Hoorcollege 1 Dinsdag 5 februari 2019
Omvang meten is lastig bij witteboordencriminaliteit.
Bestuurders van Enron (in deze zaak 60 miljard schade). Dit was het meest succesvolle bedrijf van
Amerika. De CEO (hoogste uitvoerende directeur) en voorzitter raad voor commissarissen. In
Nederland hebben we echter uitvoering aan ene kant en toezicht aan andere kant. In Amerika is dat
meer in 1. Ze hadden aandelenbeurs voor handel in energierechten bedacht. Dit was
boekhoudfraude. Winst werd getoond in boekhouding en verlies werd verstopt in
organisatiestructuur met veel rechtspersonen. Er was ook een Chief Financial Officer (CFO). Hij was
de kroongetuige in die zaak. In bijna elke zaak krijgt CFO de schuld.
Morele en juridische ambiguïteit: het is van tevoren allemaal niet zo duidelijk. Is het fraude, slim
zaken doen, transacties? Bij gewone strafzaken ligt er een lijk op de vloer en is het duidelijk dat er
strafbaar feit is gepleegd; alleen de dader staat er niet bij. Bij financieel-economische criminaliteit is
het vaak duidelijk wie het gedaan heeft, maar wat is er precies gebeurd en levert dat een strafbaar
feit op?
Dit verschil wordt uitgedrukt in volgende citaat: “In regular crime cases the police are searching for
the criminal, but in white collar crime they are searching for the crime.”
We weten dat de schade enorm is, maar hij is vergeleken met andere soorten criminaliteit lastig te
berekenen.
Madoff is de zaak met grootste schade (70 miljard), hij was belegger. Iedereen vertrouwde zijn geld
aan hem toe omdat hij uit eigen kring kwam. Hij zorgde voor fantastisch rendement en dat ging goed
tot economische crisis. Toen kwamen er niet meer genoeg mensen om hun overtollige geld bij hem
te beleggen en zakte het als een kaartenhuis in elkaar.
Madoff heeft kenmerk van witteboordencriminaliteit ‘abusive of trust’: misbruik van vertrouwen, wat
helemaal aan hem kleeft, aan wie hij is.
Film ‘The big short’ basis van de kredietcrisis van 2008. Hypotheken met flexibel rentetarief: je sluit
hem nu af maar kan dus gaan stijgen. Vaak migranten, mensen met weinig geld die niet goed
snappen wat ze tekenen (ninja; no income, no jobs, no assets).
Niet verstrekken van informatie over risico’s is ook overtreding. Daarnaast veel fraude.
Economische crisis is begonnen door financieel-economische criminaliteit.
Recente casus in Nederland
ING: witwassen.
Verbodsregels versus gebodsregels. Bank moet veel dingen juist doen en als het dat niet doet, is
het een overtreding. Ze moeten transacties controleren. Dit hadden ze niet / heel slecht gedaan
strafrechtelijke transactie (= boete / schikking).
NS: in Limburg was spoorlijn te koop. Dochteronderneming van NS heeft daarbij corruptie
gepleegd: partijen omgekocht om spoorlijn te krijgen.
Relevante begrippen
Financieel-economische criminaliteit
- Fraude
1
, - Corruptie
Witteboordencriminaliteit
- White-collar crime
Organisatiecriminaliteit
- Corporate crime
Georganiseerde criminaliteit
- Organized crime
Ondermijning
Financieel-economische criminaliteit
Handelen in strijd met regels uit de sociaaleconomische ordeningswetgeving (en het strafrecht),
waarbij de overtredingen het vertrouwen van burgers in het economische verkeer aantasten.
Classificatie (aard van) financieel-economische criminaliteit:
- Fraude tegen overheid.
- Fraude m.b.t. integriteit financieel-economische markt.
- Fraude tegen financiële instellingen.
- Fraude tegen burgers en bedrijven.
- Faciliterende fraudevormen.
- Faillissementsfraude, beleggingsfraude, bancaire fraude, subsidiefraude, belastingfraude,
carrouselfraude, arbeidsmarktfraude, boekhoudfraude, vastgoedfraude, hypotheekfraude,
creditcardfraude, acquisitiefraude, voedsefraude, identiteitsfraude, misbruik van
voorwetenschap, koersmanipulatie, omkoping, kartelvorming, oplichting, verduistering,
flessentrekkerij, milieucriminaliteit, witwassen…
Fraude
Twee elementen:
- Onrechtmatige verrijking (soort van diefstal): verduistering, oplichting, flessentrekkerij.
- Verhulling: We noemen iets fraude als er iets van verhulling, verstoppen / manipulatie van
informatie bij komt kijken waardoor het rechtmatig lijkt.
Strafbaar feit? Niet strafbaar gesteld in wetboek van strafrecht.
