VERPLEEGKUNDIGE EN MEDISCHE KENNIS
DOELSTELLINGEN – P3
WEEK 1
MEDISCHE KENNIS
Benoemen hoe fysiologie van pijn in elkaar steekt en weet daarbij aan te geven welke soorten en oorzaken
van pijn bestaan
Wat is pijn?
International Association for the Study of Pain (IASP):
“Een onplezierige, sensorische en emotionele gewaarwording. Deze wordt geassocieerd met actuele of potentiële
weefselbeschadiging of beschreven in termen van beschadiging. Pijn is subjectief, ieder individu leert het woord pijn
te gebruiken op basis van ervaringen met weefselschade.”
Fysiologie van de pijn:
Pijn wordt verwerkt in de cortex cerebri (hersenschors)
Geluid wordt verwerkt door lobus temporalis (slaapbeenkwab)
Lokalisatie, aard en ernst pijn worden verwerkt lobus parietalis (wandbeenkwam)
Thalamus: belangrijk schakelstation voor alle zintuiglijke waarnemingen, van waaruit informatie van
zintuigen naar betreffende hersenkwam wordt gestuurd.
Hypothalamus: regelende invloed op ons gedrag. In stand houden inwendige milieu van het lichaam. Bestuurt
het sympathische en parasympatische zenuwstelsel en reguleert afgifte hypofysehormonen.
Bij vecht- of vluchtreactie wordt de bijnierschors aangezet tot afgifte van stresshormoon cortisol, dat er voor zorgt dat
het lichaam over voldoende energie kan beschikken. Tegelijkertijd geeft de bijniermerg adrenaline af om het hart en
ademhaling te stimuleren.
Soorten pijn:
Hoofd: hoofdpijn – gewone hoofdpijn, migraine
mond – kiespijn, aften (pijnlijke zweertjes)
gezicht – trigeminusneuralgie
Nek: whiplash – pijn in nek en hoofdpijn, kan chronisch worden
Romp: borst – pijn op de borst, pijn in de longen
maag – maagzweer, maagzuur
appendix, galblaas – stenen (koliekpijn)
lendenen – lage rugpijn, zenuwbeknelling
bekken – eierstokken, blaas
Ledematen: spier- en gewrichtspijn – artritis
- Roodheid (rubor)
- Warmte (calor)
- Zwelling (tumor)
- Pijn (dolor)
- Verstoring van de functie (functio laesa)
Ontstekingsreactie:
1. Vaatverwijding van capillairen (kleine bloedvaatjes) in het beschadigde gebied, waardoor de
bloeddoorstroming toeneemt.
2. Toename van vasculaire permeabiliteit (geeft aan hoe makkelijk een vloeistof een membraan passeert; een
toename betekent dus dat de bloedvaten gaan lekken), waardoor plasma (vloeibare deel van bloed, zonder
cellen) uit capillairen weglekt naar het beschadigde gebied.
3. Migratie van neutrofielen uit bloed naar beschadigde gebied.
Plasma lekt weg uit de capillairen waardoor plasma-eiwitten rechtstreeks in aanraking komen met het beschadigde
gebied. Daar zitten stollingseiwitten tussen en allerlei immuuneiwitten die micro-organismen onschadelijk helpen
maken die mogelijk in het gebied zijn gekomen toen de verwonding ontstond. Ook worden eiwitten die kininen, zij
stimuleren vaatverwijding, vergroten permeabiliteit van bloedvaten en prikkelen pijnreceptoren, worden genoemd
uitgescheiden.
Bij verwonding of prikkeling door immuunsysteem maken mestcellen, (mastocyten/behoren tot een groep witte
bloedcellen, granulocyten) allerlei mediatoren (lokaal werkende chemische stoffen) vrij. BV: histamine, veroorzaakt
vaatverwijding en vergroot permeabiliteit van capillairen. Andere mediatoren trekken in het bloed circulerende
,neutrofielen aan, die zich door de wand van de capillairen wringen en naar het ontstekingsgebied migreren.
Neutrofielen rijpen hier en fagocyteren (‘opeten van cellen’) micro-organismen die infectie mogelijk hebben
veroorzaakt of in het lichaam zijn gekomen toen de wond ontstond.
