Samenvatting klinische psychologie 1b:
psychopathologie
Klinische psychologie 1, 4e druk, deel 3:
psychopathologie
Inhoudsopgave
Samenvatting klinische psychologie 1b: psychopathologie.....................................................................1
Klinische psychologie 1, 4e druk, deel 3: psychopathologie....................................................................1
11 Neurobiologische ontwikkelingsstoornissen bij volwassenen............................................................4
11.1 Autismespectrumstoornis...........................................................................................................4
11.2 Aandachtsdeficiëntie-/hyperactiviteitsstoornis (ADHD).............................................................7
11.3 Tot besluit...................................................................................................................................9
12 Schizofreniespectrum- en andere psychotische stoornissen.............................................................9
12.1 Klinisch beeld..............................................................................................................................9
12.2 Epidemiologie...........................................................................................................................13
12.3 Theoretische visies....................................................................................................................15
12.4 Cultuur en gender.....................................................................................................................17
12.5 Comorbiditeit en differentiële diagnostiek...............................................................................17
12.6 Diagnostiek en behandeling......................................................................................................18
12.7 Tot besluit.................................................................................................................................18
13 Depressieve- en bipolaire-stemmingsstoornissen...........................................................................19
13.1 Klinisch beeld............................................................................................................................19
13.2 Epidemiologie...........................................................................................................................22
13.3 Theoretische visies....................................................................................................................22
13.4 Cultuur en gender.....................................................................................................................23
13.5 Comorbiditeit en differentiële problematiek............................................................................24
13.6 Diagnostiek en behandeling......................................................................................................24
13.7 Tot besluit.................................................................................................................................25
14 Angststoornissen.............................................................................................................................25
14.1 Klinisch beeld............................................................................................................................25
14.2 Epidemiologie...........................................................................................................................26
14.3 Theoretische visies....................................................................................................................27
14.4 Cultuur en gender.....................................................................................................................28
14.5 Comorbiditeit en differentiële diagnostiek...............................................................................28
1
, 14.6 Diagnostiek en behandeling......................................................................................................29
14.7 Tot besluit.................................................................................................................................30
15 Obsessieve- en compulsieve en verwante stoornissen....................................................................30
15.1 Obsessieve-compulsieve stoornis.............................................................................................30
15.2 Verzamelstoornis (Hoarding disorder)......................................................................................32
15.3 Morfodysfore stoornis (Body dismorphic disorder, BDD)..........................................................33
15.4 Trichotillomanie en excoriatiestoornis......................................................................................35
15.5 Tot besluit.................................................................................................................................36
16 Trauma en stressor-gerelateerde stoornissen..................................................................................37
16.1 Klinisch beeld............................................................................................................................37
16.2 Epidemiologie...........................................................................................................................38
16.3 Theoretische visies....................................................................................................................39
16.4 Cultuur en gender.....................................................................................................................40
16.5 Comorbiditeit en differentiële diagnostiek...............................................................................40
16.6 Diagnostiek en behandeling......................................................................................................40
16.7 Tot besluit.................................................................................................................................41
17 Dissociatieve stoornissen.................................................................................................................42
17.1 Klinisch beeld............................................................................................................................42
17.2 Epidemiologie...........................................................................................................................43
17.3 Theoretische visies....................................................................................................................43
17.4 Cultuur en gender.....................................................................................................................45
17.5 Comorbiditeit en differentiële diagnostiek...............................................................................46
17.6 Diagnostiek en behandeling......................................................................................................46
17.7 Tot besluit.................................................................................................................................47
18 Somatisch-symptoomstoornis en verwante stoornissen.................................................................47
18.1 Klinisch beeld............................................................................................................................47
18.2 Epidemiologie...........................................................................................................................48
18.3 Theoretische visies....................................................................................................................49
18.4 Cultuur en gender.....................................................................................................................50
18.5 Comorbiditeit en differentiële diagnostiek...............................................................................51
18.6 Diagnostiek en behandeling......................................................................................................52