Corruptie
Corruption is the abuse of entrusted power for private gain.
Er is macht, autoriteit aan iemand toegekend en daar maak je misbruik van voor eigen gewin.
Twee vormen: ‘Grand’ & ‘petty’ corruption. Petty vooral in armere landen. Grand in Nederland
vooral bij de bedrijven (bij armere landen bijv. bij overheid).
White-collar crime
Crime committed by a person of respectability and a high social status in the course of his occupation
(Sutherland, 1939). Hij had er kritiek op dat zijn collega’s alleen maar blauwe boorden bestudeerden.
Mensen leren elkaar dat aan in het bedrijfsleven (motivaties, technieken, rationalisaties) =
differentiële associatie theorie.
Organized crime
Fijnaut et.al. (1995): Groepen die:
- Primair gericht zijn op illegaal gewin.
- Systematisch ernstige misdrijven plegen.
2
, - Pogen deze af te schermen, o.a. corruptie en geweld.
Waar zit het verschil / is overlap met witteboordencriminaliteit (bovenwereld) versus
georganiseerde criminaliteit (onderwereld)? Witteboordencriminaliteit is illegaal bijklussen en
dus niet primair gericht op illegaal gewin. Primair gaat over in secundair illegaliteit zit op
bepaald moment helemaal in bedrijfsproces ingebakken.
Art. 140 Sr (deelnemen aan criminele organisatie)? Niet synoniem aan georganiseerde misdaad.
Dit is geen artikel waarmee je onderscheid maakt tussen witteboordencriminaliteit en
georganiseerde misdaad.
Overlap tussen witteboordencriminaliteit en georganiseerde misdaad? Georganiseerde misdaad
heeft bovenwereld nodig om haar winsten wit te wassen. Dat wordt ING bank verweten;
ondanks compliance systemen (transactie monitor systemen) hebben ze veel transacties door
laten gaan. Endstra was vastgoedondernemer en werd bankier van de onderwereld. Is dat dan
georganiseerde misdaad of witteboordencriminaliteit? Hangt af van welke kant je het bekijkt.
Vanaf Mieremet en Holleeder is het georganiseerde misdaad, maar vanaf Endstra gezien is het
witteboordencriminaliteit: zijn ambt was legaal en van daaruit ging hij illegale dingen doen.
Ondermijning (?)
Beeld: Brabant, wietplantages, burgermeester die bedreigd wordt.
Ondermijning is paraplubegrip: wetenschappers kunnen er weinig mee.
Wat moet je precies aanpakken? Daarvoor is definitie nodig.
Omvang financieel-economische criminaliteit? Hoe meet je het?
Geregistreerde criminaliteit?
- Politiestatistiek?
- Aangiftes?
- Beleidsprioriteit?
- Registratie?
- Inspecties, autoriteiten
Slachtofferenquêtes?
Self report surveys?
Geen aangifte witteboordencriminaliteit, want slachtoffers weten niet dat het plaatsvindt. We weten
niet precies dat we iets te veel betalen ergens, omdat er illegaal kartel is van bierbrouwers.
Als het slachtoffer een bedrijf is, willen ze vaak ook geen aangifte doen. Je wilt dan niet dat je klanten
het weten.
Politie is niet de handhaver, maar de FIOD. Hebben die cijfers? Is ook geen goede bron voor omvang.
FIOD doet aan haalcriminaliteit (zelf dingen ontdekken). Cijfers geven aan wat ze aankunnen en
zeggen niets over omvang probleem.
Dark figure is bij witteboordencriminaliteit enorm.
Veelplegers
Sutherland (1949/1983)
- Decisions of courts and administrative commissions
- All sanctioned, 97% recidivist
- Habitual criminals (60% > 4 violations) = veelplegers
Clinard en Yeager (1980)
- Government actions against corporations
- Habitual offenders (13% offenders, 52% violations) = veelplegers
3
, - Criminogenic industries
Criminogene bedrijfstakken: waar neiging om criminaliteit te plegen hoger is.
Slachtofferloze delicten?
Witteboordencriminaliteit werd in verleden slachtofferloze criminaliteit genoemd. Dit klopt niet.
US Dept Justice:
Annual losses from the preceding white-collar crimes are estimated at $426 billion to $1.7
trillion.
White collar crime costs roughly 14 times the amount blue collar crime does, or about 200 billion
each year.
Handhavingsketen
Niet altijd duidelijk dat iets niet mag. Soms opeens iets strafbaar gesteld in steekpenningen. In
gewone strafrecht geen toezicht; hier wel door veel organisaties.
Compliance door bedrijven. Nederland US
AFM SEC
ACM FTC
NVWA FDA, CPSC
ILT EPA
ISZW OSHA
Belastingdienst IRS
FP DOJ
Hoorcollege 2 Gastsprekers AFM: Toezicht op de financiële
markten 12 februari 2019
Missie
Missie: De AFM maakt zich sterk voor eerlijke en transparante financiële markten. Als onafhankelijke
gedragstoezichthouder draagt ze bij aan duurzaam financieel welzijn in Nederland.