Andere chemische mediatoren zijn: prostaglandinen, tromboxanen en leukotriënen.
Prostaglandinen
- Vaatverwijding capillairen
- Grotere vasculaire permeabiliteit
- Prikkeling van nociceptieve neuronen
- In stand houden maagslijmvlies
- Remmen maagzuursecretie
- Samentrekking en ontspanning glad spierweefsel, bloedstolling, synaptische modulatie en reguleren slaap
PGE2
- Lichaamstemperatuur verhogen → koorts
- Vergroot samen met histamine en bradykinine de vasculaire permeabiliteit → zwelling, verhoogt druk in
ontstoken gebied, prikkelt nociceptieve neuronen
- Maakt neuronen gevoeliger voor bradykinine → pijnsensatie
COX-1 is een enzym dat wordt aangemaakt in veel weefsels, waar het prostaglandinen en tromboxanen produceert
die betrokken zijn bij homeostase. COX-2 is een enzym dat voornamelijk in ontstoken weefsels wordt aangetroffen,
waar prostaglandine E2 produceert en zo de ontstekingssymptomen mede veroorzaakt.
a) Aangeven welke categorieën pijn er bestaan
- Somatisch/nociceptieve (lichamelijk)
➢ Acute oorzaak
➢ Huid, bindweefsel, spierweefsel of bot
➢ Duidelijk gelokaliseerd en scherp
➢ Aanwijsbare fysiologische oorzaak, zoals een ontsteking/wondje
➢ Makkelijker te behandelen
Nociceptieve pijn wordt langs aaneengeschakelde neuronen doorgegeven en van de plaats van de verwonding via het
ruggenmerg naar de hersenen overgebracht, waar signalen als pijn worden geïnterpreteerd. Aan het distale uiteinde
van afferente nociceptieve neuronen (pijnneuronen) bevinden zich nociceptoren (pijnreceptoren) die reageren op
pijnprikkels als warmte, mechanische druk en chemische prikkeling.
Neurale pijnbanen volgen waarlangs pijnsignalen van de plaats van de verwonding via het ruggenmerg naar de
hersenen worden overgebracht:
1. Pijnprikkel: je snijdt in je vinger
2. Nociceptor wordt geprikkeld door weefselbeschadiging en wekt zenuwimpuls op
3. Zenuwimpuls gaat langs het afferente nociceptieve neuron door de arm en vervolgens het ruggenmerg in
4. Nociceptieve neuron loopt het ruggenmerg in via de dorsale wortel
5. Nociceptieve neuron stuurt signalen over een synaps (zenuwverbinding) naar een neuron dat omhoogloopt
naar de thalamus in de hersenen
,Het signaal passeert een andere synaps en bereikt via thalamocorticaal neuron de hersenschors
- Visceraal/gerefereerde pijn:
➢ Inwendige organen in buik- en borstholte en meestal diffuus
- Neuropathisch (zenuwen)
➢ Chronische oorzaak
➢ Veroorzaakt door druk of beschadiging van zenuw
➢ Pijngewaarwording vertraagd
➢ Pijn vaak brandend of stekend
➢ Behandeling vaak moeilijk
Uiteenlopende aandoeningen kunnen zenuwen aantasten, waardoor neuropathische pijn kan ontstaan, BV:
trigeminusneuralgie (aangezichtspijn), gordelroos, multiple sclerose (MS), diabetische neuropathie
- Uitingsvormen
➢ Hyperalgesie: hevige pijn door prikkel die normaal slechts licht ongemak zou veroorzaken.
➢ Paresthesie: onaangename en pijnlijke gevoelen zoals prikkelingen en tintelingen zonder aanwijsbare
oorzaak.
➢ Allodynie: pijn door prikkel die normaal geen pijn zou moeten veroorzaken.
Gerefereerd (geprojecteerd vanuit een andere plaats)
Acute pijn: ontstaat vrij plotseling, gaat relatief snel weer over (binnen zes maanden)
Chronische pijn: duurt langer dan zes maanden of zelfs jaren
b) Hoe het eigen pijnstillingssysteem van het lichaam werkt/aangeven welke
hersengebieden/neurotransmitters betrokken zijn bij pijnwaarneming
Eigen pijnstillingssysteem wordt geactiveerd bij verwonding. Dit zorgt voor kortdurende toestand van pijnloosheid.
