Studietaak 5.1 Doodgaan blz. 79
Studietaak 5.2 Kiezen voor de dood blz. 84
blz. 1 van 83
,Thema 1 Levenslooppsychologie
Leerdoelen
Met betrekking tot 'Levensloop en ontwikkeling'
Nadat u het eerste thema hebt bestudeerd
bent u in staat om de definitie van levenslooppsychologie te geven
kunt u het belangrijkste onderscheid tussen levenslooppsychologie en klassieke ontwikkelingspsychologie benoemen
bent u in staat om de belangrijkste uitgangspunten van de levenslooppsychologie te benoemen
kunt u de verschillende determinanten van de menselijke ontwikkeling benoemen en van elkaar onderscheiden.
Met betrekking tot 'Theoretische perspectieven'
Nadat u het eerste thema hebt bestudeerd
bent u in staat om de belangrijkste theoretische perspectieven op de menselijke levensloop te beschrijven
kunt u de verschillende ontwikkelingstheorieën inhoudelijk van elkaar onderscheiden
bent u in staat om vanuit verschillende theoretische benaderingen ontwikkelingsfenomenen binnen de levensloop te
interpreteren.
Met betrekking tot 'Onderzoek naar de levensloop'
Nadat u het eerste thema hebt bestudeerd
hebt u kennis van de onderzoeksmethoden die kunnen worden ingezet voor het bestuderen van de menselijke
levensloop
hebt u inzicht in de tekortkomingen en meerwaarden van verschillende onderzoeksontwerpen voor het bestuderen van
de menselijke levensloop
kunt u de mogelijkheden van Structural Equation Modeling (SEM) en Linear Growth Curve Modeling (LGCM) voor het
bestuderen van de menselijke levensloop benoemen
bent u in staat om de richtlijnen voor het uitvoeren van ethisch correct onderzoek toe te passen
Studietaak 1.1 Levensloop en ontwikkeling
Het relatief jonge vakgebied van de levenslooppsychologie ontwikkelt zich als reactie op het besef dat de menselijke
ontwikkeling niet stagneert wanneer we de volwassenheid bereiken.
Deze studietaak formuleert een definitie van deze jonge wetenschappelijke discipline, verduidelijkt de uitgangspunten en geeft
een inkijk in de belangrijkste determinanten die de individuele levensloop beïnvloeden.
Literatuur (leerstof)
Berk, L. (2010) History, theory, and research strategies. In L. Berk & R. Feldman, Levenslooppsychologie: de
levensloop vanaf de jongvolwassenheid (pp. A1-A10). Amsterdam: Pearson Education Benelux.
Definitie
Het vakgebied van de levenslooppsychologie heeft pas in de jaren zeventig van de afgelopen eeuw vorm gekregen. Deze
opdracht formuleert een definitie van dit relatief jonge vakgebied.
Opdracht 1.1.1
Bekijk het volgende videofragment, destilleer daaruit een aantal kenmerken die volgens u de menselijke levensloop typeren en
gebruik deze vervolgens om een definitie te formuleren die van toepassing kan zijn op het vakgebied van de
levenslooppsychologie.
Terugkoppeling
Uit het filmpje kan afgeleid worden dat
ontwikkeling plaatsvindt gedurende het gehele leven, van de conceptie tot de dood
ontwikkeling zich afspeelt op verschillende domeinen zoals het lichamelijke/biologische domein (geboren worden en
opgroeien), het cognitieve (leren op school), het sociale (vrienden maken en een levenspartner kiezen) en het
emotionele (rouwen na verlies) waarbij deze domeinen ook met elkaar in verband staan
ontwikkeling een 'natuurlijk', herkenbaar menselijk proces is
ontwikkeling beschreven kan worden in termen van stabiliteit en in termen van adaptatie of aanpassing aan wisselende
contexten.
Deze kenmerken kunnen gebundeld worden tot de volgende omschrijving:
Levenslooppsychologie
1. doel: het begrijpen van biopsychociale processen zoals deze zich ontvouwen in tijd en context.
2. Daartoe bestudeert dit vakgebied de natuurlijke ontwikkelingspatronen in termen van stabiliteit en verandering (groei
en verlies) zoals deze zich voordoen in het dagelijks leven en de natuurlijke omgeving, waarbij er een voortdurende
aanpassing plaatsvindt aan wisselende omgevingen gedurende het leven – vanaf de conceptie tot de dood.