18.7 Tot besluit.................................................................................................................................54
19 Eetstoornissen.................................................................................................................................54
19.1 Klinisch beeld............................................................................................................................54
19.2 Epidemiologie...........................................................................................................................55
19.3 Theoretische visies....................................................................................................................56
2
, 19.4 Cultuur en gender....................................................................................................................57
19.5 Comorbiditeit en differentiële diagnostiek..............................................................................57
19.6 Diagnostiek en behandeling......................................................................................................58
19.7 Tot besluit.................................................................................................................................59
20 Slaap- en waakstoornissen...............................................................................................................59
20.1 Klinisch beeld............................................................................................................................59
20.2 Epidemiologie...........................................................................................................................61
20.3 Theoretische visies....................................................................................................................62
20.4 Cultuur en gender.....................................................................................................................63
20.5 Comorbiditeit en differentiële diagnostiek...............................................................................63
20.6 Diagnostiek en behandeling......................................................................................................64
20.7 Tot besluit.................................................................................................................................65
21 Seksuele stoornissen........................................................................................................................66
21.1 Seksuele disfuncties..................................................................................................................66
21.2 Genderdysforie.........................................................................................................................68
21.3 Parafiele stoornissen.................................................................................................................71
21.4 Tot besluit.................................................................................................................................74
22 Disruptieve, impulsbeheersings- en andere gedragsstoornissen.....................................................75
22.1 Klinisch beeld............................................................................................................................75
22.2 Epidemiologie...........................................................................................................................75
22.3 Theoretische visies....................................................................................................................76
22.4 Cultuur en gender.....................................................................................................................77
22.5 Comorbiditeit en differentiële diagnostiek...............................................................................78
22.6 Diagnostiek en behandeling......................................................................................................79
22.7 Tot besluit.................................................................................................................................80
23 Middelgerelateerde en verslavingsstoornissen................................................................................80
23.1 Klinisch beeld............................................................................................................................80
23.2 Epidemiologie...........................................................................................................................84
23.3 Theoretische visies....................................................................................................................84
23.4 Cultuur en gender.....................................................................................................................86
23.5 Comorbiditeit en differentiële diagnostiek...............................................................................87
23.6 Diagnostiek en behandeling......................................................................................................87
23.7 Tot besluit.................................................................................................................................87
24 Neurocognitieve stoornissen...........................................................................................................88
24.1 Klinisch beeld............................................................................................................................88
24.2 Epidemiologie...........................................................................................................................90
3
, 24.3 Theoretische visies....................................................................................................................92
24.4 Cultuur en gender.....................................................................................................................93
24.5 Comorbiditeit en differentiële diagnostiek...............................................................................93
24.6 Diagnostiek en behandeling......................................................................................................93
24.7 Tot besluit.................................................................................................................................94
25 Persoonlijkheidsstoornissen............................................................................................................95
25.1 Klinisch beeld............................................................................................................................95
25.2 Epidemiologie...........................................................................................................................98
25.3 Theoretische visies....................................................................................................................98
25.4 Cultuur en gender...................................................................................................................101
25.5 Comorbiditeit en differentiële diagnostiek.............................................................................101
25.6 Diagnostiek en behandeling....................................................................................................102
25.7 Tot besluit...............................................................................................................................103
11 Neurobiologische ontwikkelingsstoornissen bij
volwassenen
Neurobiologische ontwikkelingsstoornissen manifesteren zich vaak voor het 6 e levensjaar.
Wordt gekenmerkt door gebrek of bijzonderheid in de neurobiologische ontwikkeling.
11.1 Autismespectrumstoornis
Klinisch beeld
Gekenmerkt door tekortkomingen (deficiënties) in de sociale communicatie/interactie en
aanwezigheid beperkte, repetitieve gedragspatronen/interesses. Intelligentie kan ASS verhullen,
daardoor pas later in het zorgcircuit. Andere verklaring is het hebben van een goed sociaal
steunsysteem.