Psychologische behandeling en begeleiding kunnen angst en onzekerheid verminderen, en beïnvloeden ook de pijn
en pijnbeleving. Het lichaam maakt zelf ook opiaten aan, de endorfinen en enkelfalinen. Ze onderdrukken pijn die
veroorzaakt wordt door de lokale ontstekingsreactie, die geïnduceerd is door substance P, een neurotransmitter die
afgegeven wordt door pijnvezels zodra de pijnprikkel de achterhoorn bereikt.
, Men veronderstelt dat efferente neuronen hierbij een rol spelen die vanuit diep in de hersenen afdalen via de
hersenstam en het ruggenmerg, en uiteindelijk bij synapsen tussen afferente nociceptieve neuronen uitkomen. Hier
geven deze afdalende neuronen opioïd-peptiden af, die de overdracht tussen de afferente nociceptieve neuronen
blokkeert, zodat er geen pijn wordt gevoeld.
Synapsen zijn een belangrijk aangrijpingspunt voor opioïde geneesmiddelen. Als een zenuwimpuls bij het uiteinde van
het axon van een neuron komt, kan deze simpelweg naar het volgende neuron springen, omdat er een kleine opening
tussen de neuronen zit die deel uitmaakt van een structuur die synaps wordt genoemd.
- Synaps bestaat uit het axonuiteinde van het neuron (genereert de prikkel) en het celmembraan van het
neuron (ontvangt prikkel), daartussen een smalle opening, synaptische spleet. Zenuwimpuls wordt hierin
overgebracht d.m.v. neurotransmitters die het impulsoverbrengende neuron vrijmaakt.
Nociceptoren → gleiding naar CZS → modulatie; ruggenmerg, brein → perceptie
Pijnmodulatie
Perifeer; paracetamol (grijpt in op weefsel) etc.
Ruggenmergniveau; ruggenprik
Brein-hersenstam-niveau; opioïden, gedragstherapie
Pijngedrag
Pijn is (gedeeltelijk) een emotionele reactie
Focus op pijn verergert de pijn, maar ook neerslachtigheid
Afleiding verminderd de pijn
Pijn als communicatiemiddel: “Ik heb pijn, dus ik hoef de afwas niet te doen.”
Nociceptie en pijn zijn fysiologisch, neurologisch en psychologisch zijn complex.
c) Vormen hoofdpijn
Soort hoofdpijn Symptomen Oorzaken
Gewone hoofdpijn Misselijkheid, braken, Te hoge spierspanning, ontsteking in hoofd, hals en
overgevoeligheid voor geluid/licht schouders, verwijding of vernauwing hersenvaten, allergie,
schadelijke dampen, extreme temperaturen, obstipatie,
hersentumor, drukverhoging door hoesten/lachen
Clusterhoofdpijn Plotselinge eenzijdige scherpe, Onbekend, maar heeft mogelijk te maken met drukverschillen
stekende pijn, vaak rondom een van in hersenvaten
de ogen of slapen
Migraine Enkelzijdige bonzende hoofdpijn, Onbekend, bij vrouwen treedt soms verbetering op wanneer
misselijkheid, braken, ze stoppen met de pil of in de overgang komen. Concentratie
overgevoeligheid voor van neurotransmitters serotonine speelt mogelijk een rol bij
licht/geluid/bepaalde geuren pathogenese van migraine, evenals stikstofmonoxide (NO),
een vaatverwijder.
Er is ontdekt dat patiënten met migraine relatief vaak een open foramen ovale hebben, een aangeboren hartdefect,
waarbij de open verbinding tussen de boezems na de geboorte niet sluit. Kan ook genetisch bepaald zijn waarbij
genen op chromosomen 18 en 19 een rol spelen.
