Hoorcolleges Forensische Psychopathologie
College 1: Inleiding in de Forensische Psychopathologie
DSM-5→ Veel observeerbare dingen, maar kernsymptomen van bijvoorbeeld depressies zijn niet
observeerbaar. Gaan meer over gevoel. Dit boek heeft alles verzameld.
Wat maakt iets een psychiatrische stoornis?
• Je zou kunnen zeggen: als het in de DSM-5 staat
o Diagnostic and statistical manual of mental disorders → geeft een definitie van
een psychische stoornis
o Allerlei classificaties van stoornissen
o Niet uit een psychoanalytische manier, maar men kwam uit op een voorkeur voor
observeerbare eigenschappen van stoornissen (bijv. gewichtsverlies bij depressie)
▪ Dit is vaak best wel lastig bij psychische stoornissen (je kan niet zo makkelijk
een hersenscan maken)
o Kernsymptomen gaan vaak wel degelijk over hoe je je voelt (bijv. depressie: dat je
vaak somber bent of dat je weinig kunt genieten)
• In de praktische zin is dit het antwoord, maar in theoretische zin is het niet dit boek, maar het
criterium dat de makers van dit boek hanteren om te zeggen ‘dit mag in dit boek’
Definitie stoornis:
Niet perse goeie definitie → ze zeggen vooral wat het niet is, en gebruiken het woord gewoonlijk→ dit
is normaal gesproken bij een definitie niet zo
Een aantal stoornissen
• Psycho-organische stoornissen: Direct bewijs dat het brein is aangetast, of sterk vermoeden.
o Bv dementie (direct evidentie dat het brein is aangetast of het sterke vermoeden dat
het brein is aangetast)
• Stoornissen alcohol / drugs : Belangrijkste vanuit forensische psychiatrie.
o Het onder invloed zijn ervan →daardoor kunnen mensen dingen doen die ze normaal
nooit zouden doen
o Maar mensen kunnen ook verslaafd raken → geldnood→ criminele activiteiten om de
verslaving te onderhouden
o Onttrekkingsverschijnselen→ ook manier om in aanraking te komen met strafrecht
o Dit is eigenlijk de belangrijkste stoornis!
• Schizofrenie / psychosen: Is een verlammende diagnose, klinkt alsof je er niks aan kunt
doen. Daarom spraken ze van psychosegevoeligheid (waar je volgens DSM spreekt van
schizofrenie). Drugspsychose kan ook voorkomen.
o Niet elke psychose vindt plaats in het kader van schizofrenie
• Stemmingsstoornissen: Depressie en bipolaire stoornissen
• Angststoornissen: Paniek, gegeneraliseerde angst (piekeren)
1
, o Forensisch niet zo belangrijk want mensen met angst gaan niet snel delicten plegen,
maar wel een veel voorkomende stoornis
• Eetstoornissen: Anorexia nervosa
• Seksuele stoornissen: Forensisch heel erg van belang
• Slaapstoornissen: Veel mensen met bv een angststoornis hebben ook slaapproblemen
• Impulscontrole stoornissen: forensisch erg relevant.
• Persoonlijkheidsstoornissen:
o Antisociale persoonlijkheidsstoornis is het meest relevant voor forensische
psychologie
▪ Psychopathie is een vorm van een antisociale persoonlijkheidsstoornis
(gebrek aan empathie)
o Borderline ook relevant → er kan sprake zijn van middelenmisbruik, heftige emoties
en impulsiviteit
o Narcistische persoonlijkheidsstoornis ook relevant
• Stoornissen bij kinderen en adolescenten:
o Autisme
o ADHD (impulsief)
De Hersenen
Casus 70-jarige Zeistenaar
• 70-jarige Zeistenaar die de families de Mol bedreigde: hij stuurde dreigbrieven voor geld en wilde
het geld gebruiken voor goede doelen
• Hij was sterk verminderd toerekeningsvatbaar →hij leed aan fronto-temporale dementie. Hij had
hierdoor nauwelijks moreel besef van zijn handelen. Verdachte liet zich leiden door kinderlijke
sentimentaliteit
• Frontale kwab → planning en controle → bij schade hieraan raakt gedrag ontregeld
• Neuroloog en neuropsycholoog hebben waarschijnlijk naar deze casus gekeken voor de
diagnostiek
• Hij heeft een pet-scan ondergaan waaruit dit naar voren kwam (hersenatrofie: hersenweefsel
verloren gegaan) (psycho-organische stoornis)
• Dus: interessant hoe neuropsychologie ook een rol kan spelen in justitie!
