Bedrijfsethiek
Hoorcollege 1: Introductie
Martin Skhreli
Martin Skhreli was nieuwe CEO van een klein farmaceutisch bedrijf in de zomer van 2014. Hij
gebruikte al eerder dubieuze technieken zoals het speculeren dat de aandelenkoers omlaag gaat. Ze
investeerden in farmaceutische bedrijven die net een nieuwe medicijn hadden bedacht. Hij
verspreidde roddels op het internet waarom dit medicijn niet zo goed zou zijn als dat verteld wordt.
Hierdoor kelderde de aandeelkoersen van de bedrijven die die medicijnen beheerden en heeft hij zijn
winst te pakken. Met zijn farmaceutische bedrijf kocht hij in 2014 een aidsmedicijn en verhoogde de
prijs daarvan onmiddellijk met 5000 procent. De Daraprim-pil kostte eerst 13,50 dollar, maar Shkreli
maakte er 750 dollar van. Het bedrijf was de enige producent. Ook de behandeling werd duurder. →
Vervelend voor zorgverzekeraars, maar ook voor patiënten.
”What we’re seeing is that this is going to disproportionately impact individuals who may not have
insurance [and] may be more likely to have other barriers to health care, including transportation,
poverty and stigma. (...) Although this can affect anybody of any socioeconomic status with AIDS, we
will see more of it in patients who are vulnerable in other ways simply because that coincides with the
folks who are less likely to be in care or previously diagnosed.”
Bangladesh
Rana plaza was een fabriek waar kleding werd gemaakt in Bangladesh. Het was een gebouw van 8
verdiepingen. De bovenste paar verdiepingen kwamen naar beneden, waardoor het gebouw is
ingestort. Hierbij kwamen 1134 mensen om. In deze fabriek werd kleding geproduceerd voor
bedrijven als Mango en Primark. Hoe kan het dat dit gebeurd is? Mensen die in deze fabriek werkten
verdienden heel erg weinig ($2 per dag). Mensen stonden onder druk om snel kleding te produceren.
Paar dagen voordat het gebouw is ingestort, was er al ontdekt dat er grote scheuren in het gebouw
zaten. Sommige mensen wouden hierdoor niet meer naar hun werk komen. Maar de managers
zeiden dat iedereen die niet naar zijn werk komt wordt ontslagen. Mensen bleven daarom komen.
Bio-industrie
Koeienslachterij Vandrie in België. Ze worden niet alleen geslagen, maar ook geslagen op bijzonder
pijnlijke plekken. Ook worden ze met een stok geëlektrocuteerd en wordt er water over ze heen
gegooid, waardoor het nog harder aankomt.
Varkensslachterij in Tielt, waarbij bleek dat niet alle varkens overleden door de verdoving/op het
moment dat ze dood moesten gaan. Sommige varkens leefden nog toen ze in kokend water werden
gedompeld.
Eendenfokkerij waarbij met eenden werd gegooid.
Vragen
Mocht Skhreli wettelijk een medicijn met medische noodzaak verhogen van $13,50 tot $750
per pil? → ja is toegestaan. Hij is wel gearresteerd omdat hij gefraudeerd had.
Mocht primark wettelijk zaken doen met de bedrijven in Rana Plaze? → Wettelijk toegestaan;
er zijn hier geen wetten tegen.
, Mochten werknemers van slagerij Vandrie de koeien slaan en elektronische schokken geven?
→ het is niet wettelijk toegestaan wat zij deden. Allebei de antwoorden zijn in zekere zin
goed. Je mag koeien wel slaan, maar niet op de manier hoe ze hadden gedaan. Je mag koeien
wel elektrocuteren, maar niet op de manier hoe zij dat deden.
Ethiek en Recht
Niet alles wat immoreel is is verboden
o Belastingontwijking
o Overgebruik van tijdelijke contracten
o Zakendoen met bedrijven die hun werknemers uitbuiten (zoals sweatshops)
Niet alle wetten kunnen worden gehandhaafd
o De eendenboerderij
o Biggestaarten
Niet alles wat verboden is is slecht
Wat is bedrijfsethiek?
Moraliteit: de normen, waarden en overtuigingen die bepalen wat goed of fout gedrag is van
een individu of samenleving.
Ethiek: de studie van moraliteit
Bedrijfsethiek: de studie van welk gedrag goed of fout is binnen de context van bedrijven
Zelfrechtvaardiging
De vrije markt werkt op hebzucht
De vrije markt heeft goede consequenties (economische groei, banen, etc.)
Mensen op de markt moeten alleen? hebzuchtig zijn
Waar gaat bedrijfsethiek over?
Motivatie: wat zijn redenen voor ethisch gedrag in het bedrijfsleven?
Hoe herken je onethisch gedrag of onethische praktijken?
Vooral: hoe kan je rationele ethische afwegingen maken
Programma
1. Waarom is bedrijfsethiek belangrijk?
2. Waarom zou jij als CEO ethisch handelen?
3. Is bedrijfsethiek onmogelijk?
Waarom is bedrijfsethiek belangrijk?