EXTRA
Therapie Omschrijving
Acupunctuur Oude oosterse geneeswijze waarbij gebruikgemaakt wordt van naalden; stimuleert
wellicht de productie van endorfinen
Aromatherapie Gebruik van etherische oliën en andere geurextracten (verdamping, baden of
massage)
Biofeedbacktraining Met behulp van een apparaat inzicht krijgen en leren beïnvloeden van fysiologische
processen, zoals hartfrequentie en spierspanning (bv. bij behandeling van migraine)
Humor Lachen kan pijn verminderen, iig tijdelijk
Hypnotherapie Een staat van veranderd bewustzijn, gekenmerkt door diepe concentratie en
ontspanning, kan de pijnwaarneming en -beleving beïnvloeden
Massage Aanraking d.m.v. wrijven en druk. Bevordert spierontspanning en verhoogt pijndrempel;
reflexzonetherapie is een voorbeeld
Transcendente Vorm van meditatie waarbij door herhalen van mantra rust en ontspanning optreedt
meditatie
,Transcutane Elektrische Zenuwprikkeling via elektroden die op de huid worden aangebracht. Beïnvloedt de
Neurostimulatie (TENS) pijnwaarneming (‘gate-control’ theorie) en stimuleert de productie van endorfinen en
enkelfalinen
Verbeelding (imaginatie) Techniek die gebruik maakt van de fantasie en het voorstellingsvermogen van
mensen; vermindert stress, onrust en angst; kan endorfinen opwekken
Warme- en Warmte en koude kunnen pijn verlichten; bv. bij spierpijn (warme kruik) of
koudekompressen verstuikingen (koude kompressen)
Yoga Oosterse methode die gebruik maakt van houdings- en ademhalingsoefeningen om
lichaam en geest weer in balans te brengen
VERPLEEGKUNDIGE KENNIS
Betekenis van kernbegrippen uitleggen horende bij de CanMEDS-rollen:
Zorgverlener: de verpleegkundige is gericht op het versterken van het zelfmanagement van mensen in hun sociale
context, waar mogelijk.
- Vaststellen van behoefte aan verpleegkundige zorg d.m.v. klinisch redeneren
- Therapeutische interventies en persoonlijke verzorging
- Informatievoorziening
- Educatie
- Advies en voorspraak
- Lichamelijke, emotionele en geestelijke ondersteuning
Verpleegkundige is zelfstandig bevoegd voor deze voorbehouden handelingen:
- Injecties
- Catheterisaties
- Voorschrijven UR-geneesmiddelen
Communicator:
Patiënten hebben regie over en verantwoordelijkheid voor hun eigen leven en gezondheid, binnen de mogelijkheden
en omstandigheden van elk individu afzonderlijk. Dit vraagt van de verpleegkundige een goed inschattingsvermogen
van informatiebehoefte die de patiënt heeft. Zij houdt in de communicatie rekening met persoonlijke factoren van de
patiënt, diens naasten, zoals leeftijd, etnisch/culturele achtergrond, taalbeheersing, kennis en begripsniveau, emotie,
copingsstijl en draagkracht. Het gaat om een groot inlevingsvermogen en op een open en respectvolle manier. Ze is
zich bewust van de impact van haar verbale en non-verbale communicatie.
Samenwerkingspartner:
Verpleegkundige handelt vanuit haar eigen deskundigheid en werkt op basis van gelijkwaardigheid samen met de
patiënt en zijn naasten, eigen en andere disciplines, en met leidinggevenden. Zij deelt kennis en informatie, is gericht
op samenwerking en overdracht in de keten.
Verschillende verpleegkundige diagnosen van pijn, inclusief hoofd- en andere kenmerken
- Ongemak; onaangename gewaarwording, BV: jeuk, immobiliteit of niet mogen eten of drinken om nuchter te zijn
voor een operatie.
Verschijnselen:
o Patiënt zegt of toont zich niet lekker te voelen (BV: pijn, misselijkheid, braken, jeuk)
o Respons van autonoom zenuwstelsel op acute pijn: toename bloeddruk, hartslagfrequentie,
ademhalingsfrequentie, transpireren, verwijde pupillen.
o Zelfbeschermende houding
o Van pijn vertrokken gezicht
o Huilen, kreunen
o Niet in staat om te ontspannen
o Prikkelbaarheid
o Maakt melding van: zwaar gevoel in de buik, angst, warm of koud zijn, oncomfortabel zijn, gebrek aan privacy,
algehele malaise, misselijkheid, pruritus, bijwerkingen van behandelingen (medicatie, bestraling), verstoord
slaappatroon, jeuk, braken.