- Eerste domein: Deficiënties in sociale communicatie/interactie
o Def. In sociale wederkerigheid
Vermogen om contact te leggen met anderen en gevoelens te delen
o Def. In non-verbale communicatie
Beperkingen in het maken van oogcontact (te veel/weinig)
Gebruiken/begrijpen gezichtsuitdrukkingen en gebaren
o Def. In het ontwikkelen, onderhouden en begrijpen van relaties
Moeilijk vrienden kunnen maken of vriendschappen onderhouden
Beperkingen in het afstemmen van gedrag op verschillende sociale situaties
Afwezigheid van symbolisch of fantasiespel in de kindertijd
Vrouwen met ASS wel vaak sociale contacten maar kost hen energie
- Tweede domein: Beperkte, repetitieve gedragspatronen/interesses
o Stereotiepe bewegingen, gedragingen of spraak
Niet functionele bewegingen of gewoonten, zoals wiegen of herhalen van
woorden of zinnen
o Moeite met veranderingen, vasthouden aan routines en rituelen
o Beperkte/gefixeerde interesses
4
, Bepaalde voorwerpen, onderwerpen, hobby’s
o Hyper/hyporeactiviteit op zintuigelijke prikkels
Last hebben van geluid/licht/aanraking of een sensorische
onder/overgevoeligheid voor pijn, warmte en kou waardoor volwassen met
ASS hun grenzen moeilijk aanvoelen. (Ook bijvoorbeeld honger of verzadiging
niet voelen: risico op onder- of overgewicht.)
Voor diagnose ASS moet cliënt voldoen aan alle drie kenmerken van deficiënties in sociale
communicatie en 2/4 uit beperkt, repetitief gedrag. Op basis van de mate waarin de symptomen
aanwezig zijn kan een inschatting gemaakt worden van de ernst van de beperkingen.
DSM V onderscheidt 3 niveaus:
1. Persoon vereist steun
2. Persoon vereist substantiële steun
3. Persoon vereist zeer substantiële steun
Als er onvoldoende gedragskenmerken aanwezig zijn om ASS vast te stellen, maar de wel aanwezige
kenmerken de persoon veel belemmeren en niet door een andere diagnose verklaard kunnen
worden, kan de classificatie ‘Andere gespecificeerde neurobiologische ontwikkelingsstoornis’ worden
toegekend.
Overige criteria:
- Symptomen aanwezig vroege ontwikkeling, een diagnose kan pas gesteld worden als
vaststaat dat de symptomen in de kindertijd al aanwezig waren.
- Symptomen veroorzaken klinisch significante beperkingen in sociale/beroepsmatige
functioneren of andere belangrijke gebieden van huidig functioneren
- Symptomen worden niet verklaard door een intellectuele ontwikkelingsstoornis of globale
ontwikkelingsachterstand. Intellectuele ontwikkelingsstoornis en ASS komen vaak samen
voor.
Prevalentie
Jaren ’60 0,4 -0,5 %. Jaren ’80 werd autisme toegevoegd aan de DSM III als zelfstandige categorie.
Hieraan werd in de jaren ’90 in DSM IV Asperger en PDD-NOS toegevoegd. Nu prevalentie 1 -2 %.
Mogelijke verklaring voor deze stijging is het toevoegen van PDD-NOS (mildere problematiek). Andere
verklaringen zijn betere onderkenning en verhoogde bewustwording. Ook ontbreken de mensen
waarbij later pas ASS wordt geconstateerd in epidemiologische studies die zich op kinderen richtten.
Daarnaast werd ASS bij meisjes en vrouwen lange tijd niet voldoende onderkend.
Sinds DSM V nog maar één autisme diagnose: ASS. Ook hierdoor verwachting dat prevalentie daalt
want criteria voor PDD-NOS in DSM IV waren minder streng (alleen beperking in sociale
communicatie).
Beloop
Personen met ASS ontwikkelen met het ouder worden meer psychische klachten dan leeftijdsgenoten
zonder ASS. ASS wisselt sterk van persoon, intelligentie is hierbij van belang. Compensatie- of
camouflagetechnieken is makkelijker bij hogere intelligentie, maar het verhoogt ook de lijdensdruk.
Vooral op transitiemomenten loopt de lijdensdruk op en is meer begeleiding nodig.
5
,Theoretische visies
ASS is voor ongeveer 83% erfelijk en 17% gerelateerd aan omgevingsfactoren. Waarschijnlijk fungeren
de omgevingsfactoren als triggers bij een genetische kwetsbaarheid. Onduidelijk of dit voor vrouwen
ook zo is, het lijkt er wel op.