‘Bevordert’ vond men te weinig ambitie uitstralen, verandert in ‘maakt zich sterk voor’. Transparant
is blijven staan hoewel een deel vond dat dit weg kon (transparant is onderdeel van eerlijk, is oud
begrip, doet afbreuk aan eerlijk. Reden van handhaven is dat voor kapitaalmarkten eerlijk alleen
onvoldoende is. Efficiency door transparantie.)
Welvaart is veranderd in ‘duurzaam financieel welzijn’. Hiermee willen we benadrukken dat het ons
niet te doen is om korte termijn financieel ‘gewin’, maar om langere termijn bestendig welzijn van de
financiële huishouding van consument en belegger. Belangrijke bijdrage van medewerkers en
managers: verzoek om kort te houden! Nieuwe missie is veel korter dan huidige.
Waar is vertrouwen gebleven? Als markten werken aan eerlijke en transparante markten, werken we
ook aan het vertrouwen. Vertrouwen op zich kunnen we te weinig beïnvloeden.
4
, DNB is belast met prudentieel toezicht (bankbalansen, status pensioenfondsen etc. cijfers). AFM is
daarnaast, op dezelfde partijen, belast met toezicht op het gedrag van die partijen.
Dimensies van het toezicht
Economische invalshoek: De AFM is er om marktimperfecties te verminderen en welvaart te
verhogen.
- Voorbeeld: marktfalen (woekerpolisaffaire, uitvaartverzekering vaak misleidend).
Financiële markten werken niet efficient. Dat zou alleen het geval zijn wanneer alle partijen
over dezelfde informatie beschikken en hier rationeel op handelen. Dat is niet het geval. Dit
kan leiden tot wat economen noemen ‘marktfalen’. Leidt tot publieke verontwaardiging,
maar ook heel duidelijk tot welvaartsverlies.
Vertrouwen in de financiële markten is essentieel, daarom moet er toezicht op zijn.
Marktmanipulatie.
Juridische invalshoek: De AFM is er om de wet te handhaven.
- Zelfstandig bestuursorgaan (ZBO), gehouden aan de Algemene Wet Bestuursrecht (Awb).
- Houdt toezicht op bijv. de Wet op het financieel toezicht (Wft), Besluit Gedragstoezicht
financiële ondernemingen (BGfo), Wet Handhaving, Consumentenbescherming (Whc), Wet
ter voorkoming van witwassen en terrorismefinanciering (Wwft) en Wet toezicht
accountantsorganisaties (Wta).
Zijn zelfstandig in die zin dat we niet onder direct gezag van een Ministerie vallen. De Minister
van Financiën benoemt de bestuursleden van de AFM en de Rvt. Ook keurt de minister de
begroting en statutenwijzigingen van de AFM goed.
Awb: gehouden aan bijvoorbeeld de Algemene Beginselen van Behoorlijk Bestuur. Hebben
bestuursrechtelijke bevoegdheden, bijvoorbeeld de bevoegdheid om inzage te vorderen in
documenten en informatie op te vragen voor zover dit nodig is voor onze taakuitoefening.
Partijen hebben een medewerkingsplicht. Geen strafrechtelijke bevoegdheden zoals
mogelijkheid tot doorzoeking.
De Wet op het financieel toezicht (Wft, artikel 1:25) vermeldt als taakomschrijving van de AFM:
Gedragstoezicht is gericht op ordelijke en transparante financiële marktprocessen, zuivere
verhoudingen tussen marktpartijen en zorgvuldige behandeling van cliënten. De Autoriteit
Financiële Markten heeft, op de grondslag van deze wet, tot taak het gedragstoezicht op
financiële markten uit te oefenen en te beslissen omtrent de toelating van financiële
ondernemingen tot die markten.
Psychologische invalshoek: De AFM is er om gedrag van (mensen in) instellingen positief te
beïnvloeden.
- Voorbeeld Klantbelang Dashboard 2018 – Consumptief krediet. Grootste 10 instellingen
beantwoorden vragen om vervolgens te bepalen hoe klant belang centraal ze zijn. “De score
op het onderdeel consumptief krediet is dit jaar een 2,6. Hoewel er stappen in de goede
richting zijn gezet, kan de dienstverlening beter. De AFM vindt het belangrijk dat klanten een
lening afsluiten die past bij hun financiële situatie en het doel waarvoor zij lenen, zodat niet
meer en langer wordt geleend dan nodig is.”
- Voorbeeld rapport Consumentengedrag op de markt voor consumptief krediet.
Op welke marktproblemen richt AFM zich?
5