- Acute pijn; onaangename sensorische en emotionele gewaarwording voortkomend uit een feitelijke of potentiële
weefselschade; plotseling beginnend of geleidelijk toenemend met een intensiteit van mild tot ernstig en een
verwachte of voorspelbare duur van minder dan zes maanden.
Verschijnselen:
o Veranderde eetlust
o Fysiologische veranderingen (BV: arteriële druk (MAP), hartfrequentie, ademfrequentie, transcutane
zuurstofsaturatie)
o Zweten
, o Gedrag ter afleiding van pijn (BV: ijsberen, intensief mensen of activiteiten opzoeken, repeterende activiteiten)
o Expressief gedrag (BV: rusteloosheid, kreunen, huilen)
o Van pijn vertrokken gezicht
o Defensief gedrag
o Hopeloosheid
o Vernauwde focus
o Met instrumenten voor pijnmeting gemeten of door patiënt aangegeven pijn
o Houding aannemen waarin de pijn het minst gevoeld wordt
o Afwerende gebaren
o Beschrijvingen van naasten van pijn of veranderingen in gedrag of activiteit
o Wijde pupillen zichzelf gekeerd
o Geeft zelf kenmerken van de pijn aan (BV: overstrekken, verwonding door verbranding, elektrische schok,
spelden en naalden, schotwond, gevoelige plek, steekwond, harde stomp)
- Chronische pijn; onaangename sensorische of emotionele gewaarwording, voortkomend uit een feitelijke of
potentiële weefselschade; plotseling beginnend of geleidelijk toenemend met een intensiteit van mild tot ernstig en
een verwachte of voorspelbare duur van meer dan drie maanden.
Verschijnselen:
o Patiënt geeft aan dat pijn al meer dan drie maanden aanhoudt
o Aanwijzing voor pijn blijkens gemeten waarden met instrumenten voor pijnmeting
o Ongemak
o Woede, frustraties, depressie vanwege situatie
o Van pijn vertrokken gezicht
o Anorexie, gewichtsverlies
o Slapeloosheid
o Voorzichtige bewegingen
o Spierspasmen
o Roodheid, zwelling, warmte
o Kleurverandering in het aangedane gebied
o Abnormale reflexen
- Chronisch pijnsyndroom; onaangename zintuiglijke en emotionele gewaarwording, gerelateerd aan een acute of
potentiële weefselbeschadiging, of beschreven in termen van een soortgelijke beschadiging; plotseling of
langzaam beginnend met een milde tot ernstige intensiteit, van permanente of terugkerende aard zonder een
verwacht of voorspelbaar einde en met een duur van meer dan drie maanden.
Verschijnselen:
o Wijziging in vermogen om huidige activiteiten te continueren
o Wijziging in slaappatroon
o Anorexia
o Blijk geven van pijn bij gebruik van gestandaardiseerd meetinstrument van pijn voor hen die niet in staat zijn
om dit verbaal te communiceren
o Gezichtsuitdrukking van pijn
o Geautoriseerd verslag van veranderingen in pijn gedrag
o Op zichzelf gericht zijn
o Zelfrapportage van intensiteit van pijn door gebruik van gestandaardiseerde pijnschaal
o Zelfrapportage van kenmerken van pijn door gebruik van gestandaardiseerde pijninstrument
- Misselijkheid; een onaangenaam in golven opkomend gevoel achter in de keel of de maag dat wel of niet kan
leiden tot braken.
Verschijnselen:
o Afkeer van voedsel
o Vaker slikken
o Kokhalzen
o Misselijkheid
o Speekselvloed
o Zure smaak in de mond
- Bevallingspijn; met bevalling en geboorte gerelateerde sensorische en emotionele ervaring die kan variëren van
kramp tot ernstige pijn en intense spanning die sterk kan variëren.
Verschijnselen:
o Veranderde spierspanning, neuro-endocrine regulering, mictie, bloeddruk, hartfrequentie,
ademhalingsfrequentie