Bij 10-15% van mensen met ASS is de stoornis onderdeel van een genetische stoornis, bijvoorbeeld
fragiele X syndroom. Wanneer genetische stoornis een rol speelt, zijn er ook anatomische
afwijkingen. De ASS is dan in de DSM V: ASS samenhangend met een genetische aandoening.
Omgevingsfactoren die tot ASS kunnen leiden betreffen de periode voor of tijdens de zwangerschap
(foliumzuur/navelstreng). Factoren na de geboorte, zoals opvoeding, hebben geen invloed op de
ontwikkeling van ASS.
Voorheen gedachte dat ASS wordt gekenmerkt door beperkingen in ‘theory of mind (verplaatsen in
de ander), centrale coherentie (detail-denken) en executieve functies (moeite met flexibiliteit),
tegenwoordig wordt gedacht vanuit het begrip neurodiversiteit: mensen met ASS verwerken
informatie anders, hierdoor is het moeilijk om zich te verplaatsen in een ander (dit geldt ook
andersom dat mensen zich niet goed kunnen verplaatsen in iemand met ASS). Ook aanwijzingen dat
mensen moeite hebben met cognitieve empathie (wat denkt de ander) maar niet met emotionele
empathie (emotioneel geraakt kunnen worden).
Cultuur
ASS wordt vaker gesteld in welgestelde landen, al stijgt de prevalentie wereldwijd. Diagnostiek bij
migranten kan moeilijk zijn om betrouwbare gedragsobservaties te doen. Bijvoorbeeld cultuur
beïnvloedt oogcontact, daarom helpt het om de heteroanamnese af te nemen bij iemand uit dezelfde
cultuur.
Gender
Man/vrouw verhouding ligt ongeveer op 3/1. ASS wordt bij vrouwen later gediagnosticeerd omdat ze
hun gedragingen maskeren. Veel vrouwen kunnen zich redelijk redden in communicatie met anderen,
dit is echter aangeleerd en daarom kost het veel energie. Ook is de gefixeerde interesse bij vrouwen
(dieren/psychologie) anders dan bij mannen (computers/treinen). Door het maskeren is het voor
vrouwen lastig hun eigen identiteit te ontwikkelen, hierdoor zijn er vaak naast de ASS ook
identiteitsproblemen, overbelastingsklachten en emotieregulatie-problemen.
ASS komt vaker voor bij transgenders, en dan hoger bij geboortegeslacht vrouw.
Comorbiditeit
ASS gaat vaak samen met OCD, sociale-angststoornis, ADHD en depressie. Ook
psychosespectrumstoornis en persoonlijkheidsstoornissen komen regelmatig voor. De prevalentie
voor comorbiditeit ligt tussen de 55-94%. Hoge comorbiditeit leidt tot hoge lijdensdruk en
zorgbehoefte. Het differentiëren is moeilijk (vooral tussen ASS en persoonlijkheidsstoornis omdat
kenmerken overlappen), maar wel van groot belang gezien het risico op over- of onderbehandeling.
Diagnostiek
ASS is niet op biologisch of neurocognitief niveau te diagnosticeren vanwege te veel variatie in
genafwijkingen. Bepaalde kenmerken komen ook veelvuldig voor bij andere stoornissen (schizofrenie,
ADHD, persoonlijkheidsstoornis). Neurocognitieve taken (tests) worden ook goed gemaakt door de
prikkelvrije ruimte en duidelijke instructies.
Een classificerende diagnose kan dan ook alleen gebaseerd worden op gedragskenmerken. De
diagnostiek vindt dus plaats op basis van de anamnese, heteroanamnese en observaties.
Aanvullend testonderzoek is niet relevant. Ook een vragenlijst zoals Autism-spectrum Quotient is niet
6
,betrouwbaar, omdat mensen met ASS beperkt zelfinzicht hebben. Mensen met andere problematiek
scoren daarnaast ook hoog op de AQ.
Neuropsychologisch onderzoek kan wel een goede inschatting geven van de sterke en zwakkere
kanten van iemand met ASS, dit wordt handelingsgerichte diagnostiek genoemd.