Bedrijven kunnen een enorme invloed op de wereld hebben:
Economische groei en ontwikkeling in arme landen (bijv. Zuid-Korea)
Technologische vooruitgang (bijv. medicijnen)
CO2 uitstoot → just 90 companies caused two-thirds of man-made global warming
emissions.
Ongelijkheid → 8 rijkste mensen ter wereld bezitten net zo veel als de 3,6 miljard armsten
Werkomstandigheden → bv. Rana Plaza
Wat zijn redenen voor jou als CEO voor ethiek?
1. Bedrijven hebben morele verantwoordelijkheid (p. 50):
o Spidermanprincipe: ”with great power comes great responsibility” – hoe meer
macht je hebt over de wereld, hoe meer verantwoordelijkheid je hebt voor de
wereld
, o Wederkerigheidsprincipe: omdat bedrijven profiteren van andere actoren, hebben
ze ook de verantwoordelijkheid om goed met ze om te gaan.
o Negatieve externaliteiten: economische activiteit creëert vaak negatieve
consequenties voor derden (bijv. CO2 uitstoot)
2. Bedrijven hebben ook egoïstische redenen (enlightened self-interest, p.49):
o Imago: immoreel gedrag leidt tot imagoverlies (Volkswagen schandaal)
o Samenwerking: het goed behandelen van werknemers en klanten zal ook leiden tot
goed gedrag naar je bedrijf
o Collectieve actie-problemen: door onethisch te handelen kunnen situaties ontstaan
die voor iedereen slechter zijn (bekend voorbeeld: tragedy of the commens → is een
situatie waarin het streven naar maximale opbrengst van individuen niet tot
collectieve welvaart leidt zoals door het economisch effect van de onzichtbare
hand verwacht zou worden)
- Niemand wil op een vervuilde planeet wonen
- Omdat overheden niet erg goed zijn in het oplossen van deze problemen,
worden de problemen niet opgelost zonder de bijdrage van particulieren.
Collectieve actieproblemen
Tragedy of the Commons
Niemand wil op een vervuilde planeet wonen
Omdat overheden niet erg goed zijn in het oplossen van deze problemen, worden de
problemen niet opgelost zonder de bijdrage van particulieren
Moeilijke keuzes
Als dierenwelzijn ten koste gaat van je winst, en je winst is al erg laag, hoeveel aandacht
moet je dan nog hebben voor dierenwelzijn?
Er is vraag naar vlees, maar alternatieven worden steeds beter. Is het produceren van vlees
op de markt überhaupt nog wel iets wat bedrijven moeten doen.
Als je een patent hebt op een medicijn dat goed werkt voor een serieuze aandoening, en je
hebt geld nodig voor de ontwikkeling van nieuwe medicijnen, hoe duur mag je je medicijn
maken?
Als het erg moeilijk is om te achterhalen welke fabrieken goed met hun werknemers
omgaan, in welke mate heb je dan een verplichting om dit uit te zoeken, en om te handelen
met degene die goed omgaan met hun werknemers?
,Hoorcollege 2: De relevantie van ethiek &
consequentialisme
Inleiding: morele intuïties
Trams
Scenario 1: Middelste persoon is chauffeur van de tram. Die tram rijdt met grote snelheid over het
spoor heen en hij gaat recht af op 5 mensen. Die 5 mensen zullen geraakt worden en zullen alle 5
dood gaan. Maar je kunt een ding doen. Trambestuurder kan de wissel omzetten. Als hij dat doet,
buigt de tram af op een ander spoor. Op dit spoor staat 1 iemand, die zal dan doodgaan. De keuze
die de tram bestuurder heeft is tussen het laten leven van 5 mensen en het laten sterven van 1
persoon of niks doen: dan gaan er sowieso 5 mensen dood. Wat zou jij doen?
Scenario 2: Er stormt weer een tram af op 5 mensen. Je kunt voorkomen dat deze 5 mensen sterven
als je een hele dikke man die op de brug staat naar beneden duwt. Deze man is dik genoeg om er
voor te zorgen dat de tram stopt. Je kunt zelf niet naar beneden springen, want je hebt onvoldoende
gewicht. Het enige wat je kunt doen, is deze man naar beneden duwen. Wat zou jij doen?
Morele principes, normen en rechten (foodbridge dilemma)
In scenario 1 & 2 is er een tegenovergesteld resultaat: 74% vindt je de man niet van de brug kunt
drukken. Waarom vind je het in dit geval niet acceptabel? Waarom druk je in dit geval niet de dikke
man van de brug, terwijl je wel de switch zou omzetten? Je duwt iemand fysiek van de brug af. Als je
scenario verandert naar een knopje waardoor de dikke man van de brug afvalt, dan zouden meer
mensen het toch doen. Wanneer je geen fysieke schade zelf aan iemand toebrengt, dan willen veel
mensen het wel doen. Als mensen iemand met hun eigen handen van de brug moeten drukken,
willen ze dit niet doen.
