Samenvatting Guno Jones, ‘De Slavernij is onze geschiedenis (niet), Over de
discursieve strijd om de betekenis van de ntr-televisieserie De Slavernij’, BMGN-Low
Countries Historical Review vol. 127 no. 4 (2012), 56-82.
Elena van Hattum
Het doel van NTR-televisieserie De Slavernij uit 2011 was om het algemene publiek een onderbelicht
onderdeel van de Nederlandse geschiedenis bij te brengen, maar het debat wat over deze serie
ontstond maakte een scheiding in de Nederlandse samenleving duidelijk met betrekking tot ideeën
over hoe je over slavernij kan weten, en hoe je deze kennis over slavernij adequaat moet weergeven.
Hoewel veel betrokkenen, in de lijn van positivistische epistemologie, naar historische feiten
refereerden, lieten deze debatten zien hoe kennis en representaties van slavernij zich bevinden in
een sociaal en academisch veld gekarakteriseerd door machtsrelaties. Postkoloniale critici, wiens
meningen onderbelicht zijn in de Nederlandse media en universiteiten, hadden uitlopende meningen
over wat ‘valide’ theorieën, ‘echte’ feiten, ‘gepaste’ representaties, interpretaties en referenties naar
historische gebeurtenissen met betrekking tot slavernij waren tegenover mensen die de serie prezen.
Deze polariserende debatten roepen de vraag op hoe je moet omgaan met de geschiedenis van
slavernij zonder zelf over te gaan tot (biologisch) essentialisme, wat precies een van de belangrijkste
nalatenschappen is die ‘we’ willen overkomen.
________________________________________________________________________________
2 vertogen:→1 ‘Nederlands postkoloniaal’ vertoog: kritische ‘herlezing’ van geschiedenis,
erfgoed, culturele praktijken, nationale symbolen en representaties tegen de achtergrond van
het kolonialisme en de daaraan inherente hiërarchische verhoudingen. vanaf eind jr 90;
herdenkings- en herinneringsgemeenschap. Doorbraken de publieke stilte rondom kolonialisme en
slavernij in Nederland; willen slavernij inschrijven in het Nederlandse herdenkingslandschap en
historiografie.
→ 2 ‘etno-nationalistisch’ vertoog: constructie van een onderscheid tussen de ‘echte’
Nederlander en ‘de ander’ langs- vaak impliciet gelaten- veronderstelde afstammingslijnen,
wat zich vertaalt in een eenduidige definitie van Nederlandse geschiedenis en erfgoed. vanaf
2000; verzet tegen het doorbreken van de stilte, daar een eigen lezing tegenover stelt. Eenduidige
definitie van de Nederlandse geschiedenis en het Nederlandse volk en een afwijzing van
perspectieven op geschiedenis en erfgoed van diegenen die niet gerekend worden tot de imaginaire
‘wij’-groep.
-Gouden Koets: gekoloniseerde onderdanen die goederen brachten aan de koningin. ->verheerlijking
van het kolonialisme (volgens Pondaag), die niet meer van deze tijd is. De meningen over de vraag
waar dit paneel precies naar refereert liepen uiteen onder historici. → Van belang: Sommigen
problematiseerden een tot dan toe onbetwist nationaal symbool publiekelijk, en lieten zich daarmee
kennen als actoren op het vlak van erfgoed en geschiedenis. → Ene kamp wilde het laten aanpassen,
andere kamp zegt ‘we kunnen de geschiedenis niet herschrijven’ etc. → In de biografie van de
publieke herdenking en herinnering van slavernij is er een strijd over definities van Nederlandse
geschiedenis en het Nederlandse volk zichtbaar.
→ Deze discursieve strijd was ook naar aanleiding van NTR-televisieserie De Slavernij ( 2011):
Etno-nationalisten wezen het idee voor de serie af, maar ook onder voorstanders van de serie waren
de meningen verdeeld. Zowel verdedigers als critici benaderden de serie vanuit een positivistische
epistemologie (gericht op ‘de feiten’), waren er uiteenlopende conclusies over de representaties en de
‘validiteit’ van de kennis. → Het debat over de serie onthulde standpunt gebonden perspectieven op
de geschiedenis van de slavernij. Machtsverschillen speelden hierbij een belangrijke rol: ongelijke
toegang/invloed die partijen hebben tot/op de nationale
herdenkingscultuur/kennisinstituten/media/politiek.