Atrofie: Hersenweefsel verdwenen, in dit geval in het voorste deel van de hersenen
Belangrijk om te weten bij de DSM: of je uiteindelijk tbs opgelegd krijgt, wordt uiteindelijk bepaald
door de rechter, niet door de DSM. De straf kan zo dus ook verschillen per land: wat als
toerekeningsvatbaar wordt gezien kan verschillen. Het is natuurlijk goed als rechters wel goed
luisteren naar de gedragsdeskundigen. Nederlandse rechters doen dat ook. Er zijn vaak veel
deskundigen betrokken bij de diagnostiek (bv bij dementie: psycholoog, neuroloog, neuropsycholoog).
Phineas Gage casus: Hersenschade door ongeluk. Staaf door prefontale cortex, waardoor hij
veranderde als persoon. Het bleek dat de prefontale cortex de hele dag bezig is met het controleren
van impulsen, zorgt dat je geen domme dingen doet.
Psychose
• Stoornis in de realiteitsstoring
• Waan: stoornis in inhoud denken
o Stoornis in de inhoud van het denken →je bent overtuigd van iets wat niet waar is, bv je
wordt achtervolgd door de CIA
o Meest voorkomende type waan: paranoïde waan; denken dat ze achter je aan zitten
• Hallucinatie: sensorische gewaarwording zonder zintuiglijke input
o Kan in elke zintuiglijke modaliteit: horen, zien, voelen, ruiken, proeven
o Stemmen horen komt het meeste voor, daarna zien. De andere zijn best zeldzaam
• Niet iedereen die een psychose heeft, heeft ook schizofrenie. Beter om het
‘psychosegevoeligheid’ te noemen, niet ‘schizofrenie’
Bij schizofrenie (psychosegevoeligheid):
• Psychose (wanen / hallucinaties)
2
, • Functioneren (sterk) verminderd
• Langer durend: vaak elkaar opvolgende psychotische episoden zonder (volledig) herstel
Negatieve symptomen: afname van dingen die normaal wel voorkomen
Positieve symptomen: dingen die ontstaan die er normaal niet zijn → hallucinaties en wanen
Schizofrenie is niet een meervoudige persoonlijkheidsstoornis. Deze laatste wordt eigenlijk niet of
nauwelijks gebruikt in de psychiatrie.
Doorwerking stoornis in delict → in hoeverre heeft een stoornis bijgedragen aan het plegen van
een delict?
• Relatie tussen stoornis en delict
• Je kan een stoornis hebben tijdens het plegen van een delict, maar er hoeft geen correlatie te
zijn
Mate van toerekeningsvatbaarheid
• Hoe meer de stoornis heeft doorgewerkt in het delict, hoe minder toerekeningsvatbaar
Het is belangrijk om termen van de psychiatrie te kennen → wanen/hallucinaties etc
Stoornissen drugs / alcohol
Verslaving
• Soms wordt er tegen verslaving anders aangekeken in de psychiatrie als in de justitie
o In de psychiatrie wordt er ‘milder’ met verslaving omgegaan
o Een rechter: “Criminele verslaafden verdienen in de eerste plaats een celstraf, geen zorg”
Psychoactieve stoffen:
1. Directe gevolgen → invloed / intoxicatie → domme dingen doen
2. Afhankelijkheid (delicten plegen om aan geld te komen, onttrekkingsverschijnselen)
3. Hersenschade
Belangrijk: Psychoactieve stoffen kunnen leiden tot psychoses, angstklachten,
stemmingsontregelingen
Impulscontrole en emotie regulatie
• Is niet hetzelfde, maar als je emotieregulatie problemen hebt heb je vaker ook last van
problemen in impulscontrole
Culpa in causa: Middelen kunnen zorgen dat jij in een mentale toestand komt waardoor jij domme
dingen doet. Alsnog kan een rechter het jou toerekenen, want je hebt het middel zelf genomen.