Behandeling
Er is geen behandeling waarmee de gedragskenmerken van ASS verdwijnen. Bij volwassen met
normaal-hoge intelligentie werkt psycho-educatie om de diagnose te accepteren en meer zicht te
krijgen op eigen beperkingen en kwaliteiten.
Praktische begeleiding voor mensen met ASS is erg belangrijk. Het is voor hen moeilijk om in de
praktijk de geleerde dingen toe te passen. Zulke begeleiding wordt levensloopbegeleiding genoemd,
vooral belangrijk tijdens transitiemomenten en wordt vaak het hele leven op- en afgeschaald.
Er is enige effectiviteit voor volwassen met ASS in acceptance and commitment therapy,
dierondersteunde therapie en muziektherapie. Maar vervolgonderzoek bij volwassenen is nodig.
Mindfulness-based stress reduction en cognitieve gedragstherapie lijken effectief voor comorbide
angst en depressie. Over medicatie is nog weinig bekend, er wordt wel een lage dosering
antipsychoticum gebruikt tegen de prikkelgevoeligheid.
11.2 Aandachtsdeficiëntie-/hyperactiviteitsstoornis (ADHD)
Klinisch beeld
Externaliserende stoornis. Gekenmerkt door onoplettendheid impulsiviteit en hyperactiviteit.
Er zijn drie subtypen, minstens zes maanden vijf kenmerken aanwezig (bij kinderen zes):
1. Overwegend onoplettend type
a. Onvoldoende aandacht details
b. Moeilijk aandacht bij activiteit
c. Niet luisteren bij aanspreken
d. Krijgt werk niet af
e. Moeite met organiseren
f. Vermijdt taken die langdurig aandacht vragen
g. Dingen kwijtraken
h. Makkelijk afgeleid
i. Vergeetachtig
2. Overwegend hyperactieve-impulsieve type
a. Fysiek onrustig
b. Moeilijk blijven zitten
c. Moeilijk rustig spelen/ontspannen
d. Druk bezig/draaft door
e. Praat veel
f. Antwoordt al voor de vraag gesteld is
g. Moeite met wachten
h. Opdringerig of stoort anderen
3. Gecombineerde type
Overige criteria:
- Verschillende kenmerken al voor 12e jaar aanwezig
- Verschillende kenmerken op minstens twee terreinen aanwezig
7
,Welk subtype het meest voorkomt, verschilt per leeftijdsfase. Bij volwassen komt
hyperactief/impulsief minder voor. Onoplettendheid komt het meest voor, de combinatie het minst.
Volwassenen met ADHD vermijden vaak activiteiten waar ze moeten stilzitten en ze ervaren eigenlijk
geen problemen bij interessante gebieden. Ook moeite met onderhouden/aangaan van relaties.
Negatief effect op SES en academische/professionele prestaties.
Prevalentie
ADHD bij volwassenen krijgt minder aandacht dan bij kinderen. Ongeveer de helft behoudt hun ADHD
in de volwassenheid. Prevalentie volwassenen wereldwijd wordt op 2,8% geschat. Onder 50+ 0,02-
1,5%.
Risico- en prognostische factoren
ADHD is een multifactoriële psychiatrische aandoening. Sterke erfelijkheid, complex samenspel
tussen diverse genen en omgevingsfactoren en van neurobiologische ontregeling.
Erfelijkheid wordt geschat op 72%. Omgevingsfactoren die een verband hebben zijn blootstelling aan
giftige stoffen, tekort aan voedingsstoffen, zwangerschapscomplicaties en negatieve ervaringen. Als
achtergrondskenmerk komen lager opleidingsniveau, gescheiden status en man zijn naar voren.
Neurobiologisch zijn er aanwijzingen dat hersenen van mensen met/zonder ADHD van elkaar
verschillen. Bij mensen met ADHD zijn amygdala en hippocampus kleiner, mogelijk vanwege een
vertraagde rijping.
Neuropsychologisch is er sprake van een verminderd verbaal en visuospatieel werkgeheugen,
vigilantie, vermogen om te plannen, mate van inhibitiecontrole (ook als controle over afleidbaarheid).