, Streven van de serie: ‘het meest verzwegen onderdeel van de vaderlandse geschiedenis’ een grotere
bekendheid onder de Nederlandse bevolking te geven; waargemaakt-> hoge kijkcijfers.
Het team had zich (volgens Carla Boos) grondig in de materie verdiept; voordat hij uitkwam werd al
duidelijk dat slavernij een contested legacy is-> de plaats binnen de Nederlandse geschiedschrijving
en de inhoudelijke en cinematografische representaties kregen kritiek. Ook de promotie (via een
game) werd bekritiseerd (onethisch) → Hieruit blijkt hoezeer de representaties van de slavernij
gebonden zijn aan perspectief; gesitueerdheid van representaties zoals Stuart Hall schrijft.
-Serie was bedoeld om Nederlanders bij elkaar te brengen-> maakte breuklijnen in Nederlandse
samenleving mbt de omgang mbt dit deel van de geschiedenis zichtbaar.
Kolonialisme en slavernij in een ‘Tweestromenland’
2008 Rita Verdonk; etno-nationalistisch vertoog-> imaginaire ‘wij’-groep wordt belaagd door de
incorporatie van de slavernij in het nederlandse herdenkingslanschap. De postkoloniale
pleitbezorgers ‘ze’, en de slavernij zouden vreemd zijn aan de Nederlandse natie en geschiedenis.
-Reactie op Nationaal Monument Nederlands Slavernijverleden 2002 en NiNsee 2003; er was
decennia lang al een gespecialieerde historiografie over de slavernij ontwikkeld, maar die was niet in
de canon van de Nederlandse geschiedenis opgenomen en had een geringe maatschappelijke
impact. (geassocieerd met VS en de negerhut van oom Tom) → Willemsen: tot einde 20e eeuw bllef
het vraagstuk van het Nederlandse slavernijverleden en haar erfenis een non-issue in het publieke
domein en collectieve geheugen, geen onderdeel van een erfgoedvertoog maar werd geassocieerd
met de (ex-)kolonies.->Colonial Aphasia (Stoler): dismembering, not ignorance or absence,
discursieve en epistemologische loskoppeling van koloniale geschiedenis en vaderlandse
geschiedenis.
-Vanaf jr 90 een krachtige lobby door voor ‘nationale erkenning’ van de slavernij pleitte en aansluiting
bij Nederlandse herinneringslandschap; politics of identity (‘Afro’; zelf, resolute afwijzing van de
toegeschreven term ‘neger’ vanwege de koloniale connotaties): slavernij was een pijnlijke
geschiedenis die officieel erkend, gekend, herdacht en ‘hersteld’ moest worden. Herinneren was een
voorwaarde voor maatschappelijke vooruitgang en het ‘detraumatiseringsproces’. → Postkoloniale
diasporagemeenschap die zich de slavernij actief toe-eigende en om publieke erkenning vroeg (ipv
‘van’ historici.) ->Slavernij naast geschiedenis ook erfgoedkwestie.
->Herinneringslandschap gedomineerd door WOII; vergeleken met belang voor nazaten slavernij->
Sophiedela petitie-> Stichting Nationaal Monument Nederlands Slavernijverleden-> voor Nationaal
Monument en instituut. -> Nationaal Monument Nederlands Slavernijverleden 2002 Amsterdam,
NiNsee, van Besef 2003, Zeeuws Slavernijmonument Middelburg 2005-> trans-Atlantische slavernij
kreeg profiel in het Nederlandse monumentenlandschap. (maar stilte rondom ‘Oost’). → Status bleek
betrekkelijk; bezuinigingen kabinet Rutte subsidie ingetrokken; etno-nationalistische agenda PVV.
→ Omgang met slavernijverleden is zo beschouwd een moment waarop definities over Nederlandse
geschiedenis en natie een scherp profiel kregen. Waar etno-nationalisten de trans-Atlantische
slavenhandel en de ‘postkoloniale’ nazaten een positie buiten de Nederlandse geschiedenis en natie
toeschreven (‘zij’), pleiten Afro-Europese Nederlanders voor insluiting van deze geschiedenis in het
Nederlandse erfgoedlandschap. → Roep om erkenning, identificatie met Nederland en actief
democratisch burgerschap heeft effect gehad; monumenten en individuele onderzoeken-> collectieve
bewustzijn toegenomen; maar niet definitief en onbetwist verankerd in het Nederlandse kennis- en
erfgoedlandschap. → Status van slavernijverleden in het Nederlandse erfgoedlandschap is fragiel,
omkeerbaar en machtsafhankelijk (subsidie of niet etc.).