• Jij hebt zelf een joint genomen en je weet dat daar vreemde dingen van kunnen gebeuren.
Dan kun je niet achteraf zeggen dat het door de joint kwam. Het komt door jou, want jij hebt er
willens en wetens voor gekozen om die joint te roken
Stemming
Wanneer is een stemming pathologisch?
• Als je een depressie hebt
• Je hebt een depressie als je vijf of meer van
de symptomen hebt die in de DSM-5 staan
• Je kan hele verschillende symptomen
hebben dan een ander iemand, maar toch
depressief zijn
3
, Wat is erger stemmingsdaling of stemmingsstijging?
• Stemmingsstijging heeft vaak grotere gevolgen → Manie. Slapen weinig, veel energie, doen
veel domme dingen omdat ze door een roze bril kijken. Kunnen financiële situatie sterk
overschatten.
• Stemmingsdaling: Als je je werk niet meer kunt doen, studie niet meer kunt doen en suïcidaal
wordt.
Wat kan er gebeuren bij een stemmingsstijging/daling?
• Psychose → wanen
Hoe ziet een psychose er vaak uit?
Stemmingscongruente waan als je manie hebt bij stijging, en depressie bij daling.
• Bijv. bij depressie → ik ben niks waard
• Bijv. bij manie → grootheidswaan → ik kan alles aan
Manische episodes zijn heel heftig, maar hypomane episodes kunnen ook als positief ervaren
worden. Mensen zijn dan vaak heel creatief.
Antisociaal
DSM-5 criteria:
A Een diepgaand patroon van gebrek aan achting voor en schending van de rechten van
anderen vanaf het vijftiende jaar aanwezig, zoals blijkt uit drie of meer van de volgende:
1. Niet in staat zich te conformeren aan de maatschappelijke norm dat men zich aan de wet
moet houden zoals blijkt uit het bij herhaling tot handelen komen die een reden voor arrestatie
kunnen zijn.
2. Oneerlijkheid, zoals blijkt uit herhaaldelijk liegen, het gebruik van valse namen of anderen
bezwendelen ten behoeve van eigen voordeel of plezier.
3. Impulsiviteit of onvermogen ‘vooruit te plannen’
4. Prikkelbaarheid en agressiviteit zoals blijkt uit bij herhaling komen tot vechtpartijen of
geweldpleging.
5. Roekeloze onverschilligheid voor de veiligheid van zichzelf of anderen.
6. Constante onverantwoordelijkheid zoals blijkt uit het herhaaldelijk niet in staat zijn geregeld
werk te behouden of financiële verplichtingen na te komen.
7. Ontbreken van spijtgevoelens, zoals blijkt uit de ongevoeligheid voor of het rationaliseren
van het feit anderen gekwetst, mishandeld of bestolen te hebben.
B De leeftijd is ten minste 18 jaar.
C Er zijn aanwijzingen voor een gedragsstoornis beginnend voor het 15e jaar.
Bij stoornissen gaat het altijd om langer bestaande patronen!!
Psychopathie is deels overlappend met antisociale persoonlijkheidsstoornis. Psychopathie is vooral
gebrek aan empathie
College 2: Juridische kaders, een inleiding
Schorsing vervolging wegens stoornis
Art. 16 Sv (strafvordering)
1. Indien de verdachte aan een zodanige psychische stoornis, psychogeriatrische aandoening
of verstandelijke handicap lijdt, dat hij niet in staat is de strekking van de tegen hem
ingestelde vervolging te begrijpen, schorst de rechter de vervolging, in welke stand zij zich ook
bevindt.
2. Zodra van het herstel van den verdachte is gebleken, wordt de schorsing opgeheven
2 dingen nodig
1. Psychische stoornis, psychogeriatrische aandoening of verstandelijke handicap
2. Niet in staat is de strekking van de tegen hem ingestelde vervolging te begrijpen
4