Opdracht 1.1.2. Uitgangspunten
Eén van de grondleggers van de levenslooppsychologie was Paul Baltes die bij zijn overlijden in 2006 (1939-2006) beschouwd
werd als één van de meest invloedrijke psychologen van die tijd. Zijn wetenschappelijke leven stond in het teken van het
ontwikkelen en verspreiden van het levensloopsperspectief binnen de psychologie. Zo was hij de grondlegger van het selectie-
optimalisatie-compensatie model dat verder in de cursus aan bod komt. Ook formuleerde hij een aantal uitgangspunten
waardoor de levensloopbenadering op een welbepaalde systematische manier naar de menselijke ontwikkeling kijkt. Aan de
hand van een vergelijking met de klassieke ontwikkelingspsychologie worden in deze opdracht de uitgangspunten van de
levensloopbenadering verduidelijkt.
blz. 2 van 83
,Ontwikkeling bestaat volgens de klassieke ontwikkelingspsychologie uit een relatief uniform en unilineair proces dat zich
voornamelijk binnen de kinder- en jeugdjaren afspeelt. Binnen deze relatief korte periode doen zich snelle, voornamelijk
biologisch gestuurde veranderingen voor die in grote mate bepalend zijn voor de verdere levensloop. Deze latere levensfasen
worden gekenmerkt door stabiliteit en continuïteit.
Ontwikkeling wordt beschreven in termen van stelselmatige structurele veranderingen die gebonden zijn aan een bepaalde
chronologische leeftijd en die zich kenmerken door een progressief beloop. Een klassiek ontwikkelingspsycholoog gaat dan ook
op zoek naar de algemene wetmatigheden in de menselijke ontwikkeling.
Het klassieke ontwikkelingsmodel kan als volgt weergegeven worden.
bron: Breeuwsma, G. (2001) Klassieke ontwikkelingspsychologie versus levenslooppsychologie. In G. Breeuwsma, De
constructie van de levensloop (p. 15, figuur 1). Amsterdam: Boom.
Beantwoord de volgende vragen en neem daarbij dit klassieke ontwikkelingsmodel als vergelijkingsmateriaal.
Opdracht 1.1.2. 1.
Hoe kijkt de levenslooppsycholoog aan tegen de ontwikkeling in termen van timing binnen de levensloop?
Terugkoppeling
Daar waar de klassieke ontwikkelingspsycholoog de ontwikkeling vooral situeert tijdens de kinder- en jeugdjaren, benadrukt de
levenslooppsycholoog dat ontwikkeling zich voordoet gedurende het gehele leven. Door de aandacht voor de totale levensloop
is bovendien duidelijk geworden dat de menselijke ontwikkeling zich met name in de latere fase minder eenvoudig laat herleiden
tot een uniform en unilineair patroon. Mensen ontwikkelen zich in verschillende richtingen waarbij de uiteindelijke richting zich
slechts binnen zeer brede grenzen laat voorspellen door de vroege ontwikkeling. Geen enkele periode binnen de levensloop is
daarbij allesbepalend of overheersend in de impact op de verdere ontwikkeling.
Opdracht 1.1.2. 2.
Hoe kijkt de levenslooppsycholoog aan tegen de ontwikkeling in termen van dimensies?
Terugkoppeling
Voor zowel de klassieke ontwikkelingspsycholoog als de levenslooppsycholoog speelt de menselijke ontwikkeling zich af op
verschillende terreinen zoals het lichamelijke/biologische, het cognitieve, het sociale en het persoonlijke/emotionele, waarbij de
ontwikkelingen binnen deze verschillende terreinen ook met elkaar in verband staan en elkaar beïnvloeden. Echter, daar waar
de ontwikkelingspsycholoog de snelle groei benadrukt, besteedt de levenslooppsycholoog ook aandacht aan stabiliteit en
verlies binnen de ontwikkeling. Ontwikkeling is derhalve naast multidimensioneel ook multidirectioneel: groei en verlies
kenmerken gezamenlijk de ontwikkeling.
Opdracht 1.1.2. 3.
Hoe kijkt de levenslooppsycholoog aan tegen de ontwikkeling in termen van plasticiteit?
Terugkoppeling
De klassieke ontwikkelingspsychologie baseert zich sterk op de aan de biologie ontleende opvatting over ontwikkeling en
situeert groei vooral in de vroege jaren. De levenslooppsycholoog vertrekt vanuit het idee dat de menselijke ontwikkeling gericht
is op een voortdurende aanpassing aan zijn omgeving. De mens is niet voorgeprogrammeerd en ofschoon hij weliswaar
voorkeurpatronen heeft, kan hij zich op verschillende manieren aanpassen aan nieuwe omgevingen of situaties. Daarbij heeft hij
ook de capaciteit om nieuwe vaardigheden te leren.
Ofschoon de levenslooppsycholoog benadrukt dat de mens in alle levensfasen beschikt over de mogelijkheid tot verandering
als gevolg van ontwikkeling, leren of ervaring, erkent hij ook dat deze mogelijkheid tot verandering afneemt gedurende de
levensloop. Daarnaast wijst de levenslooppsycholoog ook op de interindividuele verschillen in plasticiteit. Niet iedereen heeft
dezelfde leercapaciteiten en beschikt over dezelfde plasticiteit. Deze kwaliteiten zijn persoonsgebonden.
blz. 3 van 83
, Opdracht 1.1.2. 4.