Mensen met ADHD overschatten de grootte van onmiddellijke beloningen, hierdoor nemen ze
suboptimale besluiten. Er is overigens geen individueel cognitief testniveau op basis waarvan de
diagnose ADHD gesteld kan worden, bovenstaande zijn kenmerken op groepsniveau.
Verklaringsmodellen
Vier modellen (elk nog onvoldoende onderworpen aan onderzoek):
1. Executief verklaringsmodel: symptomen komen volledig voort uit verstoord executief
functioneren (werkgeheugen, redeneervermogen, planningsvermogen)
2. Toestandsregulatiemodel: mensen met ADHD hebben moeite om hun energetische interne
toestand aan te passen aan de veranderende eisen vanuit de omgeving.
3. Delay-aversion-model: mensen met ADHD hebben primair een tekort in het waarderen van
toekomstige beloningen moeite met uitstel zou aan hun prestaties ten grondslag liggen.
Dual-pathway-model: de ontwikkeling van ADHD komt voort uit samenspel van 2 routes.
a. ADHD stoornis in de regulatie van denken en doen waarbij gebrekkige
inhibitiecontrole centraal staat
b. ADHD is motivatiestijl waarin moeite met uitstel centraal staat
4. Dynamische ontwikkelingstheorie: bekrachtigingsproces van nieuw gedrag en uitdoven van
ongewenst gedrag zijn afwijkend bij mensen met ADHD. Kortere tijd gevoelig voor
bekrachtiging en minder gevoelig voor uitdoving.
Cultuur
Meningen lopen uiteen, sommigen denken dat het universeel is. Anderen denken dat het afhankelijk
is van land/cultuur. Beide opvattingen hebben ondersteuning.
8
,Gender
Kindertijd man/vrouwverhouding 2/1, later 1,6/1. Met name veel bekend over mannen. Bij vrouwen
lijkt onoplettendheid meer aanwezig te zijn, bij mannen hyperactief/impulsief. Daardoor worden
vrouwen vaker over het hoofd gezien, minder gediagnosticeerd en daardoor minder behandeld.
Comorbiditeit en differentiële diagnostiek
ADHD gaat vaak samen met ASS, depressie, bipolaire stoornis, angststoornis, oppositioneel
opstandige gedragsstoornis, eetstoornis en middelenmisbruik. Adolescenten en jongvolwassenen
met ADHD doen 4x zo vaak suïcidepoging. Sterk verhoogde kans op emotieregulatieproblemen bij
volwassenen. Bij mannen vaak externaliserende agressie. Bij vrouwen vaker internaliserende
comorbiditeit en agressie naar binnen (automutilatie). Helft volwassenen last van obesitas. Jongeren
3x zoveel kans op DM II.
Belangrijk dat ADHD symptomen voorkomen bij vrijwel alle psychische stoornissen, met name
onoplettendheid is weinig specifiek voor ADHD, tevens gevolg van middelenmisbruik.
Diagnostiek
Clinicus moet goed opletten of symptomen door andere diagnose dan ADHD kan komen, vooral bij
volwassenen die zich niet eerder hebben gemeld met deze symptomen.
Inzetten van semigestructureerde interviews, bijvoorbeeld DSM V diagnostisch interview voor ADHD.
Zelfrapportages corresponderen vaak niet goed met werkelijkheid.
Afleggen heteroanamnese, en voor vaststellen functioneren <12 jaar kunnen schoolrapporten valide
informatie zijn.
Behandeling
Slechts 11% van de volwassenen wordt behandeld. Behandeling start met psycho-educatie en
praktische adviezen. Daarna kan (medicamenteuze) behandeling worden ingezet.
Medicijn: eerste instantie stimulantia, werkzaam voor alle leeftijdsgroepen. Verhogen de
aanwezigheid van catecholaminen (vooral dopamine) in de synaptische spleet door afgifte te
verhogen en heropname tegen te gaan. Meest gebruikte bestanddelen zijn: methylfenidaat,
amfetaminen en pemoline.
Niet medicamenteuze behandeling: vaardigheidstraining (te weinig onderzoek naar gedaan),
meditatietherapie (onvoldoende ondersteuning) cognitieve gedragstherapie (middelgrote effecten).
