sel verspreid in het Midden-Oosten en Noord-Afrika ->
islamitisering
- Onrust door de stichting van de dynastie -> veroorzaakt splitsing (wie is de
opvolger van Mohammed): soennieten (voor) en sjiieten (tegen)
11. de vrijwel volledige vervanging in West-Europa van de agrarisch urbane
cultuur door een zelfvoorzienende agrarische cultuur, georganiseerd via
hofstelsel en horigheid
- Het gaat hier om het causaal verband tussen de ondergang van het (west)
Romeinse Rijk en het ontstaan van een zelfvoorzienende samenleving. -> uitleg:
Door de Germaanse volksverhuizingen en invallen raakt het West-Romeinse rijk
in verval, wegen (en dus transport) raakten ook in verval. Hierdoor was er
geen/nauwelijks handel meer mogelijk -> geldeconomie verdween. Mensen
moesten dus nu wel zelfvoorzienend (autarkisch) worden.
- Hierdoor liepen de steden leeg (de-urbanisatie). Zo maakte de agrarisch-urbane
Romeinse cultuur plaats voor de agrarisch-autarkische cultuur van de Vroege
Middeleeuwen.
- Autarkisch want: De productiviteit van de landbouw op de domeinen was laag:
wat de boeren produceerden, was net genoeg om zelf van te kunnen leven,
, nadat daar steeds een deel van was afgehaald als ‘belasting’ of ‘pacht’ aan de
Kerk of de heer. Er waren vrijwel geen overschotten die konden worden
verkocht, er viel dus niets te verhandelen, en daardoor moesten ook
ambachtelijke producten zelf worden gemaakt. Het systeem was dus
grotendeels zelfvoorzienend (autarkisch).
- Het ontstaan van de horigheid: boeren mogen van de landheer het land niet
verlaten
- hofstelsel: op het domein van landheren liggen hoeves waar boeren
herendiensten deden in ruil voor bescherming
12. het ontstaan van feodale verhoudingen in het bestuur
- In de sterk verbrokkelde vroeg middeleeuwse samenleving, met talloze
domeinen, vervallen steden en slechte wegen, was het vrijwel onmogelijk om
een krachtig centraal gezag uit te oefenen over grotere gebieden. De
Frankische heersers (die grote delen hadden veroverd) zochten naar een
manier om controle te houden. Dit deden zij met het feodale stelsel/leenstelsel.
- Nadelen: Door wegvallen van de geldeconomie werden trouwe volgers beloond
met grond, maar dit zorgde ook voor problemen: Leenmannen werden
onafhankelijker / geen eenheid, wat iedereen had een stukje land / leenmannen
zagen hun grond als hun eigendom / leenmannen hadden weer leenheren /
leenmannen gaven hun land door aan hun zonen / leenmannen gingen andere
leenmannen benoemen (achterleenmannen)
- Karel de Grote kreeg een groot rijk in Europa, door een eed van trouw bond hij
adel aan zich
- Feodalisme: een gebied/ambt werd geleend aan vazal/leenman die een eed
van trouw zwoer aan zijn leenheer
- Karel verdeelde zijn rijk in graafschappen en hertogdommen, waar de graven
en hertogen vazallen waren.
4 Tijd van steden en staten (1000 – 1500)
Hoge en Late
Middeleeuwen
- Plaatje 5 13. de opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven
van een agrarisch-urbane samenleving
- Einde aan plunderingen (van vb Vikingen) & toename van voedsel
(drieslagstelsel, ontginningen en technische vooruitgangen (ijzeren werktuigen,
gebruik van paarden)) zorgde voor het opbloeien van steden (Hanze) aan
rivieren met slechte wegen, kronkelige straatjes, stadsmuren en slechte hygiëne
- Voedseloverschot werd verkocht op de markt, waar ook ambacht was. Handel
zorgde ook voor de geldeconomie
14. de opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van
steden
- Iedere stad had stadsrechten (eigen bestuur, wetten en regels) en in ruil voor
deze privileges werd belasting betaald.
- ontstaan van gildes = beroepsgroep
- veel boeren vertrekken naar de steden vanwege geen herendiensten en
werkgelegenheid. Burgerij is rijk vanwege handel en ambacht.
15. het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel
de geestelijke macht het primaat behoorde te hebben
- In de strijd wie het Primaat behoorde te hebben gaf paus Gregorius VII keizer