Hoe kijkt de levenslooppsycholoog aan tegen de ontwikkeling in termen van ontwikkelingsbepalende determinanten?
Terugkoppeling
Volgens de klassieke ontwikkelingspsychologie bepalen biologische rijpingsfactoren in de vroege levensfase in grote mate de
verdere levensloop van de mens. Door de aandacht voor de totale levensloop is het duidelijk geworden dat er zich ook na de
kinder- en jeugdjaren ontwikkelingen en veranderingen voordoen die van invloed zijn op menselijk gedrag. Het gaat dan vooral
om ontwikkelingen die het gevolg zijn van eerder toevallige factoren of factoren uit de sociale, culturele en historische context.
Hierdoor legt de levenslooppsycholoog een groter accent op de onregelmatigheid en onvoorspelbaarheid van natuurlijke
ontwikkelingspatronen. Discontinuïteit, interindividuele verschillen en verschillen in het eindstadium worden als belangrijke
kenmerken van de menselijke levensloop gezien. Daar waar de klassieke ontwikkelingspsycholoog interesse heeft voor de
algemene wetmatigheden in de (vroeg) menselijke ontwikkeling, heeft de levenslooppsychologie aandacht voor het bijzondere,
het unieke van een individuele levensloop. Hij vraagt zich af hoe de algemene ontwikkelingspsychologische wetmatigheden
samen met de verschillende sociale, culturele en historische invloeden de individuele levensgeschiedenis vorm heeft gegeven.
Opdracht 1.1.3 Determinanten van ontwikkeling
Ieder individu loopt zijn eigen levenspad. Binnen de levensloopbenadering wordt deze interindividuele variatie in
ontwikkelingsverloop toegeschreven aan de grote diversiteit aan factoren die het individu tijdens zijn leven kunnen beïnvloeden.
Deze opdracht gaat in op de determinanten van de ontwikkeling.
Opdracht 1.1.3.1.
De individuele levensloop wordt door een breed scala van factoren beïnvloed. In welke drie categorieën worden deze binnen de
levenslooppsychologie ingedeeld?
Terugkoppeling
Binnen de levensloopbenadering worden drie soorten invloeden als determinanten van de levensloop onderscheiden:
Normatieve leeftijdsgebonden invloeden
Biologische en sociale omgevingsinvloeden die leeftijdsgebonden zijn. Deze komen ongeveer gelijktijdig voor bij een aantal
individuen in eenzelfde cultuur of subcultuur in eenzelfde leeftijdsgroep. 'Normatief' wordt dus begrepen als 'vaak voorkomend'.
Voorbeelden zijn rijpingsprocessen zoals leren lopen, leren spreken, de eerste menstruatie of zaadlozing, de menopauze, maar
ook bijvoorbeeld het halen van het rijbewijs op je achttiende jaar.
Normatieve historische invloeden
Biologische en sociale-omgevingsinvloeden die verbonden aan de specifieke maatschappelijke situatie in de historische tijd.
Deze zijn normatief in de zin dat de meeste leden van een generatie ermee te maken krijgen. Denk bijvoorbeeld aan oorlogen,
economische recessies, epidemieën maar ook aan bepaalde veranderingen in leefstijl zoals het ontstaan en gebruik van
internet en mobiele telefoons.
Niet-normatieve invloeden
Biologische en sociale omgevingsinvloeden die sterk persoonsgebonden zijn en niet in het algemeen van toepassing zijn op
een bepaalde leeftijdsgroep of in een bepaald historisch tijdsvak. Het zijn met name deze factoren die elk levenspad uniek
maken. Ze laten zich vaak onverwacht gelden en kunnen het leven van het individu soms een heel ander verloop geven. Denk
bijvoorbeeld aan unieke levensgebeurtenissen zoals een ongeval of scheiding, maar ook aan bijvoorbeeld het winnen van de
hoofdprijs in de loterij.
Deze drie soorten invloeden zorgen er elk afzonderlijk maar tegelijk ook in interactie met elkaar voor dat ieder individu zijn eigen
levenspad loopt.
Opdracht 1.1.3.2.
De levensloopbenadering gaat er bovendien van uit dat de drie soorten invloeden niet op alle leeftijden even belangrijk zijn. De
impact van deze invloeden op de levensloop wordt vaak via de onderstaande figuur weergegeven. Wat kan uit deze figuur
afgeleid worden ten aanzien van het moment binnen de levensloop waarop elke invloed zich laat gelden?
Terugkoppeling
Tijdens de kinderjaren en de ouderdom hebben de leeftijdsgebonden biologische invloeden een groot effect op de
ontwikkeling.
Leeftijdsgebonden sociale invloeden komen vooral tijdens de adolescentie naar voren.
blz. 4 van 83
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper OUWV. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,99. Je zit daarna nergens aan vast.
