Hoofdstuk 1 humanisme, hervorming & verlichting
1.1 Renaissance en Humanisme
● Uomo universale: universele mens in de beeldende kunst
○ Leonardo davinci
> Humanisme
● Mens is in beginsel mondig
○ Kan kritisch denken en kijken
○ Humanist voelt zich verplicht dat ook werkelijk te doen
● Geen breuk met de kerk, wel conflict
> Desiderius Erasmus
● Humanist
● Aversie tegen scholastiek (schoolfilosofie, wijze van filosoferen)
● Niet eens met lijfelijke straffen op school
● Vond onderwijs heel belangrijk
- De eerste stap bij het leren is de liefde voor de onderwijzer. Na verloop van tijd zal dit
overgaan van houden van de studie door de leraar gaan naar van de leraar houden door
zijn verstrekking van onderwijs
● Mens is van nature geneigd het goede te doen
● Focus op intellectualiteit, niet op esthetiek
- Mens moet doordrenkt worden met kennis
> Michel de Montaigne
● Honnête homme, de oprechte mens
○ Levenswijsheid en geestesadel
● Verzet tegen dogma’s en intellectuele afhankelijkheid, zelfstandig leren oordelen
● Vrijer en meer ruimdenkend dan erasmus
> Juan Luis Vives
● Overeenkomsten met erasmus
● Inductieve methode van kennisverwerving
● Aandacht voor psychologie van leren, VB, doofstomme en blinde kinderen
1.2 Hervorming/reformatie
Begin 1500: kerkscheuring Lutheranisme, Calvinisme en Anglicanisme
> Hervorming en Humanisme
● Erasmus: overal waar Luther is wordt studie verwaarloosd
● Calvinisme: mens op zichzelf is tot niets in staat
● Door nadruk op zelf kennis vergaren van humanisme > door luther en calvijn bijbel en
catechismus vertaald in “eigen taal”
,> Marnix van Sint Aldegonde
● Schrijver Wilhelmus
● Calvinist
● Lijkt veel op Montaigne
● Pleit voor memoriseren van bijbelteksten en beheersen van moedertaal
1.3 Pedagogisch realisme en piëtisme (17e eeuw)
> eeuw van godsdienstoorlogen, stagnatie en verval in het onderwijs
> Empirisme
● Francis Bacon
● Alle kennis funderen in de zintuiglijke waarnemingen
● Vraag naar ontstaan en aard van menselijke kennis centraal
● Systematische, doelbewuste experimenten
● Experiment > algemene stellingen > beheersing van de natuur
> Rationalisme
● René Descartes
● Rede is de meest betrouwbare bron van kennis
● Alles in twijfel trekken > zekerheid vinden in evidenties waaraan niet te twijfelen valt
● Cogito ergo sum
● Wiskundige kennis is meest zekere kennis
● Opvoeding en onderwijs heel belangrijk (trainen van verstand)
> Pedagogisch realisme (Comenius)
● Jan Amos Comenius (Komensky)
● Kennis van de wereld = primair belang voor kinderen
○ Kennis door zintuiglijke waarneming
● Pansofie (al-wijsheid)
○ Doel van de opvoeding
○ Biedt inzicht in de universele ordering beginselen van de werkelijkheid
● Alle kinderen hetzelfde onderwijzen> universele methode
○ Twee uur s ochtends en twee uur s middags les
● Kindertijd belangrijk voor ontwikkeling
○ Moet niet verkort worden
> John Locke
● Tabula rasa: mens als onbeschreven blad bij geboorte
● Dwang en straffen niet nuttig
● Natuurlijke levensstijl: niet te zacht bed, niet te lekker eten, veel buiten zijn
> Francois Félénon
● Meisjes doelmatig voorbereiden op opvoeden en huishouden
○ Taken van een huisvrouw volgens hem onderschat, vergt voorbereiding
,> het Piëtisme
● Persoonlijke vroomheid centraal (pietas)
○ Geloof en leven moeten gezuiverd worden
○ Mensen moeten het geloof beleven
● Auguste Hermann Francke
○ Weinig vrije tijd en leuke dingen in kindertijd
○ Eigen wil is een slechte leidraad
○ Vroomheid en vlijt > industriositeit
1.4 de verlichting en de 18e eeuw
> Fasen in de verlichting
1. Vroege verlichting
a. Engelse geleerden (bv. Locke)
2. Hoogtepunt in Frankrijk
a. De encyclopedisten
3. Latere verlichting in Duitsland
a. Immanuel Kant: durf je eigen verstand te gebruiken
> Leesrevolutie: meer en anders lezen
- Lezen om nieuwe kennis op te doen
- Spectatoriale geschriften
> Rousseau
● Emile ou de l’éducation
● Kind is van nature goed, maar moet wel gestuurd worden
● Kind observeren tijdens de opvoeding
● Opvoeding jongens en meisjes verschilt
○ Opvoeding meisjes gericht op welzijn van man
> de Filantropijnen
● Handboek voor pedagogische opvattingen Rousseau
● Eind 18e eeuw
● Alle puzzelstukjes om te leren zijn er van nature al
● Vrije opvoedstijl
○ Gesprek en spel
○ Vrije ontplooiing en zelfwerkzaamheid
○ Weinig straffen, wel belonen
○ Lichamelijke en seksuele opvoeding (voor het eerst)
, Hoofdstuk 2 verlichting & romantiek (19e eeuw)
> Pestalozzi
● Halverwege 18e eeuw
● Lijkt op Rousseau en filantropijnen
● De elementaire methode
○ Onderwijs beginnen met eenvoudige elementen als getallen, letters en klanken
○ Heel saai voor kinderen, slechte methode
● Tegen volksverheffing > daardoor bekend geworden
● Ieder mens kan iets goeds worden
● Vaak aan de kant van het slachtoffer (weeskinderen, ongehuwde moeders, etc.)
> de Romantiek
● Samenleving niet verzameling individuen, maar organische eenheid waarvan het
voortbestaan van het individu afhankelijk is
● Focus op hoe mensen verschillen > uniciteit
● Verbondenheid met het verleden
● Opvoeding en onderwijs
○ Spelend leren
■ Niet alleen nuttig, maar in zichzelf waardevol
○ Ontwikkelingsfasen
○ Aandacht voor socialisatie en nationalisme
> Fröbel
● Overtuigd nationalist (voor duitsland)
● Natuur bepaalt richting van kinderlijke ontwikkeling
● Zuigelingen zuigen de omgeving in zich op
○ Huilen en glimlachen geen teken van contact met wereld, maar een rechtstreeks
gevolg van de wereld
● Spielgaben: symbolische wijze van vertrouwd maken met de wet van verzoening der
tegenstellingen
> Herbart
● 2e helft 19e eeuw
● Kennis verwerven belangrijk, maar geen doel op zich
● Onderwijs gericht op deugd
○ Dommen kunnen niet deugdzaam zijn
● Belangrijkste voor leren en deugdzaamheid is belangstelling
○ Belangstelling is de vrucht van zelfwerkzaamheid, verworven kennis en ervaring