11.3 Tot besluit
Een beter beeld van ASS en ADHD onder volwassenen zou waardevol zijn.
Vraag is of ‘neurobiologisch’ gerechtvaardigd is. Noch neuro-imagingtechnieken, noch
neuropsychologische test worden namelijk als voldoende valide gezien om mee te diagnosticeren.
Ook zijn neurobiologische kenmerken, zoals onoplettendheid, niet uniek voor ADHD en ASS, en
komen ze eveneens voor bij andere psychiatrische stoornissen.
12 Schizofreniespectrum- en andere psychotische
stoornissen
12.1 Klinisch beeld
Een psychose kent grote variatie in ernst. Iedereen heeft weleens milde psychoseachtige ervaringen,
dit wordt pas een echt psychotisch symptoom als er disfunctionele betekenisgeving en gedragingen
aan gekoppeld worden, als de ervaring vaker en intenser wordt en als de persoon eronder gaat lijden
en behoefte krijgt aan zorg.
9
, Symptomen van psychose
Positieve symptomen (verschijnen van symptomen): wanen, hallucinaties en desorganisatie
Negatieve symptomen (verdwijnen/afwezig zijn van symptomen): weinig motivatie, minder expressie
Affectieve problemen (manie, depressie, angst) en cognitieve problemen (geheugen, denken,
aandacht/concentratie, planning) komen ook veel voor.
Psychotische symptomen komen ook bij andere DSM V stoornissen voor, het is dus een
transdiagnostisch verschijnsel.
Wanen
Wanen zijn vaststaande overtuigingen die niet veranderen, ook al is er bewijs voor het tegendeel. Het
is lastig om aan te geven wanneer precies een geloof een waan wordt. Er zijn wel een aantal factoren
belangrijk:
1. De mate van de overtuiging
2. Preoccupatie
3. Lijdensdruk
4. Impact van de opvatting op emotie en gedrag
5. Alleen staan in de opvatting
6. Onlogische, onbegrijpelijke redeneringen voor anderen op basis van de informatie
7. Niet openstaan voor feiten die de overtuiging tegenspreken
Wanen belemmeren het functioneren vanwege emotionele problemen (angst, verdriet, somberheid),
impact op gedrag (zich isoleren, zich beveiligen, piekeren) en sociaal-maatschappelijk
verlieservaringen (achteruitgang van het sociaal netwerk, niet meer naar werk/school gaan, minder
vrijetijdsbesteding).
Veel wanen gaan gepaard met uitgebreid vermijdings- en veiligheidsgedrag die de waan in stand
houden.
Niet-bizarre wanen hebben betrekking op gebeurtenissen die in principe mogelijk zijn. Wanen die
onmogelijk zijn (bijvoorbeeld 1000 jaar oud zijn) worden bizarre wanen genoemd. Iemand kan
meerdere wanen tegelijk hebben.
Achtervolgingswaan – meest voorkomend, achtervolgd of afgeluisterd, mikpunt van complot
Betrekkingswaan – gaat vaak samen met achtervolgings- of grootheidswaan,
mensen/voorwerpen/gebeurtenissen hebben geheime betekenis voor hen
Grootheidswaan – zeer uitzonderlijk talent, macht of missie
Somatische waan – bizar lichamelijk kenmerk of ziekte
Schuld- of zondewaan – persoon meent gestraft te moeten worden voor vermeende fouten
Identiteitswaan – zelf van identiteit zijn veranderd
o Syndroom van Capgras: anderen zijn van identiteit veranderd (bijv. dubbelgangers)
o Syndroom van Fregoli: meerdere personen zijn eigenlijk één persoon
Religieuze waan – bijzondere relatie met God, kan een vorm van identiteitswaan zijn bv het
idee een profeet te zijn
Ontrouw- of jaloersheidswaan – Partner is ontrouw (zeer overdreven mee gepreoccupeerd) =
syndroom van Othello
Nihilistische waan – deels of geheel niet te bestaan of al een lijk te zijn (laatste = syndroom
van Cotard)
Erotomane waan – geheime liefdesband met een ander, vaak een idool, terwijl die daar geen
blijk van geeft
10