Van trams naar het ziekenhuis
Scenario 3: in het ziekenhuis is er een briljante transplantatie chirurg. Deze chirurg heeft 5 patiënten
die allemaal een orgaantransplantatie nodig hebben om te kunnen overleven. Hij begint zich
langzaam zorgen te maken, want de patiënten zijn in kritieke toestand en hebben zo snel mogelijk
organen nodig. Op het moment dat hij op zijn kantoor zit en hierover na zit te denken, hoort hij dat
er een gezonde wandelaar het ziekenhuis is binnen gekomen. Deze man is een beetje een kluizenaar;
hij kent weinig mensen. Er zijn weinig mensen, misschien wel geen mensen die hem zullen missen.
Wat nou als deze persoon compatibel is met de 5 patiënten die in het ziekenhuis liggen. Wat nou als
ik zijn organen uit hem zou halen en zou geven aan mij 5 patiënten. Uit onderzoek blijkt dat de
wandelaar compatibel is met deze 5 mensen en hij besluit tot de operatie over te gaan. Deze chirurg
gaat 1 iemand vermoorden om 5 mensen te redden. Vraag: wat zouden jullie doen als jij de
transplantatie chirurg was. Zou je 1 gezonde patiënt doden om 5 anderen te redden.
→ Maar heel weinig mensen zouden dit doen (7%). Hoeveel mensen moeten er gered worden zodat
jij het acceptabel vindt om 1 persoon te doden. Er zijn heel veel mensen die het acceptabel vinden
om 1 iemand te doden als het veel mensen hun leven kan redden.
Terugblik vorig college
Ethiek & recht
1. Niet alles wat immoreel is, is verboden:
- Zaken doen met sweatshops (maar kan nog steeds wel immoreel zijn)
2. Niet alle wetten kunnen worden gehandhaafd:
, - In sommige gevallen is het toegestaan om biggestaarten af te knippen, als je dat doet
met verkeerde redenen, is dat lastig om uit te vinden.
3. Niet alles wat verboden is, is slecht:
- Het is bijvoorbeeld verboden om in te breken op patenten, maar misschien is het wel
moreel toelaatbaar om dat op een bepaald moment te doen. Bijvoorbeeld wanneer een
medicijn zo duur is en mensen zouden sterven omdat ze dit medicijn nodig hebben en
niet kunnen betalen.
Redenen om als CEO ethisch te handelen:
1. Spidermanprincipe → het idee dat als jij heel veel invloed hebt op de wereld door jou bedrijf
(stel je voor dat je aan het hoofd van een multinational staat), dan neem daarmee ook jouw
verantwoordelijkheid toe en zou jij ook veel kunnen veranderen in de wereld.
2. Wederkerigheidsprincipe → als je een bedrijf runt, heb je er baat bij wanneer je
medewerkers hebt die hard voor je werken. Je moet dan ook iets terug doen voor deze
medewerkers, zorgen dat ze goede arbeidsomstandigheden hebben bijvoorbeeld.
3. Negatieve externaliteiten → jouw activiteiten als bedrijf kan externe effecten hebben
4. Imago → uit eigenbelang, bijvoorbeeld duurzame energie, geeft ons bedrijf een beter imago.
5. Samenwerking → als je moreel juist met je medewerkers omgaat, zullen ze productiever
worden.
6. Collectieve actie problemen → als je niet ethisch handelt, kunnen er collectieve actie
problemen ontstaan, waardoor andere menen ook suboptimaal gaan handelen & dat lijdt tot
slechtere resultaten voor iedereen.
Leerdoelen
Aan het einde van dit college kunnen jullie:
1. Enkele argumenten tegen ethisch egoïsme beschrijven
2. Enkele argumenten tegen moreel relativisme reproduceren
3. Uitleggen wat consequentialisme is
4. Enkele argumenten voor en tegen consequentialisme beschrijven
5. Consequentialisme toepassen op morele problemen
Relevantie leerdoelen:
Begrijpen van maatschappelijke discussie over ethiek:
Jan Peter Balkenende: ‘De morele kant van maatschappelijke vraagstukken moet weer volop
op de politieke agenda komen te staan’ (CDV, 2013)
Mark Rutte: ‘normaal doen is de norm die we moeten uitdragen’ (AD, 01/2017)
Kosten-baten analyse is een vorm van consequentialisme: wat je uiteindelijk gaat doen, hangt af van
de consequenties van bepaalde handelingen.
Relevantie van ethiek
Scepticus: (kritisch over het nut van ethiek)
- Ethiek is niet relevant
Twee varianten:
- Scepticus 1: de egoïst (waarom zou ik ethisch handelen, ik hoef alleen te handelen na
wat in mijn eigenbelang is)
- Scepticus 2: de moreel relativist (ethiek heeft geen zin, want wat moreel juist is, is
verschillend. Wij kunnen geen discussies hebben over wat ethisch juist is)
